ə) = آياق باشى (ayaq başı) : 1- سر پا. 2- سرپايي، با عجله، گذرا. آياق توتماق (ayaq tutmaq) : 1- بلند شدن، قيام كردن. 2- پاگرفتن، نيرو گرفتن كودك شيرخواره. آياقدا (ayaqda) : ايستاده، سر پا. آياقدان آتماق (ayaqdan atmaq) = آياقدان سالماق (ayaqdan salmaq) : از پا انداختن، خسته كردن. آياقدان دوشمك (ayaqdan düşmək) : از پا افتادن، خسته شدن. آياق قابى (ayaq qabı) : كفش، پاپوش. آياق كسيلمك (ayaq kəsilmək) : قطع شدن رابطه، ممنوع شدن آمد و رفت. آياق گـؤتورمك (ayaq götürmək) : قدم برداشتن، راه رفتن. آياق گئدمه (ayaq gedmə) : اسهال. آياقلاشماق (ayaqlaşmaq) : 1- بلند شدن، برخاستن. 2- پا گرفتن، راه افتادن كودك. آياقلانماق (ayaqlanmaq) : 1- بر خاستن، پاگرفتن، بلند شدن. 2- زير پا له و پايمال شدن. آياقلاماق (ayaqlamaq) : 1- لگد كوب كردن، پايمال كردن. 2- بي اعتنايي كردن، بي احترامي كردن. آياقلـی (ayaqlı) : 1- پايه دار، داراي پايه و ستون. 2- با اسلوب، محكم و اساسي. 3- قدرتمند، توانا. 4- پاي كفش پوشيده. آياقليق (ayaqlıq) : پايين، قسمت پايين و دامنة كوه. آياق وورما (ayaq vurma) : اسهال. آياق وورماق (ayaq vurmaq) : دچار اسهال شدن. آياق وئرمك (ayaq vermək) : 1- شانس و اقبال رو نمودن. 2- مساعد شدن زمينه. آياق يالين (ayaq yalın) : 1- بي‌كفش، پابرهنه. 2- بيچاره.
آيا-وايا
|
aya-vaya
|
: در به در، متواري، سرگردان.
|
آيديم-اويدوم
|
aydım-uydum
|
: از انواع بازيهاي دسته جمعي. (← اويدوم-اويدوم)
|
آيغير
|
ayğır
|
: اوْيغور (در تركي قديم به
|
آيـهات
|
ayhat
|
: هيهات، هرگز. آيهاتدان بير (ayhatdan bir) : هر از گاهي، بعضي مواقع.
|
آيى
|
ayı
|
: خرس.
|
آييبلى
|
ayıblı
|
: ايّوبي، نام طايفه‌اي از كشكولي.
|
آيير
|
ayır
|
: فعل امر از مصدر «آييرماق» (جدا كردن) (ريشة كلمه از مصدر «آتماق» (دور كردن و پرتاب كردن است؛ يعني «آتيرماق» به «آييرماق» تبديل شده است.) آييرماق (ayırmaq) = آييرْتْماق (ayırtmaq) : 1- جدا كردن، تفكيك نمودن. 2- تبعيض قائل شدن. 3- تشخيص دادن، متوجّه شدن. 4- برگزيدن، انتخاب كردن. 5- بريدن، قطع كردن. 6- كنار گذاشتن، ذخيره كردن. آييريلى (ayırılı) : جدا شده.
|
آيمارلاماق
|
aymarlamaq
|
: يك مرتبه حمله كردن سگ و امثال آن. (← هايمارلاماق)
|
آيناق
|
aynaq
|
: شاداب و سر حال. (← اوْي، اوْيناق و ائين، ائيناق)
|
آيناشماق
|
aynaşmaq
|
: با كسي گلاويز شدن، به كسي چسبيدن. (اصل كلمه «اوْيناشماق» (با هم بازي كردن) است.)
