[ 2012 / 2, sayi: 15, sayfa: 35-53 ] Bilişsel Gelişim Açısından Din-Fıtrat İlişkisi



Yüklə 229,99 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/8
tarix26.09.2017
ölçüsü229,99 Kb.
#2126
1   2   3   4   5   6   7   8

| Bilişsel Gelişim Açısından Din-Fıtrat İlişkisi |

  

 



 

          

ERUIFD

 2012/2


 

 

39 



yaratmak” lügatlerde en yaygın kullanılan anlamları arasında yer almaktadır. Bu 

kelimenin  Kuran  ve  Hadislerde  ise  yaradılış,  yaratış  anlamlarında  anlaşıldığı 

görülmektedir.

12

 Fıtrat,  yapı,  karakter,  tabiat,  mizaç,  tabii  eğilim,  huy,  içgüdü, 



kabiliyet gibi manalara da gelmektedir.

13

 



Râğıb El Isfahani “Fıtrat” kelimesini bir şeyin icat edilmesi ve ortaya konması 

olarak anlamakta ve “O halde sen yüzünü, bir hanîf olarak dine, Allah'ın insanları 

üzerinde  yarattığı  fıtrata  çevir.  Allah'ın  yaratışında  değişme  olamaz.  Doğru  ve 

eskimez  din  işte  budur.  Fakat  insanların  çokları  bilmiyorlar.”

14

 ayetinde  geçen 



“Allah’ın  insanları  üzerinde  yarattığı  fıtrat”  cümlesini  insana  doğuştan  Allah’ı 

tanıma  ve  O’nu  bilme  yetisinin  verildiği  şeklinde  yorumlamaktadır.

15

 Elmalılı 



Hamdi  Yazır  ise  “Fıtrat”ı  “yaratılışın  ilk  tarzı  ve  mahiyeti,  orijini”  olarak 

değerlendirmektedir. Ayette geçen "insanları onun üzerine..." ifadesini, her bireyin 

kendine özgü bir yapısından değil, bütün insanların müştereken sahip oldukları bir 

yaratılış özelliği olarak yorumlamaktadır.

16

 

Yine  Hamdi  Yazır  “Allah  sizi,  analarınızın  karnından  hiçbir  şey  bilmez 



durumda iken çıkardı. Şükredesiniz diye size kulaklar, gözler ve kalpler verdi.”

17

 



ayetini,  insanın  doğuştan  bir  bilgi  ile  doğmadığı  ve  bildiği  şeyleri  sonradan 

öğrendiğini savunmaktadır. Yine bu ayetteki Allah’ın insanlara kulaklar, gözler ve 

kalpler vermesini de bu duyular vasıtasıyla Allah’ın varlığının anlaşılabileceğini ve 

insanın  doğuştan  Allah’ı  tanıma  ve  bilmeye  kabiliyetli  yaratıldığının  bir  kanıtı 

olarak  yorumlamaktadır.  Kur’an-ı  Kerim’in  bu  ve  benzeri  ayetlerinden 

anlaşıldığına  göre  Allah  insanı  yaratırken  kendisini  tanıma 

kabiliyetiyle  de  donattığı  anlaşılmaktadır.  "Nefislerinizdekini  görmez 

misiniz?"

18

 ayetinden, insan nefsinde Allah’ın varlığının delillerinin olabileceğinin 



anlaşılabileceği  gibi,  insanın  doğasında  Allah’ın  varlığını  anlayabilecek  birtakım 

yeti ve yeteneklerin varlığı da anlaşılabilir. 

Bu ayetlerin yanında “Ben (gizli) bir hazine idim; bilinmek istedim, 

mahlûkatı yarattım. Kendimi onlara tanıttım, onlar da beni tanıdılar”

19

 

hadisi  yukarıdaki  ayetleri  destekler  nitelikte  gözükmektedir.  Ayrıca, 

                                                           

12

 Yaşar Nuri ÖztürkFıtrat ve Din, İstanbul 1997, s. 37. 



13

 İbn Manzur, Lisânü'l-Arab, Beyrut, (t.y.), V, 55) 

14

 30/Rum, 30. 



15

 Ragıb El Isfahani, Müfredat; Elfaz’ıl Kur’an, Üçüncü Baskı, Beyrut, 1423H (2002M), s. 

640. 

16

 



http://www.kuranikerim.com/telmalili/rum.htm

 (10/07/2014) 

17

 Nahl, 78. 



18

 Zariyât, 51/21. 

19

 Acluni, Keşf’ül Hafa, C. II, Kahire, H. 1352, s.132.Not: Bu senedi olmayan, ne sahih ne 



de  zayıf  hadis  olarak  bilinmeyen  ve  bundan  dolayı  İbni  Teymiyye  tarafından  Hz. 

Muhammed’e  ait  olmadığı  iddia  edilen  bir  hadistir.  Ancak  bu  hadis  “Ben  insanları  ve 

cinleri ancak bana ibadet etsinler diye yarattım.” (51/Zariyat, 56) ayetinin anlamını tefsir 

etmesi sebebiyle anlamı doğru olarak kabul edilen ve özellikle tasavvuf alanında oldukça 

sık kullanılan bir hadis olarak bilinmektedir. 



| Ali KUŞAT | 

ERUIFD


 

2012/2


 

 

40 



“Fıtrat”  kelimesinin  yaklaşık  55  hadiste  geçtiği  ifade  edilmektedir.

