[ 2012 / 2, sayi: 15, sayfa: 35-53 ] Bilişsel Gelişim Açısından Din-Fıtrat İlişkisi
Yüklə 229,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birey ve Dini
- İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Din-Fıtrat İlişkisi Fıtrat
- Readiness for Religion; A Basis for Developmental Religious Education
| Bilişsel Gelişim Açısından Din-Fıtrat İlişkisi |
ERUIFD 2012/2
37 isteğinin, Allah inancına götürebileceği yani çocuğun kendini emniyetsiz, güçsüz hissettiğinde Tanrıya yöneldiği iddia edilmektedir. 5
bulunamadığını vurgularken, güdüler konusunda yüzyılımızın en büyük uzmanı olarak tanıttığı McDougall’ın bile dini eğilimin kökeni hakkında hiçbir şey söyleyemediğini vurgulamaktadır. Salt ve spesifik psikolojik bir dini güdü konusundaki başarısızlıklarına rağmen dini duygu ve düşünceyi bireyin zihinsel ve fiziksel mekanizmalarının ortak bir ilişkisi içerisinde ortaya çıktığı kanaatini de taşımaktadır. 6
bilişsel yapısıyla olan ilişkisi üzerinde pek fazla durulmamıştır. Çünkü bebeklik döneminin bilişsel yapısının pek gelişmediği ve henüz Piaget’in ifadesiyle “Duyusal motor dönem” olması ve duyularla çevreyi ve nesneleri anlamaya çalışmaları, birinci çocukluk döneminin ise “İşlem öncesi dönem” olarak tanımlanması nedenleriyle olmalı ki çocukluk çağının dini gelişim özellikleri daima duygu temelli anlaşılmaya ve yorumlanmaya çalışılmıştır. W. James’in, dinin bir duygu olduğunu açıklamasından beri 7 çocukluk döneminin dini kabiliyet ve özellikleri hep dini duygu çerçevesinde ele alınmış ve incelenmiştir. Bir çocuk doğduğunda, nasıl ki bir sporcu, sanatçı, edebiyatçı vs. olarak doğmaz ise dindar olarak da doğması düşünülemez. 8 Çocuğun insani diyebileceğimiz birtakım özellikleri yalnızca "bi'l kuvve" dir, " bi'l-fiil" değil. Daha basit insani yeteneklerin ortaya çıkması oldukça uzun zaman alırken, oldukça soyut kavramları konu edinen dinin hemen doğumda kendisini bil fiil olarak göstermesi beklenemez. Fakat yine de dinin insanın doğumuyla birlikte gelişen birtakım yeti ve yetenekleri ile birlikte iç içe girmiş ve onlarla birlikte geliştiği görülmektedir. 9
ne olduğunu biliyoruz. Bu ifadeler, çocukların bu becerileri yapabilmek için uygun bir aşamaya gelmiş olmaları anlamına gelmektedir. Bu durum birbirleriyle ilişkili birtakım varsayımların varlığını göstermektedir. Birinci varsayım, bu sayılan becerilerin yapılabilmesi için çocuk henüz fiziki ve zihinsel bir olgunluğa gelmemiş veya çocuk duygusal ve motivasyonel olarak henüz hazır değildir. Bu nedenle bu becerileri yapma konusunda isteksiz davranmaktadır. Bu becerilerden bazıları için fiziki ve bazıları için ise zihinsel bir hazırlık daha öncelikli olarak gerekmektedir. Bu varsayım, çocuğun belli bir yaşa gelinceye kadar bu becerileri yapamaz anlamına gelmez, aksine bu beceriler gittikçe daha ileri düzeyde ve daha karmaşık olarak bunları yapabilir anlamına da gelir. Burada biz, okumada ve konuşmada
5 Yavuz, agm. ss. 133-134. 6 Gordon Allport, Birey ve Dini, çev. Bilal Sambur, Elis Yayınları, Ankara, 2004, ss. 26- 27. 7
8 Bkz. Faruk Karaca, Din Psikolojisi, Trabzon, 2011, s. 159. 9 W. Houston Clark, “Çocuklukta Din”, Çevirenler: Adil Çiftçi-Murat Yıldız, D.E. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı X, İzmir 1998, ss, l83-205. | Ali KUŞAT | ERUIFD