|
آير
|
ayr
|
: تلفّظي از «آيير» فعل امر از مصدر «آييرماق» (جدا كردن) (← آيير) آيراج (ayrac) : نام نقشي در گليم. آيران (ayran) : دوغ. (به اعتبار اين كه كره را از ماست جدا مي‌كند.) آيران آغاجى (ayran ağacı) : چوبي كه به چاتمه‌اي بندند و خيك ماست يا دوغ را با آن بجنبانند تا ماست به دوغ و كره تبديل شود. آيران توْرباسى (ayran torbası) : نوعي صافي بافتني كه با آن دوغ يا كشك تر را تصفيه كنند. آيـری (ayrı) : 1- جدا، جداگانه. 2- ممتاز، برتر. 3- ديگر، ديگري، غريبه. 4- تك و تنها. (از مصدر «آييرماق» (جدا كردن) آيـری-آيری (ayrı-ayrı) : جدا جدا، تك تك. آيريجا (ayrıca) = آيريسيز (ayrısız) = آيـريق (ayrıq) = آيريقسى (ayrıqsı) = آيرينتى (ayrıntı) : جدا، جداگانه، تافتة جدا بافته. ممتاز و برگزيده. آيريلماق (ayrılmq) : 1- جدا شدن، دور شدن، دور رفتن. 2- تفكيك شدن، مجزّا شدن. 3- منشعب شدن، شعبه به شعبه شدن. 4- مشخّص شدن، خاص گشتن. آيريلى (ayrılı) : جدا شده، منفك. آيريليق (ayrılıq) : جدايي، دوري، هجران. آيريم (ayrım) : جدايي، تفكيك.
|
آي‌واتلى
|
ayvatlı
|
: در لغت به معني الهة خورشيد بوده و در اصطلاح نام طايفه‌اي از ايل فارسيمدان است كه به آن «آي‌باتلي» و «آي‌باتانلي» هم گفته‌اند.
|
آيـخالانماق
|
ayxalanmaq
|
: تلو تلو رفتن.
|
آز
|
az
|
(1) : 1- كم، جزئي و مختصر. آز-آز (az-az) : 1- كم كم، به تدريج. 2-كم و مختصر. آزاتماق (azatmaq) : كم كردن، كاستن. آزاجيق (azacıq) : كم، خيلي كم. آزاجيق آشيم، آغيرماز باشيم. (گرچه كه غذايم كم است، با اين حال درد سر ندارم.) آزاشماق (azaşmaq) : كم شدن، كمتر شدن، كمبود ايجاد شدن. آزالْتماق (azaltmaq) : كاستن، كم كردن. آزالْديلماق (azaldılmaq) = آزالماق (azalmaq) = آزانماق (azanmaq) : كم شدن، كاهش يافتن. آزانچاز (azançaz) : لااقل، حدّ اقل. آز بهري (az bəhri) = آزجا (azca) : كم، مقدار كمي. آزديرماق (azdırmaq) : كمتر كردن، كم نمودن. آزليق (azlıq) : كم بودن، كمي. آز-و-چوْخ (az-o-çox) : كم و بيش، كمابيش. آزی (azı) : كمترين. آزيرغانماق (azırğanmaq) = آزيمسانماق (azımsanmaq) = آزيمسينماق (azımsınmaq) : احساس كمبود كردن. آزيخماق (azıxmaq) = آزيقماق (azıqmaq) : كم شدن، كمبود ايجاد شدن.
|
آز
|
az
|
(2) : بن فعل آزماق (دچار بيماري شدن.) درد زخم، زخم، درد. آزار (azar) : 1- بيماري، ناخوشي. 2- آزار و اذيّت. 3- نوعي نهيب زدن جهت سرزنش و سركوب. آزارلاتماق (azarlatmaq) = آزارلاماق (azarlamaq) : اذيّت كردن، آزردن. آزارلاما (azarlama) : آزار، اذيّت. آزارلى (azarlı) : مريض، بيمار. آزاييم (azayım) : 1- بيماري، مرض. 2- عزايم، دعاها و افسونهايي كه به بازوي بيمار بندند. آزاييملى (azayımlı) : كسي كه به بيماري رواني و صرع وغش مبتلا باشد، خل، ديوانه. آزديرماق (azdırmaq) : 1- دلخور كردن، آزردن. 2- از راه برگرداندن، منحرف كردن. 3- از بين بردن، سر به نيست كردن. 4- گول زدن، فريب دادن. 5- وخيم تركردن، بد تر كردن، درد زخم را شدّت بخشيدن. آزغين (azğın) : 1- منحرف و گمراه. 2- ضماد، مرهم زخم. آزماق (azmaq) : 1- عفونت كردن زخم، وخيم تر شدن درد. 2- گمراه و منحرف شدن. گچّي‌نينگ عمَلي آزماسا، نه ايشي وار چوْبانينگ چاشتيندا؟ (اگر بز منحرف نشده باشد، چه كار به صبحانة چوپان دارد؟) آزيرتماق (azırtmaq) : آزردن، اذيّت كردن. آزيقماق (azıqmaq) = آزيخماق (azıxmaq) : 1- وخيم تر شدن، عفونت كردن زخم. آزيلى يارا (azılı yara) : زخم متورّم شده.
