9
qarşı qeyri-insani işgəncələr tətbiq edir, onların əksəriyyə-
tini fiziki cəhətdən məhv edirlər.
Müəllif Qaradağlı kəndində baş verən faciəli olaylarda
məşhur terroristlər Monte Melkonyan, Manvel Yegizaryan
və Aram Toqromyanla yanaşı, Ermənistanın eks-prezidenti
Robert Köçəryanın xüsusi rolunu nəzərdən qaçırmır. Bun-
dan sonrakı hadisələr daha maraqlıdır: Qaradağlı qətliamın-
dan birtəhər salamat çıxmış Əliyevlər ailəsi qohumları və
yurd-yuvasını itirəndən sonra çadır şəhərciyində məskunla-
şır; qonşuları Muradyanlar ailəsi isə onların ev-eşiyini
mənimsəyərək, Sankt-Peterburq şəhərinə gedir, orada öz-
lərini ev-eşikləri əlindən alınan qaçqın kimi təqdim edirlər.
Muradyanların ailə başçısı Eduard Qarabağdakı əhaliyə
qarşı qətliamlar törətsə də, o, iddia edir ki, bir baçısı guya
Bakıda girov (Klara əri azərbaycanlı olduğu üçün Bakıda
yaşayırdı) saxlanılır, digər bacısının əri Sumqayıt hadisə-
ləri zamanı guya azərbaycanlılar tərəfindən öldürülüb və
özü zorlanıb (əslində, onu tanınmış qatil Eduard Qriqoryan
zorlamış və ərini də həmin quldur qətlə yetirmişdi), qardaşı
Artur isə guya Qarabağda (dinc əhaliyə divan tutan Artur
azərbaycanlı əsgərlər tərəfindən zərərsizləşdirilmişdi) qətlə
yetirilib. O, Qarabağı tərk etməmişdən əvvəl bir kənddə
yaşadığı öz milliyyətinin nümayəndələrini aldadaraq, onla-
10
rın, quldurluqlaqla əldə etdikləri məzar daşları satmaq adı
ilə mənimsəyərək, doğma ocağından didərgin düşür.
Ermənilərə yazığı gələn rus ziyalısı dövlət tərəfindən ev
verilənə qədər özünün iki sot torpaq və həmin torpaqda
tikdirdiyi mənzilini onlara verir. Öz cinayətlərini ört-basdır
edən Eduard Sankt-Peterbuqda azərbaycanlıları yerli əhali-
nin gözündən salmaq üçün ən iyrənc şər-böhtan kompani-
yası aparır və uzun illər xeyli sayda adamları aldatmağa
nail olur. Lakin on səkkiz ildən sonra həmin rus ziyalısı
xüsusi dəvətlə İrəvana, Xankəndinə, Eduardın anadan oldu-
ğu Qaradağlıya və xarabazarlığa çevrilmiş digər azərbay-
canlı şəhər və kəndlərinə gedib, orada əsl həqiqəti öz gözü
ilə görür və ermənilərin necə yırtıcı bir millət olduğunu
dərk edir. O, Bakıya qonaq gələndə isə azərbaycanlıların nə
dərəcədə ürəyiaçıq, qonaqpərvər, tolerant bir millət olması-
nın şahidinə çevrilir və doğma şəhərinə qayıdan kimi qara-
yaxmalarla, iftiralarla məşğul olan erməni ailəsini qovaraq,
dərs verdiyi universitetdə təhsil alan, həqiqi mənada qaçqın
olan azərbaycanlı tələbəsinə həmin evdə məskunlaşmaq
icazəsi verir.
Romandakı obrazlar beynəlmiləl xarakter daşıyır –
azərbaycanlı qaçqın ailəsi, həyasız erməni ailəsi, rus
ziyalısı, gürcü pedaqoqu, yəhudi biznesmeni, Bakıda əmin-
amanlıq şəraitində öz ailəsi ilə birgə yaşayan erməni qadını,
11
Stavropolda məskunlaşan Bakı və Sumqayıt erməniləri.
Hadisələrin miqyası da kifayət qədər genişdir: ermənilər
tərəfindən həyata keçirilən genosid və vandalizm, çağdaş
sivilizasiyaya uyğun olmayan vəhşiliklər, soyğunçuluq,
qətl, mənimsəmə və özününküləşdirmə siyasəti, dünyanın
bir çox yerlərində Azərbaycana qarşı aparılan iyrənc
təbliğat... Amma müəllif sadəcə son iyirmi-iyirmi beş illə
kifayətlənməyib, tarixə də üz tutur, bir neçə əsr bundan
əvvəl Qafqazın cənubunda baş verən olaylardan da danışır
və bununla da, hadisələrin kökünə gedir. Əsərin kulimina-
siya nöqtəsi özlərini məzlum, əzabkeş, əzilmiş, qaçqın kimi
təqdim edən erməni ailəsinin planlarının alt-üst olması,
onların ifşa olunması epizodlarında öz əksini tapır. Erməni-
lər bütün dost-tanışların qarşısında fiaskoya uğrayırlar.
Aktual bir mövzuya həsr olunmuş “Həqiqət” romanı
Qarabağda baş verən hadisələrin müəyyən bir dövrünü
tarixi obyektivliklə əks etdirməsi baxımından gənc nəslin
dünyagörüşünə müəyyən istiqamət verə bilər.
Tənqidçi, ədəbiyyatşünas Əsəd
Cahangir
12
I hissə:
Faciə ilə üzləşən məzlum
insanların şərlənməsi
Dostları ilə paylaş: |