: پدر، نيا، نياكان. آبا-اژداد (aba-əjdad) : آبا، اجداد، پدر و نياكان

← بود)

بوجو	bucu	: نوعي از انواع سگهاي خانگي كه نسبت به ساير سگها كوچكتر است.
بوچاق	buçaq	: كارد، چاقو. (← بيچ، بيچاق.)
بود	bud	: 1- بودن، ماندگاري، بقا، پايداري. 2- بن، ريشه. 3- نژاده، اصيل. (← بوت و بيت2) بوداق (budaq) : تركه، شاخة جوان و نورس درخت. (← بود و بودا) بود ائدمَك (bud edmək) : باقي ماندن، در انجام كارها استقامت داشتن.
بودا	buda	: فعل امر از مصدر «بوداماق» (هرس كردن) بودارالاماق (budarlamaq) : از گرسنگي بي حال شدن و بريدن. بودارماق (budarmaq) = بوداماق (budamaq) : 1- دريدن، لت و پار كردن. 2- شكستن و بريدن شاخ و برگ درختان، هرس كردن. 3- جدا كردن، دور كردن. بودانماق (budanmaq) : 1- هرس شدن. 2- جدا شدن، دور افتادن. 3- فراموش شدن، از ياد رفتن.
بوگَر	bugər	: نام طايفه‌اي از ايلات كشكولي، فارسيمدان و عمله.
بوغ	buğ	(1) : ناراحت، حالت اخم. (← بوق و بوْغ) بوغْز (buğz) : بغض، ناراحتي. بوغْل (buğl) : بخل، حسادت و ناراحتي.
بوغ	buğ	(2) : بخار، هواي گرم و دود مانند. (← بوخ و پوخ)
بوغاز	buğaz	: حامله. (← باغ1، باغاز)
بوغدا	buğda	: گندم. (در تركي قديم به شكل «بودغاي» (آنچه رشد كند و به وجود آيد) بوده. ← بيت2 و بود) بوغدا آشى (buğda aşı) : آش گندم. بوغدا دومّالاغى (buğda dummalağı) : نوعي قارچ كه در گندمزار مي‌رويد. بوغدا قوشو (buğda quşu) : سار، نام پرنده‌اي كه از گنجشك كمي بزرگتر است.
بوك	buk	: طرف محدّب و برجستة قاب (استخوان زانوي حيوانات) طرف فرو رفتة (مقعر) قاب را جيك مي‌گويند. (← جيك، جيك و بوك)
بوكوم	bukum	: پنير نخل، مغزي درون جوانة درخت خرما كه براي بيماري يرقان مفيد است.
بول	bul	(1) : 1- ريشة مصدر بولماق (پيدا كردن) بولاخ (bulax) = بولاق (bulaq) : 1- جايي كه آب از آنجا پيدا شود، چشمه، سرچشمة هر آب روان. 2- قسمتي از گوشة چشم كه ترشّحات چشم در آنجا جمع شود. (فا) بولاق اوْتو (bulaq otu) : نوعي سبزي شبيه شاهي كه در سر چشمه‌ها مي‌رويد. بولماق (bulmaq) : پيدا كردن، يافتن. بولوت (bulut) : ابر، ابري كه در آسمان پيدا شود. بولوتلو (bulutlu) = بولوتلوق (bulutluq) : هواي ابري، آسمان ابري. بولور (bulur) : بلور، ظرف شيشه‌اي، ظرفي كه هر چيزي از پشت آن پيدا و آشكار باشد. بولوش (buluş) : پيدا كردن، كشف، اختراع. بولوشدو (buluşdu) = بولونتو (buluntu) : 1- هر چيز پيدا شده، گم شده‌اي كه از نو پيدا شده باشد. 2- سر راهي، غريبه، بي اصل و نسب. بولوشماق (buluşmaq) : پيدا شدن. بولوق (buluq) : 1- صداي آب چشمه، صداي افتادن سنگ در آب. 2- صداي فوران زدن آب از زمين. بولوقّو : چشمه، چشمة جوشان و خروشان. بولونماز (bulunmaz) : ناياب، كمياب، نادر. بولونماق (bulunmaq) : پيدا شدن، آشكار شدن.
بول	bul	(2) : بالا، بلند، هوايي. بول اوْلماق (bul olmaq) : به هوا پريدن، بلند شدن و پريدن، جهيدن، به سرعت بلند شدن و حركت كردن. بول ائدمَك (bul edmək) : به بالا پرتاب كردن. بول توْپ (bul top) : توپ هوايي، نوعي بازي با توپ. (به وسيلة يك چوبدستي بر توپ ضربه وارد مي‌كنند تا توپ به هوا برود.) بوللانماق (bullanmaq) : بالا آمدن و رشد كردن درخت. (← بوْل2، بوْللانماق) بولوف (buluf) = بولوفْت (buluft) : بلوف، لاف، سخن گزاف و بالاتر از حدّ معمول. بول وورماق (bul vurmaq) : خود را بالاتر از حدّ معمول نشان دادن، بلوف زدن، لاف زدن. بول وئرمَك (bul vermək) : به فضا پرتاب كردن، بالا انداختن. بول ‌هاوا (bul hava) : از انواع بازيها كه به آن بول توْپ هم مي‌گويند.
بول	bul	(3) : گشاد، پهن، وسيع و جادار. بو رخت چوْخ گئنگ-و-بول دير. (اين لباس خيلي گشاد است.) 2- آنچه كه زياد و فراوان باشد. بولّاج (bullac) = بولّاجى (bullacı) : نام نژادي از نژاد گوسفندان كه از نام بولّاج (بُلداج) (ناحيه‌اي وسيع از شهرستان بروجن (اوروجون) گرفته شده است.) بولوار (bulvar) : بلوار، خيابان وسيع و گشاد، خياباني كه در وسط آن چمن و درخت باشد. بول-وافير (bug-vafır) : زياد، فراوان، وافر. بولهَر (bulhər) : از انواع گياهان سردسيري با برگهاي پهن و بزرگ.
بول	bul	(4) : ريشة مصدري «بولاماق» (مخلوط كردن) كه به تنهايي كاربرد ندارد. بولا (bula) : فعل امر از مصدر «بولاماق» (مخلوط كردن) بولا–بولا (bula-bula) : همزن، چوبي كه معمولاً از درخت انجير يا ارژن ببرند و با آن شير يا دوغ در حال جوش را به هم زنند. بولاشديرماق (bulaşdırmaq) : آلوده كردن، پليد نمودن. بولاشديريلماق (bulaşdırılmaq) = بولاشماق (bulaşmaq) : آغشته شدن، آلوده شدن. بولاشيق (bulaşıq) : آلوده، آغشته. بولاغى (bulağı) : همزن. بولاق (bulaq) : 1- آميخته، مخلوط شده. 2- نام غذايي كه از آميختن آرد گندم و شير تهيّه شود. بولاق–بولاق (bulaq-bulaq) : سلّانه سلّانه، خرامان، افتان و خيزان. بولاقلانماق (bulaqlanmaq) : 1- تكان خوردن، جنبيدن. 2- با ناز راه رفتن، خراميدن. 3- افتان و خيزان رفتن. بولاما (bulama) : 1- همزن. 2- عمل هم زدن و مخلوط كردن. 3- آغوز، شير ماك، شير غليظ روزهاي اوّل زايمان. بولاماج (bulamac) : 1- آلودگي غذا كه به ظرف بچسبد. 2- هر نوع غذاي رقيق مانند آش، ماست و امثال آنها. بولاماجلى (bulamaclı) : ظرف آلوده، ظرفي كه به ته ماندة غذا آلوده شده باشد. بولاماق (bulamaq) : 1- بر هم زدن، مخلوط كردن. 2- چرخاندن، گرداندن. 3- آلوده كردن، آلودن. 4- ماليدن، آغشته كردن. 5- انداختن، پرتاب كردن. 6- جنباندن دُم و امثال آن. بولانديرماق (bulandırmaq) : 1- آلوده كردن، آغشتن. 2- هم زدن مايعات. 3- تكان دادن، گرداندن. 4- آب را گل آلود كردن. بولانماق (bulanmaq) : 1- آلوده شدن، كدر شدن. 2- چرخيدن، دور خوردن. 3- به هم خوردن و مخلوط شدن. 4- تلو تلو رفتن. 5- تكان خوردن. بولانيق (bulanıq) : 1- به هم زده شده، مخلوط شده. 2- آب آلوده، آب نازلال و ناپاك. بولغور (bulğur) : بلغور، هر چيز در هم كوفته و مخلوط شده را گويند؛ بخصوص مخلوطي از كاه، جو و آرد كه با هم خمير كنند و به حيوانات اهلي دهند. بولغور ائدمَك (bulğur edmək) : 1- براي حيوان بلغور درست كردن. 2- تند تند جويدن. 3- تند تند حرف زدن. بولقاماك (bulqamak) = بولقالاماك (bulqalamak) : مخلوط كردن، در هم آميختن. بولو-بولو ائتمَك (bulu-bulu edmək) : پرسه زدن، دور زدن، گشتن.
بول وئردي	bul verdi	: ابيوردي، نام طايفه‌اي از ايلات كشكولي، دره شوري، ششبلوكي و …
بولبول	bulbul	: بلبل، عندليب.
بولْيوْو	bulyov	: بوريا، حصير. (ريشة كلمه از «بور» (بريدن) است.)