|
آز
|
az
|
(3) : «آز» يا «آس» نام قبيله‌اي بسيار قديمي كه نشانه‌هايي از اين نام را در مكانها و اقوام مختلف مي‌بينيم. مانند آذربايجان (آز + ار + باي + گان. يعني جايگاه مردان بزرگ آز)، شيراز (شئر + آز. يعني قبيلة آز كه مانند شير شجاع است)، آسيا (آز (آس) + آ. يعني جايگاه آزها (آسها)، ارس (آراز) (ار + آس. يعني مردي كه از قبيلة آس باشد و …
|
آزاد
|
azad
|
: 1- آزاد، رها. 2- آسوده، راحت. 3-سالم و تندرست. آزادليق (azadlıq) : 1- آزادي، رهايي. 2- راحتي و آسايش. 3- سلامتي و تندرستي.
|
آذر چوب
|
azər çub
|
: نام گياهي از گياهان دارويي.
|
آزغا
|
azğa
|
: آذوقه، خوراك. (← آغز، آغزا)
|
آزيق
|
azıq
|
: آذوقه. (← آغز، آغزا)
|
آژيده
|
ajidə
|
: له و كوبيده. (← انج، انجيده)
|
آزوا
|
azva
|
: از داروهاي گياهي. (← از ، ازوا)
|
با كَل
|
ba kəl
|
: 1- با ابّهت، بزرگ. 2- خود بزرگ بين، خود خواه. (اصل كلمه از «با» + كل (بزرگ) درست شده است.)
|
باب
|
bab
|
: 1- مناسب، متناسب، به اندازه. 2- شايسته، قابل. 3- هم شأن، هم مقام. بابلى (bablı) : 1- داراي شأن و مقام. 2- هم شأن و هم مقام.
|
بابا
|
baba
|
: بابا، پدر. (از واژگان تقليدي است؛ يعني از تكرار : «به، به، به … » يا «با، با، با … » ايجاد شده.)
|
بابى
|
babı
|
: بابي، بهايي، طرفدار مسلك ميرزا محمّد علي باب. (متولد 1819- وفات 1850م) او ابتدا دعوي بابيّت و سپس «مهدويّت» كرد؛ به دستور ميرزا تقي‌خان اميركبير و موافقت ناصرالدّين شاه مجلس مباحثه‌اي بين محمدعلي باب و علما برگزار شد و علما حكم به اعدام او دادند و تير باران شد.
|
بابيلى ائدمك
|
babılı edmək
|
: تحريك كردن، راهنمايي مرموزانه ارائه دادن.
|
بابونَك
|
babunək
|
: بابونه، گياهي معطّر و خوشبو با گلهاي سفيد.
|
باج
|
bac
|
: باج، ماليات. باج آلان (bac alan) : 1- باج گيرنده، ماليات بگير. 2- نام نژادي از اسبهاي اصيل ايلات قشقايي.
|
باجاناق
|
bacanaq
|
= باجْناق (bacnaq) : باجناق، نسبت دو مرد كه زنانشان با هم خواهر باشند. (← باجى)
|
باجاق
|
bacaq
|
: ناحية پشت پا، پشت ساق يا ران پا.
|
باجى
|
bacı
|
: 1- خواهر، همشيره. 2- عنوان احترام آميز براي بانوان. باجى اوْغلو (bacı oğlu) : خواهر زاده. (پسر) باجى قيزی (bacı qızı) : خواهر زاده. (دختر). باجيناق (bacınaq) : نسبت دو مرد كه زنانشان با هم خواهر باشند. باجيليق (bacılıq) : 1- خواهري، خواهر بودن. 2- خواهر نا تني، خواهر رضاعي.
|
باد
|
bad
|
: (ف) 1- باد، هوا. 2- تكبّر، افاده، خود خواهي. باد اوْوورد (bad ovurd) : بادآورد، نام گياهي يك ساله كه ساقه‌اي شيره دار و چسبنده دارد. اين گياه وقتي كه خشك مي‌شود، باد آن را به هر سويي مي‌برد. بادا وئرمَك (bada vermək) : بر باد دادن، از بين بردن، تلف كردن. باد باسيل (bad basıl) : بواسير، از بيماريهاي مقعدي. باد خوْر (bad xor) = باد كَپَن (bad kəpən) : حواصيل. باد گير (bad gir) : 1- باد گير، جايي كه باد از آنجا بيشتر بوزد. 2- سرپوش فلزّي مشبّك كه بر سر قليان گذارند. باديك (badık) : باد بر سر، قرتي، سبك و نا موقّر.
|
بادام
|
badam
|
: بادام. بادام باجى (badam bacı) : نوعي بادام كوهي تلخ و بد بو. بادام ياغى (badam yağı) : روغن بادام.
|
باداماق
|
badamaq
|
: بستن، پايبند كردن. (← باغ2 و باداق)
|
باداق
|
badaq
|
: بند، زنجير يا حلقه‌اي كه بر پاي مجرم نهند. (ريشة اين كلمه از «باغ» (بند، طناب) گرفته شده. ← باغ 2 و باداماق)
|
باداقلاماق
|
badaqlamaq
|
: پايبند كردن، بستن، با طناب بستن پاي حيوان.
|
باده
|
badə
|
: 1- نوعي سبزي معطّر كوهي، نام گياهي شبيه اسپند كه خشك شدة آن را در داخل دوغ يا ماست مي‌ريزند تا معطّر و خوشمزه‌تر گردد. 2- شراب، مي.
|
بادير
|
badır
|
: 1- بزن بهادر، شجاع. 2- از نامهاي پسران. (ريشة كلمه «باتير» از باتماق است.)
|
بادييان
|
badiyan
|
: رازيانه، نام نوعي از انواع گياهان. بادييانِ خَتايـی (badiyane xətayı) : نوعي رازيانه كه در ختاي چين مي‌رويد.
|
بادمان
|
badman
|
: من، وزني معادل 3 الي 6 كيلو. (← بات، باتمان)
|
بافا
|
bafa
|
(1) : وفا، تعهّد به عهد، وفاي به عهد. بافالي (bafalı) : با وفا، وفا دار.
|
بافا
|
bafa
|
(2) : خوشه، دسته، خوشة گندم يا جو.
|
بافت
|
baft
|
: 1- بافتن، عمل بافت. 2- لاف، گزافه گويي. بافت وئرمَك (baft vermək) : لاف زدن، بلوف زدن.
|
بافور
|
bafur
|
= بافير (bafır) : وافور، وسيلة كشيدن ترياك. بافيری (bafırı) : وافوري، ترياكي، معتاد به ترياك.
|
باغ
|
bağ
|
(3): فرياد. (← باق2) باغْر (bağr) = باغير (bağır) : سينه، جگر، قسمتهاي داخلي بدن. (به اعتبار اينكه صداي فرياد از درون بر مي‌خيزد.) باغری قَره (bağrı qərə) : باقرقره، خروس كولي، نام پرنده‌اي كه سينه‌اش سياه رنگ و طوقي شكل است. باغری يانماق (bağrı yanmaq) : دل سوختن، ناراحت شدن. باغيرتلاق (bağırtlaq) = باغيتلاق (bağıtlaq) : حنجره، حلق. باغيرتماق (bağırtmaq) : فرياد كسي را بلند كردن، به نعره و فرياد در آوردن. باغير قان اوْلماق (bağır qan olmaq) : جگر خون شدن، بسيار ناراحت شدن. باغير قره (bağır qərə) : باقرقره، خروس كولي. باغيرماق (bağırmaq) : فرياد كردن، صدا كردن. (← بانگ، بانگيرماق) باغيريشماق (bağırışmaq) : به صورت دسته جمعي فرياد كشيدن و گريه و زاري كردن.
|
باغ
|
bağ
|
(1) : باغ، بستان، درخت باردار و ميوه دهنده. باغاز (bağaz) : باردار، حامله. باغبان (bağban) : باغبان، پرورش دهندة باغ و گل. باغبانليق (bağbanlıq) : باغباني، عمل پرورش باغ و گل. باغچا (bağça) : باغچه، باغ كوچك. باغلى (bağlı) : 1- دارندة باغ، صاحب باغ. 2- باغستان، باغ و گلزار.