20

 Bu  hadisler 



gruplandırılmış  ve  ilk  grupta  “Fıtrat”  hadisi  olarak  bilinen  “Her  doğan  belli  bir 

fıtrat üzere doğar, sonra anne-babası onu Yahudi, Hıristiyan ya da Mecusi yapar” 

hadisinin  farklı  rivayetleri  ele  alınmıştır.  Bu  hadis  bazı  hadis  kaynaklarında  ve 

yorumlarında her doğan çocuğun “İslam Fıtratı” üzerine doğduğu sonradan anne-

babası onu kendi dinleri üzere yetiştirdikleri şeklinde yorumlanmaktadır. Fakat bu 

yorumun  gerçeği  yansıtmadığı  ve  “İslam  Fıtratı  üzere  doğar”  şeklindeki 

rivayetlerin de sahih olmadığı vurgulanmakta ve bu hadislerden insan doğasında 

Allah’ın varlığını tanıyabilecek bir kabiliyet ile yaratıldığı anlaşılmaktadır.

21

 

Bu  anlamlardan  hareketle  fıtrat  kavramını,  bireyin  doğuştan  sahip olduğu 



yaratılış  özellikleri,  Allah’ı,  doğaüstü  güçlerin  varlığını,  kavrayabilecek  ve  ona 

inanabilecek bir kabiliyet ile yaratması olarak anlayabiliriz. 

Bu  dini  kaynakların  yanında  bazı  felsefeciler  ve  psikologlar  da,  insanda 

doğuştan  doğaüstü  dünyayı  kavramaya  yönelik  bir  kabiliyetin  varlığından 

bahsetmektedirler.  Bunlardan  Friedrich  Schleiermacher  kutsalın  içimizde 

olduğunu ve bunun duygular şeklinde yaşandığını belirtir.

22

 

İnsanın  doğaüstü  güçlü  varlık  ya  da  varlıklara  niçin  inandığı  ve  ona  karşı 



birtakım  yükümlülükler  hissettiğinin  motivasyonu  üç  genel  başlık  altında 

incelenmektedir. Bunlar duygusal, zihinsel ve sosyo-kültürel nedenler olarak ele 

alınmaktadır.

23

 Elbette  dini  inancın  duygusal  ve  sosyo-kültürel  nedenleri  vardır. 



Ancak bir kişide bunun fıtrattan gelen bir alt yapısı mevcut olmaz ise ne duygusal 

ne  de  sosyo-kültürel  nedenlerin  insanları  doğaüstü  görünmeyen  bir  varlığa 

inandırması  mümkün  olamaz.  Örneğin  tat  alma  duyusunu  kaybetmiş  birisinin 

gıdaların  tadını  alması  nasıl  mümkün  olmaz  ise,  doğaüstü  bir  varlığı 

kabullenebilme  yeteneğine  sahip  olmayan  birisinin  de  Allah’ın  varlığına 

inanabilmesi  düşünülemez.  Böyle  bir  birey  doğaüstü  bir  varlığı  bilişsel  olarak 

kavrayamaz  ise  onunla  duygusal  bir  ilişki  içerisinde  olması  da  imkânsız  hale 

gelecektir. Varlığı kavranamayan bir şeye karşı duygusal yakınlık hissedilmesi de 

mümkün  olmayacaktır.  Bu  makalede  söz  konusu  olan  din  duygusunun 

doğuştanlığından ziyade, doğaüstü bir gücün varlığının kavranmasının doğuştan 

gelen bilişsel bir yapı ile ilişkili olduğunu düşünmek daha yerinde olacaktır. 

Dini Gelişimin Bilişsel Yapı İle İlişkisi 

Kırk yılı aşkın bir süre çocukların zihinsel gelişmelerine yoğunlaşan Piaget 

bir  zekâ  gelişim  teorisi  geliştirmiştir.  Psikolojinin,  düşünme  süreci  ile  ilgili  bir 

yapısal  zihinsel  gelişim  teorisi  geliştirdiği  için  J.  Piaget’e  oldukça  şey  borçlu 

olduğunu  söyleyebiliriz.  Bu  teori  sayesinde,  gelişim  dönemlerine  has  düşünce 

                                                           

20

 A.  Kadir  Evgin,  “Hadislerde  “Fıtrat”  Kavramı  ve  “İslam  Fıtratı”  Söyleminin  Tenkidi”, 



KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2003), s. 93-110. 

21

 Bkz.  H.  Hökelekli,  İslam  Ansiklopedisi,“Fıtrat”  md.,  ss,  47-48;  A.  Kadir  Evgin, 



“Hadislerde “Fıtrat” Kavramı ve “İslam Fıtratı” Söyleminin Tenkidi”,, s. 93-110. 

22

 F. Schleiermacher, On Religion, çev. John Oman, Harper&Row, New York, 1958, s. 



93. 

23

 Hüseyin Peker, Din Psikolojisi, Samsun, 2000, s. 66. 




Yüklə 229,99 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə