2
Əsrlərdən boylanan tarix
Ç
Ç
alxanqala. Kəngərli rayo-
nunun dağətəyi zonada yer-
ləşən qədim yaşayış məntəqəsi, ulu
tarixin izlərini bu gün də yaşadan
yurd yeri. Kəndin yaxınlığındakı
dördkünc formada olan abidə-qala
Çalxan dağının üzərində hündür bir
ərazidə yerləşir. 1969-cu ildən bu-
rada tədqiqatlar aparılmasına baş-
lanılıb. Müəyyən edilib ki, qalanın
tarixi eramızdan əvvəl ikinci min -
illiyə aiddir. 0,7 hektar sahəni əhatə
edən qalanın divarları iri daşlardan
hörülüb. Divarların üst tərəfinin in-
şasında çiy kərpicdən istifadə edilib.
Qalanın əsas giriş yolu cənub tə-
rəfdəndir. Daha doğrusu, Cəhriçayın
sağ sahilindən başlayır. Bu yolla
qalaya qalxmaq mümkündür. Yol
boyu qayaaltı sığınacaqlar var. Təd-
qiqatçıların fikrincə, bu sığınacaq-
lardan yaşayış yeri kimi istifadə
edilib. Cəhriçay vadisində məskun-
laşmış əhalinin müdafiəsi məqsədi
ilə inşa edilmiş qalanın içərisində
düzbucaqlı planda tikilmiş yaşayış
binalarının qalıqlarına rast gəlinib.
Burada təbii qayaların üzərində qa-
zılmış daş hovuzlardan əhalinin su
təminatında istifadə olunub.
Kəndin tarixi ilə bağlı daha bir
mühüm fakt Çalxanqala kurqanla-
rıdır. Kənd yaxınlığında, Naxçıvan
şəhərindən 40 kilometr şimal-qərbdə
Orta Tunc dövrünə aid edilən bu
arxeoloji abidələrin diametri 8-10,
hündürlüyü 1,2 metrdir. Kurqan-
lardan boyalı qablar, tuncdan dü-
zəldilmiş xəncər, sancaq, muncuq
tapılıb. Buradan tapılan romb for-
malı yastı nizə ucu Qobustan kur-
qanından tapılmış eyniadlı silahın
oxşarıdır və bu, Kür-Araz mədə-
niyyəti üçün xarakterikdir. Çalxan-
qala kurqanları Naxçıvan ərazisində
tədqiq edilmiş ilk kurqandır və ta-
pıntılar bu qədim diyarın Tunc döv-
rünü, həmçinin Yaxın Şərq ölkələri
ilə o dövrün iqtisadi və mədəni əla-
qələrini öyrənmək üçün mənbədir.
Burada ötən əsrin sonlarında baş
verən məlum hadisələr dövrü Qərbi
Azərbaycandan – ata-baba torpaq-
larımızdan didərgin düşərək ölkə-
mizə pənah gətirən soydaşlarımız
məskunlaşıblar. Həmin insanlara
dövlətimiz həyan durub, onların
problemlərinin həllinə həssaslıqla
yanaşıb. 2002-2004-cü illərdə bütün
məişət şəraiti ilə təmin edilmiş 40-a
yaxın ev tikilib, adamlar torpaq sa-
hələri ilə təmin olunublar. Torpaqdan
səmərəli istifadə edilməsi üçün onlara
şərait yaradılıb, dövlətdən kredit
götürənlər də olub. Bu vəsaitlə müx-
təlif təsərrüfat sahələrini inkişaf et-
dirməklə həm öz rifah hallarını
yaxşı laşdırıblar, həm də daxili bazara
töhfələrini veriblər.
Çalxanqala kənd inzibati ərazi
dairəsi üzrə nümayəndə Xalıqverdi
Xalıqverdiyevin söhbəti:
– Doğma yurd-yuvasından ayrı
düşən bu insanların hərəsi bir yerdən
gələrək burada bir el kimi birləşiblər.
Onların problemlərinin həll olunması
üçün dövlətimiz bütün imkanlardan
istifadə edib. Bu gün Çalxanqalada
hər hansı xeyir və ya şər məclislərində
iştirak etsəniz, düşünərsiniz ki, onlar
elə burada doğulub boya-başa ça-
tıblar, sanki yüz illərdir bir-birləri
ilə qonşu və ya qohumdurlar.
Qədim məkan yeni dövrünü
yaşayır
M
M
uxtar respublikamızda
aparılan quruculuq işlə-
rindən bu yaşayış məntəqəsinə də
pay düşməsini çalxanqalalılar onlara
göstərilən davamlı dövlət qayğısının
nəticəsi hesab edirlər. Deyirlər ki,
bu qayğı onlara qaçqın olmaq hissini
unutdurub. Kənd camaatının su ilə
təchizatını yaxşılaşdırmaq üçün
mövcud 33 kəhrizdən bir neçəsində
əsaslı təmir işləri aparılaraq işlək
vəziyyətə gətirilib. Cari il isə çal-
xanqalalıların yaddaşında uzun müd-
dət yaşayacaq. Belə ki, kənddə
kompleks quruculuq tədbirləri hə-
yata keçirilib, oktyabr ayının 23-də
bir neçə yeni sosial obyekt istifadəyə
verilib.
Həmin obyektlərdən biri Çal-
xanqala kənd tam orta məktəbinin
binasıdır. Burada şagirdlərin bilikli,
vətənpərvər gənclər kimi yetişdiril-
məsinə hər cür şərait yaradılıb. Gə-
ləcək perspektiv də nəzərə alınaraq
inşa edilmiş 378 şagird yerlik yeni
məktəb binasında 218 şagird təhsil
alır. Onların təlim-tərbiyəsi ilə 44
müəllim məşğul olur. Məktəbdə
3-ü elektron lövhəli olmaqla, 21
sinif otağı, kimya, biologiya, fizika
laboratoriyaları, hərbi kabinə, ki-
tabxana və kompyuter sinifləri müəl-
lim və şagirdlərin istifadəsinə verilib.
Kəndə gəlmişkən məktəbdə ol-
duq, müəllimlərlə görüşdük. Müəl-
limlər dövlətimizin burada məs-
kunlaşan insanlara göstərdiyi qay-
ğıya görə minnətdarlıqlarını bildir-
dilər. Öyrəndik ki, ötən tədris ilində
məktəbin məzunlarından 2-si ali
məktəblərə, 3-ü doqquzuncu sinif
təhsil bazasından Naxçıvan Musiqi
Kollecinə, 2-si on birinci sinif baza -
sından Naxçıvan Tibb Kollecinə,
2-si isə Heydər Əliyev adına Hərbi
Liseyə qəbul olunub.
Çalxanqala kənd tam orta mək-
təbində internetə çıxışları olan 38
yeni kompyuter quraşdırılıb. Bu isə
hər 6 şagirdə 1 kompyuterin düşməsi
deməkdir. Eyni zamanda məktəbin
kitabxana fondu da zənginləşdirilib.
Binada fərdi qazanxana quraş-
dırılıb, bufet istifadəyə verilib, hə-
yətdə geniş abadlıq işləri aparılıb,
açıq idman qurğuları quraşdırılıb.
Həmin gün kənddə Uşaq Musiqi
Məktəbinin yeni binasının istifadəyə
verilməsinin də sevinci yaşanmışdır.
Məktəb zirzəmi ilə birlikdə 3 mər-
təbədən ibarətdir. Yeni inşa olunan
binada 26 sinif otağı, musiqi alət-
lərinin təmiri, direktor və müəllimlər
otaqları, kitabxana və tədbirlər zalı
vardır. Məlumat üçün qeyd edək
ki, bu gün Çalxanqala kənd tam
orta məktəbinin şagirdlərindən 158-i
həm də musiqi təhsili alır. Kənd
musiqi məktəbində 48 müəllim ça-
lışır. Əvvəllər musiqi məktəbində
3 şöbə fəaliyyət göstərirdi. Yeni
bina istifadəyə verildikdən sonra
məktəbdə əlavə olaraq fortepiano
şöbəsi də yaradılıb. Bu gün mək-
təbdə xalq çalğı alətləri, fortepiano,
zərb alətləri və nəzəri fənlər şöbələri
vardır. Burada tar, saz, kamança,
nağara və qarmon ixtisasları üzrə
dərslər tədris olunur.
Çalxanqalada kompleks qurucu -
luq tədbirləri çərçivəsində yüksək
keyfiyyətlə inşa olunaraq istifadəyə
verilən həkim ambulatoriyası 2400-ə
yaxın kənd sakininə xidmət edir.
İki mərtəbədən ibarət olan həkim
ambu latoriyasında 12 otaq vardır.
Burada stomatoloq kabinəsi, əcza-
xana, doğuş, peyvənd, mama və
manipulyasiya otaqları, palatalar
yerləşir. Ambulatoriyada 12 tibb
işçisi çalışır.
Muxtar respublikamızda mahiy-
yət və məzmunca yeni təfəkkürün
bəhrəsi olan kənd mərkəzlərinin
sayı getdikcə artır. Çalxanqalada
da artıq belə mərkəzin tikilməsi re-
gionda bu istiqamətdə həyata ke -
çirilən tədbirlərin davamlı olduğunu
göstərir. İki mərtəbədən ibarət olan
binada inzibati ərazi dairəsi üzrə
nümayəndəlik, kənd bələdiyyəsi,
Yeni Azərbaycan Partiyası ərazi ilk
təşkilatı, rabitə evi, kitabxana, bay-
tarlıq və polis sahə məntəqələri,
kənd mədəniyyət evi və 53 yerlik
zal yerləşir. Binada təşkilatların fəa-
liyyəti üçün lazımi şərait yaradılıb,
iş otaqları müasir mebel avadan-
lıqları ilə təmin olunub.
Mərkəzin birinci mərtəbəsində
yerləşən rabitə evində 384 nömrəlik
elektron ATS quraşdırılıb. ATS-dən
hazırda 311 abonent istifadə edir.
Rabitə evində internet və danışıq
kartlarının, qəzetlərin satışı da təmin
olunub.
Yeddi nəfərin işlə təmin olunduğu
yeni xidmət mərkəzi də cari ilin
quruculuq tədbirlərindən biridir.
Azərbaycan Respublikası Pre-
zidentinin “Naxçıvan Muxtar Res-
publikasının Culfa və Kəngərli ra-
yonlarının sosial-iqtisadi inkişafının
sürətləndirilməsinə dair əlavə təd-
birlər haqqında” 2011-ci il 2 sentyabr
tarixli Sərəncamına əsasən, 39,2
kilometrlik Naxçıvan-Sədərək ma-
gistralı-Təzəkənd-Çalxanqala-
Qıvraq dairəvi avtomobil yolu ye-
nidən qurulub. Layihə çərçivəsində
yolun hərəkət hissəsinin eni 7,2,
yol yatağının eni isə 8,5 metrədək
genişləndirilib. İki hərəkət zolağın-
dan ibarət olan yolun üzərində 1
körpü, 5 su keçidi və 51 suötürücü
inşa olunub, yolun müxtəlif hissə-
lərində beton suaxıdıcı kanallar ti-
kilib. Yolun yaşayış məntəqələrindən
keçən hissəsində 4416 metr uzun-
luğunda hasar çəkilib, əsas yola
birləşən köməkçi yollar təmir edilib.
Çalxanqala kəndində əhalinin
içməli suya olan tələbatının ödə-
nilməsi istiqamətində də tədbirlər
görülüb, su sərfi saatda 45 kubmetr,
65 metr dərinliyi olan yeni artezian
quyusu qazılıb. Quyudan subölücüyə
qədər 2,3 kilometr uzunluğunda
yeni su xətti çəkilib, 16 evə və yeni
tikililərə, kənd qəbiristanlığına su
verilişi təmin olunub, bulaq-abidə
tikilib. Kənddəki mövcud 600 metr-
lik içməli su xətti yeni borularla
əvəzlənib, 20 evi içməli su ilə təmin
edən supaylayıcı qurğu inşa olunub.
Bundan əlavə, suvarma suyuna olan
tələbatı ödəmək məqsədi ilə 350
metr yeraltı suvarma xətti çəkilib,
300 metr beton kanal tikilib. Qeyd
edək ki, bundan əvvəl kənddə möv-
cud olan 3 nasos stansiyasının və
Təzəkənddəki su anbarının gücün-
dən də səmərəli istifadə olunur.
Sakinlərlə söhbət və ya dövlət
qayğısından minnətdarlıq
hisslərinin ifadəsi
K
K
əndə gəlmişkən bu yaşayış
məntəqəsinin sakinləri ilə
görüşməyə, onlarla həmsöhbət ol-
mağa ehtiyac duyduq. İlk müsahi-
bimiz kənd sakini Telman Məm -
məd ov oldu. O bildirdi ki, ata-baba
yurd yerlərimizdən ayrılıb Naxçı-
vana üz tutmuşuq. Gəlib Çalxan-
qalada məskunlaşmışıq. Dövləti-
mizin qayğısı yaşamaq-yaratmaq
əzmimizi özümüzə qaytarıb. Bütün
kənd adamları adından dövlətimizə
minnətdarlığımı bildirirəm. Bu gün
həyatımızın bütün sahələrini, muxtar
diyarımızın ən ucqar dağ və sərhəd,
ən kiçik yaşayış məntəqələrini əhatə
edən qayğı hesabına regionumuz
özünün intibah dövrünə qədəm qo-
yub. Elə Kəngərli rayonunda iqti-
sadiyyatın inkişafı, insanların mən-
zil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırıl-
ması, onların məşğulluq problemi-
nin həlli üçün məqsədyönlü ad-
dımlar atılır, tikinti-quruculuq iş-
lərinin həcmi getdikcə öz coğrafi-
yasını genişləndirir.
Söhbətə qoşulan Bəxtiyar Qur-
banov dedi:
– Çalxanqala Kəngərli rayonunun
ən səfalı yaşayış məntəqələrindən
biridir. Bərəkətli torpaqları var. İndi
hər bir çalxanqalalı bu torpaqları
özünə daimi iş yeri sayır. Əkinçilik,
heyvandarlıq, arıçılıq və meyvəçi-
liklə məşğul olan kənd adamlarının
gün-güzəranları getdikcə yaxşılaşır.
Bunun nəticəsidir ki, hər il kənddə
5-6 yeni ev tikilir, 100-ə yaxın sa-
kinin şəxsi avtomaşını var.
Sözsüz ki, iki saata yaxın davam
edən bu söhbətləri olduğu kimi bir
qəzet yazısında əhatə etmək mümkün
deyil. Ancaq bütün bunların yaratdığı
qənaət ondan ibarət idi ki, muxtar
respublikanın digər bölgələri kimi,
Kəngərli rayonunun da kəndlərində
gedən quruculuq və inkişaf prosesləri
sosial-iqtisadi inkişafın nəticəsi kimi
dəyərləndirilir.
Yaxşı gün-güzəranın səbəbi həm
də torpağa bağlılıqdır
Ç
Ç
alxanqala Kənd Mərkəzinin
açılışında Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisinin Sədri
demişdir: “Dövlətimizin kənd ya-
şayış məntəqələrinə qayğısı təkcə
müasir infrastrukturun yaradılması
ilə tamam lanmır. Dövlətimiz həm
də əhalinin sosial-rifah halının
yüksəldilməsinə, onların məşğulluq
təminatına xüsusi diqqət yetirir.
Çalxanqala kəndində yaşayan əha-
linin 511 nəfəri dövlət büdcəsindən
əməkhaqqı, təqaüd və müavinət
alır, sakinlərin bir qismi yeni açılan
xidmət sahələrində və fərdi təsər-
rüfatlarda çalışırlar. Bütün bunlar
dövlətimizin kəndlərin inkişafına,
insanların rahatlığına göstərdiyi
yüksək diqqət və qayğının nümu-
nələridir. Kənd yaşayış yerlərində
əkinçiliyin, bağçılığın, meyvəçiliyin,
heyvandarlığın inkişaf etdirilməsi
dövlətimizin həyata keçirdiyi aq-
rar-iqtisadi siyasətin mühüm tərkib
hissəsidir. Ona görə də kəndləri-
mizdə kənd təsərrüfatının inkişa-
fına xüsusi diqqət yetirilir, güzəştli
kreditlər ayrılır, sahibkarlıq fəa-
liyyəti ilə məşğul olanlara dövlət
maliyyə dəstəyi göstərilir. Bu təd-
birlərin də hər biri, ilk növbədə,
kəndlərimizin inkişafına, kənd və
şəhər arasındakı fərqin aradan
qaldırılmasına xidmət edir”.
Bunu bütövlükdə bu yaşayış
məntəqəsinin timsalında görmək
olar. Kənddə 596 təsərrüfatda 2276
nəfər yaşayır. Əhali müxtəlif tə-
sərrüfat sahələri ilə məşğul olur.
Bu sahələr içərisində, ilk olaraq,
əkinçiliyi qeyd etmək lazımdır. Ma-
raqlı cəhət orasıdır ki, dağətəyi
zona olmasına baxmayaraq, taxıl-
çılığa diqqət ildən-ilə artır. Cari
ildə çalxanqalalılar 403 hektar sa-
hədən məhsul tədarük ediblər. Bir
neçə ildir, taxılçılıqla məşğul olan
Yusif Səmədov deyir ki, keyfiyyətli
toxumla təchiz olunuruq, dövlətdən
müxtəlif yardımlar alırıq, “Naxçıvan
Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiy-
yətinin və şəxsi təsərrüfatlarda olan
texnikaların xidmətindən istifadə
edirik. Kənddə gələn ilin bol məh-
sulunun əsası qoyulur. Bu günədək
160 hektar sahədə şum qaldırılıb,
əkin aparılıb.
Qaldı ki, əkinçiliyin digər sahə-
ləri, bu barədə də geniş danışmaq
olar. Çalxanqalada cari ildə 20
hektar sahədən kartof tədarük edilib.
Bostan-tərəvəz əkini sahələri də sa-
hiblərinə xeyli gəlir gətirib.
Qeyd edim ki, bu yurd yerimiz
həm də özünün dadlı-tamlı mey-
vələri ilə tanınır. Aqrar islahatlar
başlanana qədər kənddə mövcud
olan meyvə bağları qorunub sax-
lanılmaqla yanaşı, daha 49 hektar
sahədə yeni meyvə bağları salınıb.
Artıq həmin sahələrdən də meyvə
tədarük edilir.
Çalxanqalada heyvandarlıq apa-
rıcı sahələrdən biridir. Kənd sakini
Vəzir Abdullayev fermer təsərrüfatı
yaradıb. Onun fermer təsərrüfatında
9 nəfər işlə təmin olunub. 2500
baş xırdabuynuzlu heyvan saxlayır.
Bəxtiyar Qurbanov da belə təsər-
rüfat sahibidir. 1000-dən çox xır-
dabuynuzlu heyvanı var. O isə öz
təsərrüfatında 5 Çalxanqala sakininə
iş verib. Onlar heyvanlarının baş
sayını artırmaq üçün kredit də gö-
türüblər. Çalxanqalada iqtisadi cə-
hətdən xeyli gəlirli olan heyvandar -
lığa marağın ildən-ilə artmasını
kənd adamları bu sahənin inkişafına
hərtərəfli qayğı göstərilməsi, dağlıq
ərazilərdə ekoloji cəhətdən təmiz,
yüksək keyfiyyətli məhsul yetiş-
dirilməsinin mümkünlüyü ilə izah
etdilər. Eyni sözləri arıçılığa da aid
etmək olar. Bu gün kənddə 738 arı
ailəsinin olması o deməkdir ki, bü-
tün evlərdə bu gəlirli təsərrüfat sa-
həsi ilə məşğul olunur. Yusif Sə-
mədov 170 arı ailəsi saxlayır. Nax-
çıvan Muxtar Respublikası İqtisadi
İnkişaf Nazirliyindən arıçılığın in-
kişafı üçün 10 min manat kredit
götürmüş Elbrus Qasımovun 90 arı
ailəsi var. Digər ailələrdə də arıçılığa
maraq get-gedə artır.
D
D
oqquz övlad boya-başa çatdıran, ömrünün onuncu onil-
liyini yaşayan Telli Şəmilova deyir ki, bu kənddə məs-
kunlaşdığımız ilk illərdə bizə nə qədər qayğı göstərsələr də, çə-
tinliklərimizlə maraqlansalar da, burada yaşayacağıma inan-
mırdım. Budur, Çalxanqalaya gəldiyimizdən 20 ildən artıq bir
dövr keçib. Dönüb o illərə baxanda kəndi tanıya bilmirəm. Uşaq-
larım da ev-eşik sahibi olub. Kənd adamları özlərinə yaxşı gün-
güzəran qurublar. Sağ olsun, dövlətimizi. Bundan artıq bizə nə
etməlidir ki? Kənddə məskunlaşan digər insanlar da bizə göstərilən
qayğıdan razılıq edirlər. Niyə də etməsinlər?
-
Muxtar MƏMMƏDOV