|
باغ
|
bağ
|
(2) : بند، رسن، طناب. باغال (bağal) : بغل، بستن و حلقه كردن دستها در اطراف هر چيز. باغ پيچ (bağ piç) : نوعي پايه پيچ زينتي كه بر سر طنابهاي چادر اندازند. باغداش (bağdaş) : به هم بسته شدن پاها، چهار زانو نشستن. باغلا (bağla) : ببند، به بند بكش. باغلاشماق (bağlaşmaq) : به هم بسته شدن، متّصل شدن. باغلاشيق (bağlaşıq) : به هم بسته شده، متّصل. باغلاما (bağlama) : 1- محدود، محصور، زميني كه اطراف آن محصور شده باشد. 2- حيوان پرواري، حيواني كه در دامپروري بسته شده باشد. 3- دستمال قلاقي كه بر سر بندند. 4- نام آلتي از آلات موسيقي در آذربايجان. 5- معمّا، چيستان. 6- فعل نهي از «باغلاماق» به معني مبند، به زنجير و بند مكش. 7- نحوة بستن. باغلاماك (bağlamak) : 1- بستن، بند كردن. 2- جاري كردن، روان ساختن. سويو، اكين اوستونه باغلادی. (آب را بر روي زراعت روان كرد.) 3- بسته شدن، بند آمدن. قان باغلادی. (خون بسته شد.) 4- يخ بستن، منجمد شدن. 5- تعطيل كردن، تخته كردن درب. 6- پايان دادن، تسويه كردن. 7- بستن و سوار كردن قطعات يدكي. 8- به كسي يا چيزي وابسته شدن. اوْنا اوره‌ك باغلاميش. (به او دل بسته است.) 9- در پوش گذاشتن، دهانه را بستن. 10- به وسيلة دعا و افسون مردان را از توانايي جنسي و شهواني محروم كردن. باغلانماق (bağlanmaq) : 1- بسته شدن. 2- قطع شدن، بند آمدن. 3- تعطيل شدن، تخته شدن. 4- علاقه‌مند شدن، دل بسته شدن. 5- سر پوش گذاشته شدن. 6- جاري شدن، روان شدن. 7- تسويه شدن، پايان يافتن. 8- سوار شدن قطعات يدكي. 10- محروم شدن مردان از توانايي جنسي و شهواني به وسيلة سحر و جادو. باغلى (bağlı) : 1- بسته، بسته شده. 2- علاقه مند، وابسته. 3- تعطيل شده. 4- قطع شده، مسدود گشته. 5- متّصل، وصل شده. 6- سر بسته، سر پوشيده. باغليليق (bağlılıq) : 1- بسته بودن. 2- وابستگي، علاقه. باغليم (bağlım) : 1- طرز بستن، شيوة بستن. 2- بسته، بسته‌اي كه محتوي چيزي باشد. 3- وسيلة بستن، بند، طناب. باغيرساق (bağırsaq) : روده. باغيرساق اوتان (bağısaq utan) : نام نوعي باز شكاري. باغيم (bağım) : نحوة بستن.
|
باغچا سرا
|
bağça səra
|
: نام نوعي تفنگ قديمي. (← بوْغ، بوْغچا سارايي)
|
باغير
|
bağır
|
: تلفّظ تركي «باقر» عربي كه به معني شكافنده و از اسامي مردان است. باغير كيخالى (bağır kixali) : باقر كيخايي، نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري.
|
باغيش
|
bağış
|
: هديه، صدقه و انعام به بيچارگان. (← باخ، باخيش) باغيشلاماق (bağışlamaq) : 1- بخشيدن، عفو كردن. 2- هديه كردن، پيشكش كردن. باغيشلانماق (bağışlanmaq) : 1- بخشوده شدن، مورد عفو قرار گرفتن. 2- هديه شدن، تقديم شدن. باغيشلايان (bağışlayan) : 1- بخشنده، عفو كننده. 2- بخشنده، كريم، هديه دهنده.