بوم	bum	(1) : 1- صداي شليك يا انفجار. 2- بمب، جسمي كه درون آن مواد منفجره باشد. بومبار (bumbar) = بومباران (bumbaran) : بمباران پرتاب بمب. بومّولاماق (bummulamaq) : صداي انفجار به گوش رسيدن.
بوم	bum	(2) : از پيشوندهاي كمياب تركي كه كمال و فراواني را برساند. مانند : بوم بوْز (كاملاً خاكستري) بوم بوز (خيلي سرد، كاملاً يخ)
بومادير	bumadır	: گوجه، گرجه فرنگي.
بومبور	bumbur	: همه، همگي. (← بون1، بونبور)
بون	bun	(2) : بام، پشت بام خانه. بونتورّه (bunturrə) = بونتورّه‌ك (bunturrək) : غلتك.
بون	bun 1	1- بن، ريشه، جايگاه اصلي. 2- نژاد، اصل و نسب. بونا (buna) : بنه، جايگاه. بون ‌بور (bun bur) = بومبور (bumbur) : از بن و ريشه، همه، همگي. بون ‌بور اوْلماق (bun bur olmaq) : محو شدن، كاملاً از بين رفتن. بونتال (buntal) = بونتول (buntul) : 1- بنه، منزل، جايگاه. 2- طايفه، گروه، دسته. بونتور (buntur) : دو رشتة نسبتاً ضخيم كه در كنارة فرش بافته مي‌شود. بون جو (bun cu) = بون جوغ (bun cuğ) : سر چشمه، سرآغاز جوي آب. بون دوْوا (bun dova) : داروهاي اصلي، دواها و داروهاي گياهي كه در هنگام تهيّة روغن حيواني در ته ظرف باقي مي‌ماند و در تركي به آن «دارتي» مي‌گويند. بونكَن (bunkən) : بُن كن، از ريشه كنده شده، همه، همگي. بونكو (bunku) : بنكو، تيره، طايفة كوچك و كم جمعيّت. بونگاه (bungah) : بنگاه، جايگاه فروش اجناس. بونوچّا (bunuçça) : بنيچه، گروه، دسته، صنف. بونوس (bunus) : بن، ريشه، اصل و نژاد. بونوسلو (bunuslu) : داراي بن و ريشه، اصيل و نژاده. بونو سورخ (bunu surx) : بن سرخ، نام گياهي از خانوادة سير كه ريشه و ساقة اصلي آن به رنگ قرمز است و اصولاً در مناطق سردسيري مي‌رويد. بونيا (bunya) : بنيه، توانايي.
بونج	bunc	: كار كرده، كهنه و نا مرغوب، كم ارزش. بونجا (bunca) : 1- بوته، ته ماندة گياه بوته‌اي. قوْي تا مال بوتّا-بونجادان يئيه. (بگذار تا حيوان از اين بوته‌ها و ته ماندة بوته‌ها بخورد.) 2- منزل، منزلك، خانه. بونجال (buncal) : كالاي كم ارزش منزل، جنس نا مرغوب. بونجالا (buncala) = بونجه‌له (buncələ) : موي آشفته، موهاي در هم و مجعّد. بونجوق (buncuq) = بونجول (buncul) : 1- منزل، منزلك. 2- جنس نامرغوب، كالاي كم ارزش.
بونچ	bunç	: (← بونج) بونچا (bunça) = بونچاق (bunçaq) : 1- بنچه، مدرك اصلي و قديمي. 2- منزل.
بونْگ	bung	: بانگ، صدا، بانگ خروس. (← بوْنْق يا بوْنگ)
بونلار	bunlar	: اينها، اينان. (← بو)
بوق	buq	(1) : ناراحت، اخمو.
بوق	buq	(2) : رختخواب پيچ، چادر بزرگي كه در آن لحاف و دشك گذارند. ( ← بوْغ، بوْغچا)
بوق	buq	(3) : بوق، صور، ناي بزرگ، بوق اتومبيل.
بوقْل	buql	بخل، ناراحتي كه از حسادت و تنگ چشمي ايجاد شود. (← بوق1 و بوْغ1) بوقْل ائدمك (buql edmək) : بخل و حسادت ورزيدن.
بور	bur	1- بسته، دسته، بريده شده، دسته‌اي از هر چيز. (با بن فعل بريدن فارسي يكي است.) 2- رمه، گله، دسته‌اي از گوسفندان. 3- گروه يا دسته‌اي از انسانها. 4- بند، قسمت. بورّا (burra) : 1- دسته، بسته، گروه. 2- رمه، گله. 3- طناب يا ريسمان كوتاه و بريده شده. 4- وسيله‌اي كه خرمن محصول را بريده و خرد كند، خرمن كوب. 5- برش، بريدگي، قسمتي از درخت كُنار كه بريده شده باشد، خار، خلنگ. 6- گياه حصير، برگهاي تيز و برندة گياه حصير. 7- جدايي، فاصله. آرالارينا بور دوشمـوش. (ميانشان فاصله و اختلاف افتاده است.) بورّا–بورّا (burra-burra) : دسته دسته، گروه گروه. بوراخديرماق (buraxdırmaq) : رها كردن، ترك كردن، دوري و جدايي انداختن. بوراخماق (buraxmaq) : 1- ترك كردن، رها كردن. 2- در حال ايستاده به پشت سر نگاه كردن، برگشتن و نگاه كردن. بورّان وورماق (burran vurmaq) : 1- قسمتي از چيزي را برداشتن يا بريدن. 2- از گرسنگي بريدن و بي حال شدن. بورتوق (burtuq) : لنگ، شل، حيوان يا انساني كه از ناحية لگن پا بلنگد. بورتولماق (burtulmaq) : لنگيدن. بورغا (burğa) : بند، زنجير. (← قره بورغا.) 2- نام گياهي از گياهان دارويي خاردار. بورغا آشى (burğa aşı) : آشي كه از گياه بورغا تيكاني به دست آيد. بورغا تيكانى (burğa tikanı) : از گياهان خار دار و دارويي مؤثّر در مناطق معتدل و سردسير. بورغو (burğu) : مته، سوراخ كن. بورغولاماق (burğulamaq) : برغو زدن، مته زدن. بورلاماق (burlamaq) : بُر زدن، دسته دسته كردن، قسمتي از چيزي را كندن و بر داشتن. بورما (burma) : 1- پيچك، گياه پيچك. 2- هر گياهي كه به شكل لوله پيچيده و يا دسته بندي شده باشد. 3- نيشگون. بورماج (burmac) : بستة مو يا پشم. بورمالاماق (burmalamaq) : 1- مقداري از يك بسته را برداشتن، دستبرد زدن. 2- نيشگون گرفتن. بورّه (burrə) : 1- دسته، قسمت. 2- طناب كوتاه. 3- برگ تيز و برندة گياه ني. بورّوش (burruş) = بورّوشت (burruşt) : همان بُرش فارسي است و به معاني زير است : 1- قاطعيّت و برش. 2- بريدگي، بند و قسمت. بورّوشتلو (burruştlu) : داراي قاطعيّت، صريح اللهجه. بورّوشدورماق (burruşdurmaq) : چين و چروك دادن، مچاله كردن. بورّوشماق (burruşmaq) : چين خوردن، مچاله شدن. بورّوشوق (burruşuq) : چين و چروك، مچاله. بورّوق (burruq) : 1- شل، لنگ، حيوان يا انساني كه از ناحية لگن پا بلنگد. 2- كج، خميده. بورّوقلاماق (burruqlamaq) : لنگيدن. بورّولغان (burrulğan) : محل پيچ خوردن و موج زدن آب، محلّ غرق شدن، گرداب. بورّولماق (burrulmaq) : 1- بريدن، از ديگران جدا شدن. 2- از ناحية لگن لنگيدن. 3- پيچيدن، تاب خوردن. بورون (burun) = بورْن (burn) : 1- بيني، دماغ. 2- دماغه، پوزه. بورونتاق (buruntaq) : پوزه بند، آنچه بر دهان بزغاله، برّه يا كرّه شتر بندند تا نتواند از پستان مادر شير بمكد. (← گَم.) بورونتو (buruntu) : دماغه، پوزه. بورون قيلى (burun qılı) : موي دماغ، مزاحم. بورونلاماق (burunlamaq) : خيلي نزديك شدن، جلو كسي قرار گرفتن و به او نزديك شدن. بورّونماق (burrunmaq) : 1- پوشاندن، چيزي را به دور خود پيچيدن. 2- احاطه شدن، فرا گرفتن. بور وورماق (bur vurmaq) : بُر زدن، تقسيم كردن، جدا كردن، خالهاي ورق را بر زدن. بور يئمك (bur yemək) : 1- جدا شدن، از مسير منحرف شدن. 2- بُر خوردن ورق.
بورج	burc	(1) : 1- برج، بارو، قلعه، ساختمان و هر چيز بلند و بالا. 2- نوعي از انواع بازيهاي دسته جمعي كه در ميان جوانان و مردان ايلات رايج است. 3- قلعه، نام يكي از مهره‌هاي شطرنج. بورجالانماق (burcalanmaq) : متصاعد شدن، بالا رفتن آتش و دود.
بورج	burc	(2) : برج، يك ماه شمسي كه برابر با 30 يا 31 روز است.
بورج	burc	(3) : قرض، بدهي، وام.
بورئي	burey	: پشت گلي، رنگي كه از تركيب دو رنگ بنفش و قرمز به وجود آيد.