2012/2
38 olduğu gibi gittikçe artan bir aşamanın varlığından söz ediyoruz. Çocuk önceleri daha basit kitapları, hikâyeleri okuyup anlarken daha sonra daha karmaşık kitapları okuyabilme becerisini elde edebilmektedir. 10 Okumaya hazırlık ile ilgili daha ileri bir varsayım ise, bizim çocuğun okuyabilmek için pasif bir şekilde hazırlık aşamasına gelmesini beklemeyip aktif bir şekilde hazırlık sürecinin desteklenmesi gerekmektedir. Örneğin, yazma becerisi için çocuğun karalama, çizme, resim yapma tecrübelerini yaşaması ve ellerini gittikçe daha iyi kontrol edebilmeyi kazanması gerekmektedir. Bebek ve çocukların aşkın bir varlığa inanış kabiliyetlerinin nasıl oluştuğu hala bir muamma oluşunu korumaktadır. Din psikolojisinde dini gelişmeyi Piaget’in bilişsel gelişim teorisinden bağımsız ele almak mümkün gözükmemektedir. O’nun teorisi dini gelişimi anlamak için en çok kullanılan ve en açıklayıcı bir gelişim psikolojisi teorisi olarak bilinmektedir. Dini duygulardan bahsedilirken, bunlardan birisinin de çocuklarda bitmek tükenmek bilmeyen bir merak duygusunun onları doğaüstü bir gücün varlığının keşfine götürdüğü iddia edilmektedir. Aslında çocuklarda neredeyse doğuştan itibaren çevresel objeleri anlamaya çalışma ve daha sonra bu merak çevresel görünen varlıkların bir adım ötesine giderek, artık gizlide köşede görünmeyen şeylerin keşfi başlar. Daha sonra bu keşif çocuğun daha uzaklarında olan dünyanın varlığı keşif edilmesi gerekli alan içerisine girer ki bu hiyerarşik keşif alanları aslında çocukta doğuştan itibaren gelişmeye başlayan bilişsel bir yapı ile ilgili olduğunu söylemek mümkündür. Burada çocuğun bilişsel yapısının onu, görünen varlıkların keşfinden başlayıp görünmeyen varlıkların keşfine doğru yönelttiği görülmektedir. Bu makalede dini duygu ve düşüncenin bireyin doğasındaki en ilkel temelinin onun doğumunun ilk yallarında, konuşmaya henüz başlamadığı dönemde ortaya çıkan nesne devamlılığı bilişsel yapısı ile olan ilişkisi tartışma konusu yapılacak ve dini duygu ve düşüncenin aslında bu bilişsel yapı çerçevesinde anlaşılmasının gerekliliği üzerinde durulacak ve dinin fıtrat ile olan ilişkisi konusu daha açık ve psikolojik bir temel üzerine inşa edilmeye çalışılacaktır. Olayın psikolojik boyutuna geçmeden evvel, Kur’an ve Hadislerde din-fıtrat ilişkisinin nasıl ele alındığına bir göz atmak yerinde olacaktır. Çünkü İslam’ın temel kaynaklarında da bu konuda birtakım bilgiler bulunmakta ve bu ayet ve hadisler psikoloji biliminin ışığında incelendiği zaman daha somut sonuçlara ulaşmak mümkün olacaktır. Din-Fıtrat İlişkisi Fıtrat, “yarmak ikiye ayırmak, yaratmak icat etmek” anlamlarına gelen “fatr” kökünden türetilmiş bir isim olup, “yaratılış, belli yetenek ve yetkinliğe sahip oluş anlamlarında kullanılmaktadır. 11 Ancak “yarmak, fışkırmak, açılıp saçılmak, 10 Ronald Goldman, Readiness for Religion; A Basis for Developmental Religious Education, Routledge and Kegan Paul, London,, 1966, s. 42. 11 Hayati Hökelekli, “Fıtrat” md. T.D.V. İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1996, XIII, ss, 47- 48. Yüklə 229,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|