|
باه
|
bah
|
: 1- به! به به! چه خوب! چه زيبا! 2- از علائم تعجّب. (← باخ.) باها (baha) : 1- بها، ارزش، قيمت. 2- كالاي گران، گران قيمت، سنگين بها. باهار (bahar) : بهار، فصل گل و زيباييها. باهارا (bahara) : بهاره، متعلّق به بهار، بزغاله يا برّه‌اي كه در فصل بهار به دنيا آمده باشد. باهارلى (baharlı) : بهارلو، نام طايفه‌اي از ايل خمسة فارس. باهاسيز (bahasız) : بي ارزش، كم ارزش، كم بها. باهاوشماق (bahalaşmaq) = باهالانماق (bahalanmaq) : پر بها شدن، گران تر شدن. باهالى (bahalı) : بها دار، با ارزش، پر قيمت. باه-باه (bah-bah) : به به! چه خوب! چه زيبا! باه-باه گولو (bah-bah gülü) : زيبا ترين و بهترين گُل كه بسيار خوشبو و معطّر باشد. بو ايْنگار باه باه گولو دير، ال ده‌يمه‌لي ده‌ييل. (اين شبيه گُلِ باه باه است؛ نمي توان دستش زد.)
|
باهانا
|
bahana
|
: (ف) بهانه، ايراد، دست آويز، عذر.
|
باك
|
bak
|
: 1- باك، ترس، واهمه، پروا. 2- ناراحتي، فكر و اندوه. باك ائدمز (bak edməz) : اشكالي ندارد.
|
بال
|
bal
|
(2) : 1- بال پرنده، پر پرنده. 2- مجازاً هر چيزي كه شكل آن مانند بال يا پر پرنده باشد و يا مثل پرنده بالا رود و سريع السّير باشد. 3- پهن و گسترده. 4- بزرگ و بالا. (← پال، پل و بل) بال آتماق (bal atmaq) : 1- گسترده و پهن شدن. 2- از خوشحالي بال و پر در آوردن، به ترنّم در آمدن. بال آچماق (bal açmaq) : 1- بال و پر گستردن و پرواز كردن. 2- گسترده و پهن شدن. بالا (bala) : 1- طرف بالا، بلندي. 2- قيمت بالا. 3- فرزند دلبند. (كودك در حال رشد) 4- براي، به جهت، به خاطر. اوْنونگ باوسينا (به خاطر او) بالابان (balaban) : 1- از انواع بازهاي شكاري. 2- از انواع ني كه در قديم از استخوانِ بالِ بازِ شكاري درست مي‌شد و در ايلات قشقايي به آن «دال دودوگو» مي‌گفتند ولي در آذربايجان بالابان گفته مي‌شود. بالا بند (bala bənd) : طرف بالا، طرف شمال. بالا بود (bala bud) : اضافي، فوق العاده، مازاد. بالاجا (balaca) : فرزند دلبند، آنكه در حال رشد باشد، بچة كوچولو. (گروهي اين كلمه را از مصدر «بالماق» (در تركي قديم به معني شكافتن) مي‌دانند؛ به اعتبار اين كه گويي طفل تكّه‌اي است كه از مادر شكافته و جدا گشته.) باوز (balaz) : 1- شعلة آتش كه به بالا رود. 2- سوختن، سوزش، كرز. 3- مجازاً به معني اسب تندرو و چابك. باوز گـؤتورمَك (balaz götürmək) : 1- مشتعل شدن. (← باوزلانماق.) 2- با عصبانيّت از جاي خود بلند شدن. باوزلاماق (balazlamaq) : 1- مشتعل كردن، روشن كردن. 2- به سرعت حركت كردن، از جا پريدن. 3- عصباني كردن، ناراحت كردن. 4- كرز كردن، نيم سوز كردن. باوزلانماق (balazlanmaq) : 1- مشتعل شدن، روشن شدن. 2- با عصبانيّت و به سرعت از جاي خود حركت كردن. 3- كرز شدن، سوختن. باوسينى توتماق (basını tutmaq) : ازكسي طرفداري و پشتيباني كردن. بالاق (balaq) : بچّه، نوزاد جانوراني مثل شير، گراز و امثال آنها. بالالى (balalı) : داراي فرزند. بالام قايتار (balam qaytar) : اصطلاحي است به اين مفاهيم : 1- درست، مرتّب، جمع و جور. 2- كار مهمل، كاري كه براي انجام آن نيازي