بورغالاماق	burğalamaq	: فشردن پوست خيك جهت بيرون آمدن آخرين قطرات روغن.
بورغالماق	burğalmaq	: از بين رفتن، كهنه شدن.
بورغول	burğul	: (← بول4، بولغور.)
بورماق	burmaq	: انگشت. ( اصل كلمه «بارماق» (وسيلة كارگر و ثمر بخش بدن) است. ← بار، بارماق.) بورماق گؤزو (burmaq gözü) : 1- نوك انگشت، محلّ اتّصال ناخن و گوشت. 2- زخم و تورّمي كه در ناخن ايجاد شود.
بورْن	burn	: دماغ، بيني. (← بور، بورون) بورن اوسـتـو يئمك (burn üstü yemək) : رو دماغي خوردن، خيط شدن. بورنو اه‌يري (burnu əyri) : كج دماغ، آدم ناراحت و عبوس. بورنو يئللي (burnu yelli) : باد در سر، متكبّر و خود خواه.
بوروْو	burov	: (ف) 1- برو، حركت كن. 2- رونده، تند رو. بوروْو–بوروْو (burov-burov) : برو برو، دم و دستگاه، كبكبه و دبدبه، قدرت مادي و سياسي.
بورْق	burq	: فعل امر از مصدر «يورْقْماك» (پيچاندن و برگرداندن پا) (شش) (← بورخ) بورقولماك (burqulmak) = بورْق يئمك (burq yemək) : پيچيدن پا.
بورّو	burru	: همه، همگي، به طور كامل. بورّوكَم (burrukəm) = بورّوكَن (burrukən) : همه، همگي.
بوروز	buruz	: (ع) مترّك «بروز» به معني آشكارو علني. بوروز وئرمَك (buruz vermək) : بروز دادن، آشكار كردن. بوروز يئمَك (buruz yemək) : آشكار و برملا شدن.
بورْخ	burx	: پيچيدن قوزك پا، تاب خوردن مچ پا در هنگام راه رفتن. (← بور) بورخْماق (burxmaq) : برگرداندن، پيچ و تاب دادن، پيچاندن و برگرداندن پا. بورخ ائدمك (burx edmək) : پيچيدن و تاب خوردن قوزك پا. بورخوتما (burxutma) : عمل برگرداندن و پيچاندن پا، رقص و پايكوبي، رقص آهسته و متين. بورخولماق (burxulmaq) : پيچ خوردن و لغزيدن پا، پيچيدن قوزك پا. 2- رقصيدن. بورخ يئمك (burx yemək) : پيچيدن قوزك پا.
بوريوْو	buryov	: بوريا، گياه حصير. (ريشة كلمه از «بور» (بريدن) است.)
بوس	bus	: از پيشوندهاي كمياب تركي كه كمال و فراواني را مي‌رساند. ( ← بوس ، بوس بوتون.)
بوسقو	busqu	: 1- كمين، جاي پنهان شدن و كمين كردن، كمينگاه. 2- احتكار. (← بوز1، بوزغو و پوز، پوزغون)
بوش	buş	: از علائم تعجّب.
بوشقاب	buşqab	: بشقاب. (← بوْش، بوْشقاب)
بوشتي	buşti	: رنگ صورتي، پُشتي گُل.
بوت	but	: 1- بت، سنگ. 2- مجازاً معشوق زيبا روي. (ريشة كلمه با «بودن» (فارسي) و «بيتمك» (به وجود آمدن و روييدن) و «بوتون» (كامل) همريشه است.) (← بيت2 و بود) بوتّا (butta) : 1- بوته، گياه بوته‌اي. 2- اصل و نسب. 3- نام نقشي از نقشهاي قالي. بوتّا جيقّه (butta ciqqə) : نام نقشي از نقشهاي قالي. بوتّا عُقابى (butta oqabı) : بوته عقابي، نام نقشي از نقشهاي قالي. بوتّا قوباد خانى (butta qubad xanı) : از نقشهاي قالي. بوتّالى (buttalı) : 1- بوته زار، جايي كه گياه بوته‌اي زياد باشد. 2- با اصل و نجابت، اصيل و نجيب. بوتّاليق (buttalıq) : بوته زار، جايگاه گياهان بوته‌اي. بوت-بوت ائدمك (but-but edmək) : احساس تحريك در بدن.
بوتو	butu	: 1- بزغالة يتيم و بي مادر. 2- صوتي است جهت نوازش و فرا خواندن بزغاله.
بوتوق	butuq	: لنگ، چلاق. (← بور، بورتوق.)
بووّه	buvvə	: از اصوات تحذير كه كودكان را از چيزي بترسانند.
بوخ	bux	(1) : بخار، بخار آب يا غذاي داغ.
بوخ	bux	(2) : تلفّظي از كلمة «بوْغ» (خفه كن) بوخاق (buxaq) : زير گلو، غبغب گلو. بوخْس (buxs) : بغض، عقدة گلو. بوخسا (buxsa) : كمينگاه، محل كمين كردن. بوخسا ائدمك (buxsa edmək) : كمين كردن. بوخسو (buxsu) : بغض آلود، ناراحت. بوخوْو (buxov) : بخو، وسيله‌اي زنجيري كه براي بستن پاي چهار پايان به كار مي‌برند. بوخوْولاماق (buxovlamaq) : بستن، زنجير كردن. بوخوْولانماق (buxovlanmaq) : بسته شدن، زنجير شدن. بوخوْولو (buxovlu) : 1- در زنجير، بسته شده. 2- مچ پا، ناحيه‌اي از پا كه بخو بسته شود. بوخوْولوق (buxovluq) : مچ پا.
بوخار	buxar	: بخار آب يا حرارت غذا. بوخارلاماق (buxarlamaq) : بخار كردن، تبخير گشتن. بوخارلانماق (buxarlanmaq) : بخار شدن. بوخارى (buxarı) : بخاري، گرمكن. بوخور (buxur) : بخور، بخار آب گرم يا داروي جوشانده كه بيمار آن را استنشاق كند. بوخئي (buxey) = بوخئيگ (buxeyg) : نوعي خوراك قورمه كه در درون پردة شكمبة گوسفند بپزند و معمولاً در لاي پلو يا چلو قرار دهند. بوخئيگ پولوْو (buxeyg pulov) : پلو يا چلوي كه در لاي آن قورمة بوخئيگ گذاشته باشند.
بوي	buy	: از اصوات تعجّب، و افسوس.
بويور	buyur	: فعل امر از مصدر «بويورماق» (دستور دادن) بويورماق (buyurmaq) : 1- دستور دادن، فرمان دادن. 2- فرمودن، اجلال نزول فرمودن، نشستن. 3- گفتن، بيان كردن. بويوروق (buyuruq) = بويروق (buyruq) : دستور، فرمان. بويورولماق (buyurulmaq) : امر شدن، دستور داده شدن.
بوز	buz	(1) : يخ، هر چيز يخ بسته و منجمد شده. (← بوز، پوْز، پوز و پوزغون) بوزان (buzan) : برف آلود، از برف پوشيده شده. بوز باغلاماق (buz bağlamaq) : يخ بستن، منجمد شدن. بوز–بردي (buz-bərdi) : سخن سرد، سخن نا بجا، جواب سر بالا. بوزغو (buzğu) = بوزغون (buzğun) : حالت كمين، در موقعيّت كز و كمين كردن و در جايي نشستن. (← بوسقو) بوزغو وورماق (buzğu vurmaq) : 1- يخ بستن. 2- كمين كردن. بوز قوْوورما (buz qovurma) : گوشت قورمه، خوراك قورمه كه معمولاً در گذشته آن را در مشك مخصوص نگه مي‌داشتند كه مدّت چند ماه سالم مي‌ماند.
بوز	buz	(2) : مترّك بُزِ فارسي. بوز بور (buz bur) : بُز بُر، سر كسي را مثل سر بُز بريدن. بوز بور باشينى كسدي. (مانند بُز سرش را بريد.) بوز دوم : دُمچه، دنبالچه، آخرين قسمت ستون فقرات. بوزونا (buzuna) : بزينه، گلّة بُز.
بوزاغى	buzağı	: گوساله. بوزاغى بورنو (buzağı burnu) : 1- عقرب. 2- آبدزدك، نام نوعي حشره. بوزاق (buzaq) : گوساله.
بـوجاق	bücaq	: گوشه، كنار، زاويه. (ريشة كلمه از مصدر «بيچمك» (بريدن و قطع كردن) است؛ به اعتبار اين كه محل تقاطع دو خط يا دو سطح است.)
بـوك	bük	(1) : فعل امر از مصدر «بوکمك» (برگردان) بـوكدورمك (bükdürmək) : خماندن، برگرداندن. بـوكمك (bükmək) : 1- برگرداندن. 2- خم كردن. 3- تغيير دادن، تبديل كردن. 4- تا كردن، لوله كردن و برگرداندن لبة چيزي. 5- منحرف كردن. 6- ترجمه كردن. بـوكن (bükən) : 1- برگرداننده. 2- لوله كننده. بـوكه‌مه (bükəmə) : پوزه، دماغه، انحنا، خميدگي. بـوکوش (büküş) : طرز برگرداندن، چين، تا خوردگي. بـوکوك (bükük) : 1- خميده، تا شده، برگردانده شده. 2- معكوس، برگشته. بـوکول (bükül) : 1- برگرد، منحرف شو. 2- نوعي ساندويچ كه كرة حيواني را با مقداري خاكه قند لاي نان مي‌پيچانند و به آن «بـوکوم»، «كره بـوکول»، «كره ديليم»، «كره بـوکوم» و . نيز مي‌گـويند. بـوکولمك (bükülmək) : 1- برگشتن، به عقب برگشتن. 2- دو لا شدن، برگشتن، خم شدن و برگردانده شدن. 3- تا شدن، تا زده شدن. 4- تغيير يافتن. 5- منحرف شدن. بـوکولو (bükülü) : برگشته، برگردانده شده. بـوکوم (büküm) : 1- پيچ، انحنا، پوزه و دماغة كوه. 2- بسته، بسته بندي. بير بـوکوم چؤره‌ك. (يك بسته نان) 3- ساندويچ كره. 4- طرز برگرداندن. بـوکونتـو (büküntü) : محل برگشت، پوزه، دماغه.