به دقّت و تخصّص نباشد. بالان (balan) : بلند، بالا. بال-بال اوچماق (bal-bal uçmaq) : به شدّت لرزيدن. بال توتماق (bal tutmaq) : اوج گرفتن، بالا رفتن. بالدير (baldır) = بالّير (ballır) : ماهيچة ساق پا. (شكل اين ماهيچه مانند پر يا بال و بلند و كشيده است.) بالديرلانماق (baldırlanmaq) : متورّم شدن، ورم كردن، چاق تر شدن و به شكل ماهيچة ساق پا در آمدن، ور آمدن دانة گندم بر اثر خيس شدن. باليشْت (balışt) : بالش، متّكا. (متكاي بلند و برجسته اي كه در كنار نهند و به آن تكيه دهند.) باليشتَك (balıştək) : بالشتك زين، دو قطعه چرم بلند كه در دو طرف زين اسب قرار مي‌گيرد. باليغا مينمَك (balığa minmək) : به سنّ بلوغ رسيدن نوجوانان. باليق (balıq) : 1- ماهي. (بال + ايق (پسوند شباهت و صفت مفعولي) به اعتبار اين كه شكل ماهي بلند و مثل پر پرندگان است.) 2- نام نقشي از نقشهاي قالي كه به شكل ماهي است. 3- بالغ، رشد كرده، رسيده. (ريشة «بَلَغَ» در عربي به معني (رسيد و رشد كرد) و «بالديرماق» در تركي به معني (رشد كردن) همخانواده هستند.) باليق ايلانى (balıq ılanı) : مار ماهي. باليقلى قالى (balıqlı qalı) : قالي ماهي در هم، نوعي قالي با نقش ماهي. بالينگ (balıng) : خيار سبز. باليون (balyun) : هوا پيما.
|
بال
|
bal
|
(1) : 1- عسل. 2- مجازاً هرچيز شيرين و دوست داشتني. بال آرّيسى (bal arrısı) : زنبور عسل. بالاخان (balaxan) : (بال + آخان) 1- شيرين، آنچه عسل ترشّح كند. 2- از نامهاي پسران. بال پخشه‌سي (bal pəxşəsi) : زنبور عسل. بال سَقَّلي (bal səqqəli) : شمع عسل، حجره‌هايي كه زنبور عسل براي نگهداري عسل يا تخم گذاري مي‌سازد. بال كه‌وه‌ني (bal kəvəni) = بال گه‌وه‌ني (bal gəvəni) : گز انگبين، گَوَن انگبين. بال ميچگي (bal miçəgi) = بال ميچه‌يي (bal miçəyi) = بال ميلچَگي (bal milçəyi) : زنبور عسل.
|
بال
|
bal
|
(3) : كنار، لبه، كناره، نزديك، حاشيه. بالتا (balta) : تبر. (لبه تيز) بالچاق (balçaq) : دسته، قبضه. بالديز (baldız) = بالّيز (ballız) : 1- خواهر زن. (به اعتبار قوم و خويش نزديك بودن.) 2- خواهر شوهر. (قره قانلي) (در تركي آذربايجان هم هر دو معني كاربرد دارد.)
|
بالْخ
|
balx
|
: 1- درخشش، برق. 2- تاخت، جهش و پرش. (← بارخ، بارخماق و بال1) بالْخان (balxan) : گرز، چوب بلند بالا و عمودي. بالْخْماك (balxmaq) : 1- بال گرفتن، به سرعت پريدن، تاختن. 2- درخشيدن، برق زدن. 3- از جا پريدن، حركت كردن.
|
بامّ
|
bamm
|
= بامْب (bamb) : صداي انفجار، بمب. بامّيلاماق (bammılamaq) : صداي انفجار به گوش رسيدن.
|
بامّال
|
bammal
|
= بامبال (bambal) : نام بوته‌اي گياهي شبيه درمنه.
|
بانا
|
bana
|
: جاي بلند، بلندي، دشت، دشتي كه بر سر كوه قرار گرفته باشد.
|
بانق
|
banq
|
= بانْگ (bang) : بانگ، فرياد، نعره، صدا. (← باغ3، باغر = باغير، باق2) بانگلاماق (banglamaq) : بانگ بر آوردن. بانگيرْتْماق (bangırtmaq) = بانقيرتماك (banqırtmaq) : فرياد كسي را در آوردن، وادار به نعره زدن نمودن. بانقيرماك (banqırmak) = بانگيرماق (bangırmaq) : بانگ بر آوردن، فرياد كردن.