بوک	bük	(2) : طرف مقعر قاب. (← بوك، جيك و بوك)
بـولْچ	bülç	: درخشش، برق، سوسو. (← بـورچ)
بور	bür	: فعل امر از مصدر «بورمك» (چين دادن، بريدن) بوروشمك (bürrüşmək) : چين و شكن افتادن، چروك شدن. بورروشدورمك (bürrüşdürmək) : چين و شكن دادن، چروك كردن. بورروشـوك (bürrüşük) : چروكيده شده. چين افتاده، مچاله. بورروك (bürrük) : كج، خميده. بوررومك (bürrümək) : پوشيدن، پوشاندن، فرا گرفتن. بوررونمك (bürrünmək) : چيزي به دور خود پوشاندن، پوشيده شدن.
بورچ	bürç	: برق، سوسو، درخشش. بورچ وورماق (bürç vurmaq) = بورچوله‌مَك (bürçüləmək) : برق زدن، سوسو زدن.
بورچَك	bürçək	: زلف، گيسو، معمولاً به قسمتي از زلف خانمها گـفته مي‌شود كه در هنگام عروسي آن را قيچي كنند. (ريشة كلمه از «بيچمك» (بريدن و قيچي كردن) است. ← بيرچك)
بورگون	bürgün	= بورو گون (bürü gün) : پس فردا. (← بير، بيري گون)
بورك	bürk	(1) : كلاه. (← بؤرك)
بورك	bürk	(2) : فعل امر از مصدر «بوركمك» (برگرداندن، پيچاندن) (← بورخ و بوک1) بورکولمَك (bürkülmək) : پيچيدن پا.
بـوروش	bürşü	= بوروشت (bürşüt) : فعل امر از مصدر «بورشوتمك» (برشته كردن. ← بورچ) بورشوتمَك (bürşütmək) : 1- برشته كردن، پختن. 2- پژمرده كردن، افسرده كردن. بورشومَك (bürşümək) : 1- برشته كردن. 2- برشته شدن. بورشولمَك (bürşülmək) = بورشونمك (bürşünmək) : برشته شدن، پخته شدن.
بوريان	büryan	: 1- بريان، لخت و عريان. 2- بريان شده، كباب شده، سرخ شده. (← بوروش)
بـوس	büs	: از پيشوندهاي كمياب تركي است كه معني كمال و كثرت را مي‌رساند. بوس بـوتون (büs bütün) : همه، همگي، كامل.
بـوش	büş	: فعل امر از مصدر «بـوشمك» (پختن) (← بيش) بـوشـور (büşür) : 1- بپز، طبخ كن. 2- بسيار داغ و سوزان. 3- نام اصلي شهر بوشهر (جاي داغ و سوزان). بـوشـورمك (büşürmək) : پختن، طبخ كردن. بـوشـورولمك (büşürülmək) : پخته شدن، طبخ شدن.
بوتون	bütün	: 1- كامل، دست نخورده، بدون نقص. 2- همه، همگي. (ريشة كلمه از «بيتمك» و «بود» است؛ به اعتبار اينكه به معني (همة آنچه وجود دارد) است. ← بيت2، بيتين و بود) بوتونلوک (bütünlük) : تماميّت، يكپارچگي.
بوز	büz	: بن مصدر بوزمك (كرخ كردن) (← بوز، پوْز، بوس و بوسقو) بوزمك (büzmək) : 1- چين دادن، برگرداندن لبة پارچه. 2- فشردن، تنگتر كردن. بوزگو (büzgü) = بـوزمه (büzmə) : چين، چروك، چين پليسه. بـوزوشدورمك (büzüşdürmək) : 1- چروك كردن، مچاله كردن. 2- تنگتر كردن، منقبض كردن. بـوزوشـمك (büzüşmək) : 1- چين و چروك برداشتن. 2- پلاسيدن، جمع شدن و كرخ شدن به خاطر سرما يا سوختن. 3- جمع شدن لبها بر اثر خوردن غذاي گس مزه. بـوزوشوک (büzüşük) = بوزوک (büzük) : چروكيده، مچاله شده. بـوزوکدورمك (büzükdürmək) : مچاله كردن. بـوزوکمك (büzükmək) : مچاله شدن، چين خوردن. بـوزولمك (büzülmək) : 1- مچاله شدن، خود را جمع كردن. 2- كرخ شدن. بـوزولو (büzülü) : مچاله شده، كرخ و چروكيده.
بئه	bёh	: به، ميوه يا درخت به. بئه بوروک (beh bürük) = بئه بودوک (beh büdük) : گلابي كوهي، نام درختي شبيه گلابي كه در كوهستانهاي معتدل فارس مي‌رويد. بئهچي (behçi) : نام درختچه‌اي شبيه درخت انگور. بئهدانا (behdana) : بهدانه، دانة به.
جا	ca	: جا، مكان، جايگاه. (در تركي قديم به صورتهاي «گا» ، «قا» و «غا» ديده مي‌شود.) جا به جا اوْلماق (ca bə ca olmaq) : جا به جا شدن، انتقال يافتن، تغيير مكان دادن. جاكان (cakan) = جا كَند (ca kənd) : از جا كنده شدن، بار كردن، كوچ كردن. جا كش (ca kəş) : جا كش، قرمساق. جا كولور (ca kulur) : مزرعه‌اي كه بعد از درو شدن كاه و ساقه‌هاي آن بر جا مانده باشد. جا گير (ca gır) : جا گرفته، مستقر، ثابت. جا ناماز (ca namaz) : جا نماز، سجّاده. جاه-و-جوه (cah-o-cuh) : جا و مكان. جايى (cayı) : ساكن، مقيم. جايـی اوْلماق (cayı olmaq) : اسكان يافتن، استقرار يافتن. جاييخماق (cayıxmaq) = جاييقماق (cayıqmaq) : از جاي خود حركت كردن، كوچ كردن. اوْبا يئريندن جاييقدي. (اوبا از محل سكونت خود كوچ كرد.) جايير-جويور (cayır-cuyur) : آنكه در هر لحظه به جايي نگاه كند، سبك، نا موقّر، هيز و بد چشم. جاييقديرماق (cayıqdırmaq) : از جاي خود حركت دادن، كوچ دادن. جاييماق (cayımaq) : از جايي به جايي كوچ كردن، نقل مكان كردن، جا به جا شدن.
جابير	cabır	= جابور (cabur) : 1- رنگ بور يا قهوه‌اي، بزي كه قسمتي از موهايش قهوه‌اي باشد. 2- خالهاي سفيد در زمينة سياه، بز سياه رنگي كه در اطراف سر و گردن و دست و پا خالهاي سفيد داشته باشد. 3- رنگ سفيد و زرد.
جابييه	cabiyə	: آبشخور، جويي كه در كنار چاههاي آب درست كنند و به حيوانات آب دهند. (← جبييه)
جاج	cac	: در لغت قديم به معني پيوستگي، اتّصال و اختلاط است؛ امّا به تنهايي استعمال ندارد. جاجيق (cacıq) : نام غذايي مركّب از دوغ يا ماست با داروهاي گياهي و سبزيجات معطّر. جاجيم (cacım) : جاجيم، از انواع بافته‌هاي ايلات قشقايي.
جادو	cadu	= جادی (cadı) : 1- جادو، سحر. 2- ساحر، جادوگر. جادوگر (cadugər) : جادوگر، ساحر. جادوگرليك (cadugərlık) : جادوگري، افسونگري. جادولاما (cadulama) : عمل جادوگري، جادو كردن. جادولاماق (cadulamaq) : جادو كردن، سحر كردن. جادولوق (caduluq) : جادوگري، ساحري.
جافا	cafa	: (ع) جفا، ظلم و ستم. جافا ائدمك (cafa emək) : ستم كردن. جافا گئدمك (cafa gedmək) : جفا بر كسي وارد شدن، تحميل شدن.
جاغ	cağ	: 1- صداي جوشش و طغيان. جاغ-و-جوغ (cağ-o-cuğ) : 1- صداي جوشش. 2- سر و صداي كودكان. جاغيلغان (cağılğan) : جوشان و خروشان، رودخانة طغيانگر، سيلابي كه شترك اندازد.
جاه	cah	: 1- جا و مكان. 2- جاه، مقام و منزلت. جاهال (cahal) : جوان، آنكه به دنبال جاه و مقام است. (اين كلمه ارتباطي با «جاهل» (نادان) عربي ندارد.) جاهالجا (cahalca) : جوان، جوانك. جاهال-جومّور (cahal-cummur) = جاهال-جوْوان (cahal-covan) = جاهال-جؤهول (cahal-cöhül) : 1- جوان، جوانك. 2- دار و دستة جوانها. جاهالليق (cahallıq) : جواني، جوان بودن.
جاهاز	cahaz	(1) : 1- جهيزية عروس. 2- كجاوه مانندي كه براي درست قرار گرفتن بار بر شتر، در اطراف كوهان شتر جا مي‌گيرد، جل مخصوص شتر.
جاهاز	cahaz	(2) : نام نوعي بوتة گياهي. (← آغ1، آغجا قوْووق و جاز)
جاكَت	cakət	: (فر) ژاكت، نوعي جامه كه دامن آن تا زانو برسد.
جال	cal	(1) : ريزش آب، جاري شدن آب. (← جار1) جالاتديرماق (calatdırmaq) : 1- روان ساختن، جاري كردن. 2- متمايل كردن، سوق دادن. جالاماق (calamaq) = جالانديرماق (calandırmaq) : 1- متمايل كردن، سوق دادن. 2- روان كردن، جاري ساختن. 3- پاشيدن آب، ريختن آب. 4- وادار كردن، تحريك كردن. جاوشديرماق (calaşdırmaq) : متمايل كردن. (← جالاماق) جالاقلاماك (calaqlamak) : 1- جاق و جوق كردن مايعات. 2- جاري ساختن، سوق دادن. جالاقّ-و-جولوق (calaqq-o-culuq) : صداي جوشيدن و به هم خوردن مايعات. جالانماق (calanmaq) : 1- جاري شدن، روان شدن. 2- متمايل شدن سوق داده شدن. جال ائتمَك (cal edmək) : 1- جاري كردن، روان ساختن. 2- ريختن. جال-جال (cal-cal) : صداي جوشش آب. جال وئرمك (cal vermək) : ريختن، با عجله و شتاب ريختن.
جال	cal	(2) : تلّه، دام. (← چال1)
جالدوز	calduz	: (تر-ف) جوالدوز، نوعي سوزن بزرگ. (← جوْوال، جوْوالدوز)
جالى	calı	: چراغ توري و توري چراغ نفتي. (← جار2)
جام	cam	: جام، كاسه، پياله. جامّى (cammı) : جام، كاسه.
جاما بوزورگلو	cama buzurglu	: جامه‌ بزرگي، نام طايفه‌اي از ايل عمله.
جامّازا	cammaza	: جمّازه، شتر رام شده و سواري، شتر تندرو. جامّازالى (cammazalı) : شتر سوار، جمّازه سوار.
جان	can	: 1- جان، روح. 2- جسم، تن. 3- حيات، زندگي. 4- عزيز، همانند جان. 5- نيرو، توانايي، قدرت. جان آغيرماق (can ağırmaq) : 1- درد كشيدن، دردمند شدن. 2- درد زايمان گرفتن. جان آلاتماق (can alatmaq) : جان كندن، احتضار. جان آلان (can alan) : جان ستان، جلّاد، آدم كش. جان آلماق (can almaq) : جان گرفتن، قبض روح كردن. جانا آرا گيرمَك (cana ara girmək) : به داد كسي رسيدن، جان خريد كسي شدن. جانا پوشْت (cana puşt) : در حال احتضار، در حال مرگ بودن. جانازار (canazar) : جان آزار، كسي كه از جان خود آزرده و سير شده باشد، ضعيف، ناتوان. جانا سير (canasir) : از جان خود سير شده، ناراحت و خسته. جانا سينگمَك (cana singmək) : با جان و دل لذّت بردن، بر دل نشستن، گوارا بودن. جانان : جانان، معشوق، دلبر. جانانيم (cananım) : نام يكي از آهنگهاي موسيقي. جاناوار (canavar) : 1- جانور. (در اصل «جانى وار» به معني جاندار است.)، هر نوع جانور و اختصاصاً به معني گرگ. 2- مجازاً به معني آلت تناسلي مرد. جانباز (canbaz) : جانباز، فدايي. جانبازلي (canbazlı) : نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري. جان پئله‌مه (can peləmə) = جان پيرمهه (can pirməhə) : تقلّا كردن، با جان و دل كوشش نمودن. جان-جاناق (can-canaq) = جان-جانَك (can-canək) : 1- ملاج، نرمة سر كودك نوزاد. 2- احساس ضربان قلب بر روي رگهاي بدن. جان-جانى (can-canı) : صميمي و يكدل. جان چالماق (can çalmaq) : در احتضار به سر بردن، جان دادن. جان چكمَك (can çəkmək) : جان كندن، كاري را به سختي انجام دادن. جان چكمه (can çəkmə) : عمل جان كندن و جان دادن. جان سقّط (can səqqət) : جان سقط، سخت جان، صبور. جانسيز (cansız) : 1- بي جان، بي روح، مرده. 2- ناتوان، ضعيف و كم قدرت. 3- غير جاندار، دستة بي جانها. جانقالاباز (canqalabaz) : منفي باف. جانقالابازليق (canqalabazlıq) : منفي بافي. جان گزديرمَك (can gəzdirmək) : 1- آرام و قرار نيافتن، دائم در حركت بودن. 2- به سختي سر پا ايستادن، ناتوان بودن. جانلانديرماق (canlandırmaq) : 1- جان دادن، زنده كردن. 2- تقويت كردن، باعث شادابي و خوشحالي كسي شدن. جانلانماق (canlanmaq) : 1- به جان آمدن، زنده شدن. 2- قوي، شاداب و سر حال گشتن. جانلى (canlı) : 1- زنده، داراي جان و روح. 2- قوي، زورمند. 3- سر حال، پر شور و شاداب. جانِ مني (cane məni) : 1- جان مني، صميمي و يكدل. 2- نام آهنگي از آهنگهاي موسيقي قشقايي. جان وئرمَك (can vermək) : 1- جان دادن، در حال احتضار بودن، مردن. 2- تقويت كردن، نيرو بخشيدن. 3- بيش از حد دوست داشتن. 4- حيات بخشيدن، زنده كردن. جان يانان (can yanan) = جان يانديران (can yandıran) : دلسوز، مهربان. جان يانديرماق (can yandırmaq) : دلسوزي كردن، فدا كاري كردن. جانى خان (canı xan) : از لحاظ معني كسي را گويند كه ذاتاً خان باشد و در اصطلاح نامي است براي پسران؛ بخصوص جاني خان بزرگ كه از اجداد خوانين قشقايي به شمار مي‌رود. جانى خانلى (canı xanlı) : 1- نام طايفه‌اي از قبيلة شايلو كه اشراف و بزرگان ايلات قشقايي از اين قبيله و از فرزندان و نوادگان جاني خان بزرگ به شمار مي‌روند. 2- جوال بزرگ، نوعي از بافته‌هاي پشمي يا مويي كه به شكل كيسه‌اي گشاد است.
جاناق	canaq	: جناغ، استخوان بالاي سينه. (ريشة كلمه از مصدر «چانماق» (به هم رسيدن) است. ← چان، چاناق. هرچند كه گروهي معتقدند ريشة كلمه از جناح عربي (بال) گـرفته شده.) جاناق سينديرمَك (canaq sindirmək) : جناغ شكستن، جناغ ماكيان را جهت شرط بندي شكستن.
جاق	caq	: 1- صداي افتادن يا به هم خوردن چيزي. 2- سنگلاخ، محل انباشت سنگ و كلوخ. جاق-جاق (caq-caq) : نام نوعي سنگ كه در هنگام وزش باد وقتي خاشاكها به آن برخورد كنند، صدايي به وجود مي‌آيد كه به اعتقاد عوام آنجا مكان اجنّه است. جاقّ-و-جاقّ (caqq-o-caqq) = جاقّ-و-جوقّ (caqq-o-cuqq) : صداي به هم خوردن اشياء، غلغل، صداي جوشش مايعات. جاقّ-و-ويقّ (caqq-o-vıqq) : 1- سر و صداي كودكان، سر و صداي بي مورد. 2- سخنان ياوه و بيهوده. جاقّيلاماك (caqqılamak) : به گوش رسيدن صداي جق‌جق يا حركت آب.
جار	car	(1) : 1- جار، صداي ريزش و جريان آب، سر و صدا، فرياد. 2- دادرسي، فرياد رسي. جارا گلمك (cara gəmək) : به فرياد كسي رسيدن، به داد كسي رسيدن. جارّ-جارّ (carr-carr) : صداي جوشيدن و يا جاري شدن آب. جاراماق (caramaq) : 1- جار زدن، صدا زدن. 2- التماس كردن، استمداد طلبيدن. جار-جانجال (car-cancal) : جار و جنجال، سر و صدا، هياهو. جار چاغيرماق (car çağırmaq) : 1- از دور صدا زدن. 2- آشكار و علني بودن. جارچى (carçı) : 1- جارچي، جار زننده. 2- استمداد طلب، آنكه به داد رسي رفته باشد. جار رس (car rəs) : فرياد رس، حامي، پشتيبان. جار رسليك (car rəslik) : كمك رساني، فرياد رسي. جارلاما (carlama) : عمل جار زدن. جارلاماق (carlamaq) : جار زدن، صدا زدن. جاری (carı) : آب روان، آب جاري. جارّيلاماك (carrılamak) : جار جار كردن، صداي ريزش و حركت آب به گوش رسيدن، شنيدن صداي سيلاب.
جار	car	(2) : چراغ توري.
جارّی	carrı	= جارّو (carru) : جارو، جاروب. جارّيلاماق (carrılamaq) : جارو كردن، روفتن.