|
باق
|
baq
|
(1) : فعل امر از مصدر «باقماك» يعني نگاه كردن. (← باخ، باخماق)
|
باق
|
baq
|
(2) : فرياد و نعرة حيوانات و جانوران. (← باغ3) باقّيلاماق (baqqılamaq) : فرياد كشيدن، نعره زدن.
|
باقّى
|
baqqı
|
: (ع) باقي، بقيّه، باقيمانده. باقّيسى (baqqısı) : باقي مانده اش، بقيّه اش. باقّيليق (baqqılıq) : بقيّه، باقي مانده، باقي ماندگي.
|
بار
|
bar
|
: 1- بار، ميوه، ثمر. 2- هر چيز ثمر بخش و مفيد. (← وار 1) بارات (barat) : 1- جشن، شادي و خوشحالي. 2- الهام، خبر خوش، خبر وحي گونه و ثمر بخش. اوره‌گيمه بارات اوْلموش. (به دلم برات شده. 3- برات، سفته، قبض. بارات ائدمك (barat edmək) : 1- حواله دادن، سپردن. 2- خوشحالي كردن. باردان گئدمَك (bardan gedmək) : سقط شدن جنين. بار كَش (bar kəş) : بار كش، بار بر. بارلى (barlı) : پر بار، پر ثمر. بارماق (barmaq) : انگشت. (وسيلة كار و بار، عضو كار كن و ثمر بخش بدن. بارّه‌ك (barrək) : مرغ تخم‌گذار، مرغ بارور. بار–و-بونه (bar-o-bunə) : بار و بنه، اسباب و لوازم قابل حمل. باری (barı) : ماشين باري، ماشيني كه بار حمل كند. بارّی (barrı) = بارّيك (barrık) : مرغ شش ماهة تخم‌گذار، مرغي كه ثمر و بار دارد. بارّيتماق (barrıtmaq) : بهره‌مند كردن، نعمت دادن.
|
بار گؤزو
|
bar gözü
|
: چشم روشني، هدايا و آذوقه‌اي كه در شب عروسي از خانة داماد به خانة عروس تحويل داده مي‌شود؛ اين اصطلاح را به صورتهاي «باريزی و بايريزی» هم گفته‌اند. (← باي1، بايريزی)
|
باراق
|
baraq
|
: نوعي از انواع سگها، سگ پر پشم و مو.
|
باراقّ
|
baraqq
|
= باراقّ–و-باراق (baraqq-o-baraq) : صداي بز نر در حال مستي. باراقّيلاماق (baraqqılamaq) : صدا كردن بز نر در هنگام مستي.
|
بارْدْلَنگ
|
bardləng
|
: نام بوته‌اي با خارهاي بلند و گُلهاي ارغواني كوچك كه به آن «بيليك» هم مي‌گويند.
|
بارْفَتَن
|
barfətən
|
: احتمالاً محرّف اصطلاح «برف تن» فارسي است و در بعضي از ابيات و اشعار تركي قشقايي به معني سفيد، شفّاف، كريستال و بلور مرغوب به كار رفته است.
|
بارهَنگ
|
barhəng
|
: (ف) نام گياهي از گياهان دارويي.
|
باريش
|
barış
|
: سازش و صلح، ثمر زندگي مسالمت آميز. (ريشة كلمه از «وارماق» (رفتن، به خانة همديگر رفتن) است.) باريشديرماق (barışdırmaq) : آشتي دادن، صلح دادن. باريشما (barışma) : عمل صلح و سازش. باريشماز (barışmaz) : آشتي نا پذير، سازش نا پذير. باريشماق (barışmaq) : با هم صلح و سازش كردن. باريشيق (barışıq) : عمل صلح و سازش.
|
باريت
|
barıt
|
= باروت (barut) : باروت، مادّة منفجره‌اي كه از گوگرد، شوره و زغال درست كنند.
|
باريت گَلَن
|
barıt gələn
|
: (محرّف «واريب گلن» است.) گلن‌گدن تفنگ يا چوب گلن‌گدن فرشي كه در حال بافته شدن است.
|
باريخماق
|
barıxmaq
|
= باريقماق (barıqmaq) : جرقّه زدن، برق زدن و روشن شدن. ( |