جاشير	caşir	: جاشير، نام گياهي از تيرة چتريان كه معطّر و خوشبو است و بر دو نوع است كه نوع بهتر آن مورد مصرف خوراك انسانها ونوع دوّم غذاي حيوانات است. (اصل كلمه از «چادر» از مصدر چاتماق (به هم رسيدن) است؛ چون شكل اين گياه مانند چادر و چتر است. ← چادير، چت، چتير)
جايداق	caydaq	: 1- بلند قامت، بلند بالا و باريك اندام. 2- چابك و سريع. 3- لخت و برهنه. (← جلّاق)
جايناق	caynaq	: چنگال پرندگان شكاري. (← چان، چانگال)
جاز	caz	: نام بوته‌اي كه به آن «آغجا قوْووق» هم مي‌گويند. (هـونـوگان. ← آغ1، آغجا قوْووق)
جئب	ceb	: جيب، كيسه مانندي كه در لباس دوزند و در آن پول يا چيزي گذارند. جئب كسَن (ceb kəsən) : جيب بُر، دزد.
جئجيم	cecim	: جاجيم. (← جج، ججيم)
جئهيز	cehiz	: (ع) جهيز، جهيزية عروس خانم.
جئيداق	ceydaq	: چابك و سريع. (← جلّاق)
جئيران	ceyran	: 1- جيران، آهو. 2- در قديم به دايه‌اي مي‌گفتند كه شيرش را با عسل آزمايش مي‌كردند؛ چنانچه مناسب حال كودك بود، براي دايگي فرزندان خوانين و اشراف استخدام مي‌شد. 3- نامي براي دختران. 4- محبوب، معشوق. جئيران اوْغلاغى (ceyran oğlağı) : 1- آهو بره، آهوي يك ساله. 2- نام آهنگي از آهنگهاي موسيقي قشقايي. 3- مجازاً به معني چابك و سريع. جئيران-جئيران (ceyran-ceyran) : 1- نام آهنگي در موسيقي قشقايي. 2- از بازيهاي دسته جمعي جوانان و كودكان. جئيـران شوْر (ceyran şor) : شوره، نام گياهي است با مزة شور.
جئيلاق	ceylaq	: بلندي كوه، قلّة كوه. مانند :چاه زالينگ بوْيناغيندا قار ياغار جئيلاغيندا بير گئجه قوْناق قالام شيرين يار اوْتاغيندا
جبْر	cəbr	: 1- زور، ظلم، تعدّي. 2- درس جبر كه از علوم رياضي به شمار مي‌رود.
جبَّل	cəbbəl	: انبوه، فشرده، سنگين، فراوان. (← جه‌وه‌ل) جبَّل سورو (cəbbəl sürü) : رمه و گلة فراوان.
جبييه	cəbiyə	: جوي باريكي كه در كنار چاه آب درست كنند و از آب آن چاه حيوانات را سيراب كنند.
جج	cəc	: 1- اتّصال، اختلاط. (← جاج) 2- خرمن، انبوه، روي هم انباشته شده. جج بوغدا (cəc buğda) : خرمن گندم. ججيك (cəcik) : محلّ اتّصال دو لب، گوشة دهان. ججيم (cəcim) : جاجيم، از انواع بافتنيهاي مرغوب ايلهاي قشقايي.
جخْت	cəxt	: 1- به زور، زوركي، حدّ اكثر. 2- تازه، به همين زودي. 3- عطسة دوّم كه باعث مبادرت به انجام كار مي‌گردد. (به نظر معتقدين عطسة اوّل باعث جلوگيري از مسافرت و انجام كار مي‌شود.)
جد	cəd	: (ع) 1- جد، پدر بزرگ، نيا. 2- مجازاً به معني عمامة سادات. جدّه (cəddə) : نيا، نياكان، پدر بزرگ.
جر	cər	: (ع) 1- جر، دعوا، كشمكش. 2- سفت و محكم. 3- رشته‌اي از چرم محكم در خيش شخم زني كه رابط بين يوغ و گاو آهن است. جر ائتمَك (cər etmək) : دعوا كردن. جر بيد (cər bid) : نوعي از انواع درختان بيد كه شاخه‌ها و ساقه‌هاي آن محكمتر از بيدهاي ديگر است. جر-جرّي (cər-cərri) : دعوا طلب، ستيزه جو. جرچي (cərçi) : 1- دعوا كننده، جنگجو. 2- مدّعي، طرف دعوا. جر كار (cər kar) : مدّعي، طرف دعوي. جر-كشه (cər-kəşə) : جر و دعوا، كشمكش. جرلَشمَك (cərləşmək) : دعوا كردن، جنگيدن. جرلي (cərli) : 1- طرف دعوا، مخالف، دشمن. 2- مسألة مورد اختلاف.
جرّاح	cərrah	: (ع) 1- جرّاح، پزشك جرّاح. 2- پل، معبر رودخانه. جرّاحليق (cərrahlıq) : جرّاحي، عمل جرّاحي.
جرجيك	cərcik	: از گياهان معطّر دارويي و غذايي. (فا) (← كباب، كباب اوْتو)
جركانلى	cərkanlı	: نام طايفه‌اي از ايلهاي كشكولي، عمله و رحيمي.
جرگه	cərgə	: 1- نام درختي شبيه بادام كوهي. 2- ساقه و سر شاخه‌هاي درختان جرگه، بادام كوهي و امثال آنها كه از ساقة اصلي جدا شده باشند. 3- گروه، دسته، شعبه.
جرّه	cərrə	: 1- دسته، دستة تبر و امثال آن. 2- دسته يا بستة نان. (← جرگه) جرّه‌له‌مك (cərrələmək) : 1- دسته دار كردن تبر و امثال آن، دسته زدن. 2- دسته دسته (بسته بسته) خوردن نان، لقمة بزرگ برداشتن، هر بستة غذا را يك مرتبه خوردن.
جزه-وزه	cəzə-vəzə	: جزع فزع، ناليدن و ناراحتي كردن. (اسم صوت يا واژة تقليدي است.)
جسير	cəsir	: (ع) جسر، پل، گذرگاه رودخانه.
جفْت	cəft	: پوستة دوّم درخت بلوط يا سدر كه براي دبّاغي و پرورش مشك آب از آن استفاده مي‌شود.
جفَر	cəfər	: (ع) جعفر، نامي است براي پسران و مردان. جفَر به‌ي‌لي (cəfər bəyli) : جعفر بيگلو، نام طايفه‌اي از ايل عملة قشقايي. جفرلي (cəfərli) : جعفرلو، نام طايفه‌اي از ايل شش بلوكي.
جفَنگ	cəfəng	: ياوه، حرف مفت.
جگَن	cəgən	: نام گياهي از خانوادة چمن. جگني اوْلماق (cəgəni olmaq) : بيمار شدن حيوان به خاطر خوردن گياه جگن.
جلّاب	cəllab	: (ع) گلّه‌اي از حيوانات كه بايستي در معرض فروش قرار گيرد. (جلب نظر كننده) جلّاب خر (cəllab xər) : آنكه گلّة حيوانات را خريداري كند. جلّابى (cəllabı) : حيوان قابل فروش.
جلّاق	cəllaq	: 1- چابك و سريع. 2- نا موقّر و سبك. (ريشة كلمه از مصدر «چالماق» است. ← چال4، چاوک)
جلال	cəlal	: (ع) 1- شكوه و جلال. 2- نامي براي پسران و مردان. جلاللى (cəlallı) : نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري.
جلَب	cələb	(1) : حقّه باز، بد جنس، بد ذات.
جلَب	cələb	(2) : حيوان نر، گاو نر. (← جلّاب)
جله	cələ	: 1- پستان بند شتر و حيوانات اهلي ديگر. (← جهله) 2- تور، دام، تلّه. جله‌له‌مك (cələləmək) : پستان بند بر پستان حيوان شير ده بستن.
جم	cəm	(1) : (ع) مخفّف جمع، دار و دسته، گروه، محفل. جم-جمه (cəm-cəmə) : 1- جمجمه، سر و صدا، شلوغ، سر و صداي جماعت. 2- نام افسانه‌اي به نام سلطان جمجمه كه در اساطير ايلات قشقايي جايگاه خاصّي دارد. جم-و-جوْوغا (cəm-o-covğa) : (ع-تر) (جمع + جوغا) فراوان، انبوه. جم-و-جوْوغالي (cəm-o-covğalı) : (ع-تر) آنكه اطرافيان فراوان دارد.
جم	cəm	(2) = جمّي (cəmmi) : جام، كاسه، پياله.
جنجَنَك	cəncənək	: 1- شقيقه. 2- ملاج، نرمة سر كودك نوزاد. (← جان، جانجاناق = جانجانَك)
جندَغه	cəndəğə	: لاغر و استخواني.
جنگ	cəng	: 1- جنگ، نبرد، پيكار. 2- هنگام جنگ، موقع مناسب. جنگِ ظُهر (cənge zohr) : جنگاجنگ ظهر، دقيقاً هنگام ظهر. جنگ ناما (cəng nama) : جنگ نامه، نام يكي از آهنگهاي رزمي در موسيقي ايلات قشقايي. جنگي (cəngi) : 1- جنگي، جنگجو، مبارز. 2- فوري، به سرعت.
جَهَك	cəhək	: 1- نوار، زر دوزي اطراف لباس. 2- جرم دندان، رسوباتي كه در بُن دندان ايجاد مي‌شود.
جَهْل	cəhl	: (ع) 1- جهل، ناداني. 2- خشم، عصبانيّت. 3- تلفّظي از «جعل» عربي به معناي برگرداندن، جعل كردن. جهل ائدمَك (cəhl edmək) : 1- عصباني شدن. 2- جعل كردن. جهلي (cəhli) : 1- عصباني، خشمگين. 2- جعلي، تقلّبي.
جهله	cəhlə	: 1- پستان بند شتر، نوعي كيسه كه بر پستان شتر شيرده مي‌بندند تا كرّه شتر نتواند از پستان مادر شير بخورد. 2- كيسه‌اي كه در اطراف آلت تناسلي حيوان بسته مي‌شود تا از عمل مقاربت جلوگيري شود. 3- نام منطقه و روستايي از خنج لارستان. جهله‌له‌مك (cəhlələmək) : 1- پستان بند بر پستان حيوان بستن. 2- بستن آلت تناسلي حيوانات براي جلوگيري از عمل مقاربت.
جه‌وجيك	cəvcik	: گوشة دهان، محل اتّصال لبها به هم، كناره‌هاي لب. (← جج، ججيك)
جه‌وزيكمَك	cəvzikmək	: جيم شدن، يواشكي در رفتن. (شش)
جه‌وه‌ل	cəvəl	: 1- جنگل، انبوه درختان. 2- آشفته، مخلوط و در هم، موهاي آشفته و در هم. (← قه‌وه‌ل) جه‌وه‌لْليك (cəvəllik) : انبوه درختان جنگلي.
جه‌وييه	cəviyə	= جَهبييه (cəhbiyə) : جوي آب كه در كنار چاه درست كنند. (← جابييه)
جه‌يه‌ن	cəyən	: نام گياهي چمني (← جگن)
جيد	cıd	: جد، جدّي. (← جيد) جيديريق (cıdırıq) : شتابان، در حال جهش و پرش.
جيغا	cığa	: 1- پر خروس و پرندگان ديگـر كه به صورت تاج بر سر كودكان يا پادشاهان نصب مي‌شد. 2- بلندي، تپّه، كوه كوچك. (ريشة كلمه از مصدر «چيخماق» (روييدن، بالا آمدن و صعود كردن) است.)
جيغال	cığal	: 1- داد و فرياد كننده، جر زننده. 2- حيله گر، مكّار، زيرك و با هوش. (← جيق3)
جيغاللي	cığallı	: نام طايفه‌اي از ايل ششبلوكي و تيره‌اي از طايفة قره‌يارلو.
جيلْق	cılq	: چابك و سريع. (← جيرْق)
جيمجيق	cımcıq	: نيشگون.
جيمّيز	cımmız	: شتر نر.
جين	cın	: جن، ديو. جينّار (cınnar) : دار و دستة اجنّه. جينّارلانماق (cınnarlanmaq) : عصباني شدن. جينّاری (cınnarı) : عصباني، ناراحت. جينّي (cınnı) : جنّي، ديو زده، رواني.
جيناق	cınaq	: جناغ. (← چان، چاناق)
جيناس	cınas	: اجناس، كالا، جنس.
جينجيق	cıncıq	: 1- ذرّه، خرده شيشه و امثال آن. 2- نيشگون.
جينْگ	cıng	: صداي جنگ جنگ فلزات. (← جينگ 3) جينگيراق (cıngıraq) : زنگولة كوچك كه معمولاً بر پشت لباس كودكان دوخته مي‌شد.
جيق	cıq	(1) : صاف و بدون زائده. گؤي جيق آياز دير. (آسمان كاملاً صاف و بدون ابر است.) جيقّير (cıqqır) : 1- كاملاً صاف و بدون ابر. 2- گرماي شديد. 3- سر بي مو، سر طاس. جيقّير-جيقّير (cıqqır-cıqqır) : 1- هواي كاملاً صاف و بدون ابر. 2- هواي گرم و سوزان. جيق يئر (cıq yer) : زمين صاف و سفت و محكم.
جيق	cıq	(2) : از علائم و پسوندهاي معمول كه نشانة تصغير و كوچك شمردن است. مانند : ائوجيق (ائوجيك) به معني خانة كوچك.
جيق	cıq	(3) : فرياد، سر و صدا. جيق-جيغا (cıq-cığa) : 1- نام گياهي از گياهان علوفه‌اي. 2- جق‌جقه، از اسباب بازيهاي كودكان. جيق-جيق (cıq-cıq) : 1- جق جق، صداي به هم خوردن سكّه‌هاي پول و امثال آن. 2- مجازاً به معني حرف مفت، ياوه. جيقّير (cıqqır) = جيقّير-جيقّير (cıqqır-cıqqır) : صداي جوشيدن روغن در ماهيتابه. جيقّ-و-ويق (cıqq-o-vıq) : جيغ و ويغ، هاي و هوي، سر و صدا. جيقّيريق (cıqqırıq) : نام پرنده‌اي كه معمولاً جق جق كند. (← چاقّيراق) جيقّيلاماق (cıqqılamaq) : جق جق كردن.
جيق	cıq	(4) : امعاء و احشاء، روده و آلات داخلي. جيقّي چيخدي. (روده و امعاء و احشايش در آمد.) جيقّ-و-پيق (cıqq-o-pıq) : روده و آلات داخلي بدن.
جير	cır	: 1- جر، عصبانيّت. 2- صداي پاره شدن پارچه و امثال آن. 3- صداي شكستگي. 4- كش، نوار كشدار. 5- فعل امر از مصدر «جيرماق» (پاره كردن) جيرّان (cırran) : 1- عصبانيت. 2- گرماي شديد. جيرّانماق (cırranmaq) : عصباني شدن. جيرّانى (cırranı) : عصباني، خشمگين. جيرماق (cırmaq) : پاره كردن، دريدن پارچه و امثال آن. جيرناق (cırnaq) = جيرنيق (cırnıq) : 1- ناخن، وسيلة خراش دادن. 2- كوچك، كوتوله، به اندازة يك ناخن. جيرناقلاماق (cırnaqlamaq) = جيرنيقلاماق (cırnıqlamaq) : با ناخن خراش دادن، زخمي كردن. جيرّه چكمك (cırrə çəkmək) : سر و صدا راه انداختن. جير وورماق (cır vurmaq) : عصباني شدن، جر زدن. جيريق (cırıq) : صداي شكستگي استخوان يا چوب خشك و امثال آنها. جيريق-جيريق (cırıq-cırıq) : صداي شكستگيهاي پي در پي. جيريقّيلاماق (cırıqqılamaq) : صداي شكستگي به گوش رسيدن. جيرّيلاماق (cırrılamaq) : پاره شدن، دريده شدن پارچه و امثال آن.
جيرْبى	cırbı	: خارپشت. جيربي باش (cırbı baş) : كسي كه موهاي سرش آشفته باشد.
جيرْم	cırm	: 1- زنگ آهن، زنگار. 2- كثافت، آلودگي، جرم. جيرميق (cırmıq) : دمل، غدّة چركين، لكة چركين.
جيرْق	cırq	: 1- چابك، سريع، تند و تيز. 2- شاداب و سرحال. 3- آسمان صاف و بدون ابر. (← جيق1)
جيرْت	cırt	: 1- اصطلاحي است در قاب بازي كه معمولاً با ضربة انگشت انجام مي‌گيرد. 2- با فشار جهيدن و بيرون زدن مايع از ظرف. 3- صداي شكستن چوب خشك. (← جير) جيرْت قوْز (cırt qoz) : آنكه انديشة غير معقول دارد، سبك، ناشي.
جيو	cıv	: انبوه و ازدحام حشرات. (← جيو)
جيز	cız	(1) : 1- صداي سوختن و جزغاله شدن، يا بريده شدن. 2- برشته، كباب، جزغاله. 3- فعل امر از مصدر «جيزماق» (خراش انداختن) 4- خط، راه باريك. جيزّا (cızza) : عملي كه باعث سوختن و برشتگي گردد، جزا، مكافات. جيز-بيچاق (cız-biçaq) : 1- سوزاندن و بريدن. 2- از اصوات تحذير و تهديد كودكان. جيزّ-و-بيز (cızz-o-bız) : 1- برشته شدن در ماهيتابه و امثال آن. 2- جزع فزع، ناليدن. جيز-جيز (cız-cız) : 1- صداي برشته شدن، صداي جزغاله شدن. 2- عجز و التماس، در مقابل ديگران خود را كوچك كردن. جيز داغ (cız dağ) = جيزقالا (cızqala) : جزغاله، برشته، دمبة سرخ شده. جيزديرماق (cızdırmaq) : خراش دادن، زخمي كردن. جيزقالاماق (cızqalamaq) : جزغاله كردن، برشته كردن، سوزاندن. جيز قئيله (cız qeylə) : جزغاله، برشته. جيزمارلاماق (cızmarlamaq) : 1- هر چيز نوك تيز مثل قلم يا نيزه را بر بدن كسي يا چيزي كشيدن. 2- فرياد كردن توأم با ترس. جيزماق (cızmaq) : خراش انداختن. جيز-و-ويز (cızz-o-vız) : 1- برشته شدن در ماهيتابه. 2- جز و وز، جزع فزع، گريه و ناراحتي. جيزّه (cızzə) : از اصوات تهديد كودكان كه نشاني از سوختن و برشته شدن دارد. جيزّيق (cızzıq) : 1- خط، راه باريك. 2- زخم سطحي. جيزّيلاتماق (cızzılatmaq) : 1- برشته كردن، سرخ كردن. 2- خراشيدن، زخم سطحي ايجاد كردن. 3- سوزاندن، ضرر مالي يا معنوي به كسي وارد كردن. جيزّيلاماق (cızzılamaq) : 1- جزغاله شدن، برشته شدن، سرخ شدن. 2- به گوش رسيدن صداي جوشش مايعات. جيزّيل-جيزّيل (cızzıl-cızzıl) : برشته برشته. جيزّيللاق (cızzıllaq) : دمبة سرخ شدة گوسفند يا برّه. جلأزّيلماق (cızzılmaq) : خط افتادن، خراش افتادن.
جيز	cız	(2) : 1- از انواع بازيهاي دسته جمعي، بازي چوگان. جيز قيرْت (cız qırt) : دويدن، فرار كردن، در رفتن. جيز-و-گالا (cızz-o-gala) : از انواع بازيهاي قديمي شبيه بازي چوگان .
جي	ci	(1) : يوغ، گاوآهن.
جي	ci	(2) : از پسوندهاي تركي كه معمولاً صفت فاعلي مي‌سازد. مانند : بيليجي (دانا، دانشمند)
جيب	cib	: جيب، كيسة پيراهن.
جيب-جيبي	cib-cibi	: نام نوعي گل زرد در مناطق سردسيري.
جيبير	cibir	: 1- نوعي آهو كه كاملاً زرد رنگ و معمولاً سينه‌اش از آهوهاي معمولي پهن تر و چاق‌تر است. 2- چابك، چاوک و زرنگ. 3- لخت و عريان. جيبيري (cibiri) : 1- چابك و زرنگ. 2- لخت و عريان.
جيج	cic	: كوچك، كوچولو. (← جوْج و جوج) جيجيق (ciciq) : كوچك. جيجيك (cicik) : دكمه، دكمة كوچك.
جيد	cid	: جدّ، جدّي. (در تركي قديم به معني چوب و حصير چوبي بوده.) جيدال (cidal) : جدال، دعوا، ستيز. (در اصل وسيلة دعوا) جيدير (cidir) : 1- نام گياهي با ساقه‌هاي بلند و باريك و در عين حال محكم و مقاوم كه از آن جارو سازند. 2- هر چيز بلند بخصوص چوبدستي بلند و ستبر. 3- نا صاف، خشن و زبر. 4- بسرعت، شتابان. 5- لخت و عريان. 6- مسابقة دو. جيديران (cidiran) : 1- شتابان، با سرعت، در حال جهش و پرش. 2- نامي از نژاد اسبهاي ايلات قشقايي. جيدير وورماق (cidir vurmaq) : به اسهال افتادن، اسهال گـرفتن. (لك كشكولي) جيديريك (cidirik) : 1- در حال جهش و پرش، شتابان. 2- لخت و عريان.
جيفه	cifə	: 1- مردار، جسد گنديدة حيوان. 2- انبوهي از كنة حيواني يا حشراتي چون شپش. جيفه پرست (cifə pərəst) : خسيس، لئيم الطّبع.
جيگر	cigər	: 1- جگر، جگر سياه يا سفيد. 2- مجازاً به معني شهامت و دليري. (اصل كلمه «جيقَر» از ريشة «جيق» (قسمتهاي داخلي بدن) است. ← جيق) جيگر باشى قايناماق (cigər başı qaynamaq) : ترش كردن، ترشّحات اسيد معده را احساس كردن. جيگر بند (cigər bənd) : مجازاً به معني فرزند عزيز و دلبند. جيگرلي (cigərli) : شجاع، دلير و نترس. جيگري داغلى (cigəri dağlı) : داغدار، دردمند، عزادار. جيگري قان (cigəri qan) : خون جگر، ناراحت، عصباني.
جيغ	ciğ	(1) : جيغ و داد، سر و صدا، فرياد.
جيغ	ciğ	(2) : از علائم كوچكي و تصغير. (← جيق2) جيـغالا (ciğala) = جيغَله (ciğələ) = جيغيل (ciğil) : پسرك، جوانك. جير-جيغيل (جوانكها، بر و بچّه‌ها) جيـغيل قارغا (ciğil qarğa) : كلاغ كوچك و رنگارنگ كه به آن «آلا قارغا» هم مي‌گويند.
جيك	cik	(1) : طرف مقعّر قاب (استخوان زانو) جيك-و-بوک (cik-o-bük) : 1- نام نوعي قاب بازي است؛ البتّه طرف مقعر (فرو رفته) قاب را جيك و طرف محدّب (برجستة) قاب را بوك (بوک) مي‌گويند. 2- مجازاً به معني اضطراب، تشويش و نگراني. 3- مجازاً به معني اسرار و افكار ظاهري و باطني يك فرد. جيك-و-بوکه دوشمك (cik-o-bükə düşmək) : به تشويش و اضطراب افتادن.
جيك	cik	(2) : صدا، جيك، صداي زير و ظريف. جيك-جيك (cik-cik) : صداي زير و ظريف پرندگان، صداي جيك جيك پرندگان. جيك وورماق (cik vurmaq) : جيك زدن، صدا كردن. جيكّيله‌مك (cikkiləmək) : جيك جيك كردن پرندگان.
جيك	cik	(3) : از پسوندها يا پيشوندهاي اسمي كه نشانة تصغير و كوچكي است؛ و به شكلهاي جيق، چيك، چوق، جوک و چيق ديده مي‌شود. مانند : ائوجيك (خانة كوچك) جيك-جاندار (جيك-جاناوار) : جانوران كوچك، حشرات.
جيكّه	cikkə	(1) : نام گياهي معطّر از خانوادة سير. جيكّه‌ليك (cikkəlik) : جايي كه علف جيكّه فراوان باشد.
جيكّه	cikkə	(2) : صبر، شكيبايي. جيكّه‌لي (cikkəli) : صبور، پر حوصله.
جيل	cil	= جيلْد (cild) : 1- روپوش، جلد، اوّلين برگ كتاب، رويه، پوسته. (← جلإل) 2- چابك و سريع، آنكه جلوتر از ديگران قرار گيرد. جيلد ائدمك (cild edmək) : جهيدن، پريدن. جيلد سيز (cildsiz) : بدون جلد. جيلدلي (cildli) : داراي جلد، داراي پوشش. جيلوْو (cilov) : (ف) جلو، پيش، مقابل. جيلوْودار (cilovdar) : جلودار، پيشوا، رهبر. جيلوْودارليق (cilovdarlıq) : 1- جلوداري، پيشوايي. 2- مبلغ پولي كه صاحب اسب ماده به صاحب اسب نر پرداخت كند تا دو اسب با هم جفتگيري كنند. جيلوْولاماق (cilovlamaq) : جلو افتادن، سبقت گرفتن.
جيليد	cilid	: چوب بلند، چوبدستي بلند و ستبر. (← جيد، جيدير و جيريت)
جيليم	cilim	: عمل درو كردن، درو كردن گندم يا جو. جيليمچي (cilimçi) : دروگر.
جيليسْقه	cilisqə	= جيليقّه (ciliqqə) : جليقه، نيم تنة كوتاه بي آستين كه زير كُت مي‌پوشند.
جيمجيق	cimciq	: نيشگون.
جيميز	cimiz	: شتر نر. جيميزه
گلمك	cimizə gəlmək	: فحل آمدن شتر ماده.
جين	cin	: 1- جن، پري. 2- چابك، سريع. جينّار (cinnar) : دار و دستة اجنّه. جينّاری (cinnarı) : عصباني. جينگير (cingir) : جن گير، رمّال، فالچي.
جينگ	cing	(1) : 1- كاملاً، دقيق و درست.
جينگ	cing	(2) : 1- هواي گرم تابستان. 2- گرم و صميمي، يكدل و يك رنگ. جينگ-و-جينگ (cing-o-cing) : صميمي صميمي، خيلي صميمي.
جينگ	cing	(3) : صداي به هم خوردن آهن آلات يا هر نوع تلاقي اشيا كه سر و صدا ايجاد كند. جينگيراق (cingiraq) = جينگيروْو (cingirov) : 1- زنگ كوچك، زنگولك، جق جقو. 2- مجازاً به معني صداي بلند و دلنشين. سسي جينگيروْو تكين سسله‌نير. (صدايش مانند زنگ خوش نواست.) 3- حبابي كه از رگبار ايجاد شود. جينگيراقلى ياغيش (cingiraqlı yağış) : باران تند كه حبابهاي فراوان ايجاد كند. جينگيلَتمَك (cingilətmək) : صداي جرنگ جرنگ ظرف را در آوردن. جينگيله‌مك (cingiləmək) : صدا كردن ظروف، طنين افتادن در گوش. جينگيلْتي (cingilti) : صداي جرنگ جرنگ، طنين صدا.
جينْس	cins	: 1- جنس، كالا. 2- ذات، اصل و نسب. جينس-و-جوْوا (cins-o-cova) : اجناس، كالا.
جيق	ciq	: امحا و احشا اعم از جگر، معده، روده و … جيقّ-و-پيق (ciqq-o-piq) : قسمتهاي داخلي بدن.
جيقّه	ciqqə	(1) : تاج، افسر پادشاهي، دسته‌اي از پرِ پرندگان يا دُمِ خروس كه به عنوان تاج بر سرِ كلاه كودكان دوزند. (← جيغا و چيغا)
جيقّه	ciqq