-fesil-1: Info10-(1). qxd

---

İsmayıl Sadıqov 

Ramin Mahmudzadə

Naidə İsayeva

Ümumtəhsil 

məktəblərinin

10-cu sinfi üçün dərslik

Azərbaycan Respublikası 

Təhsil Nazirliyinin 

30.04.2009-cu il tarixli  

499 №-li əmri ilə 

təsdiq edilmişdir.

---

Elmi redaktor: Расим Ялигулийев, АМЕА-нын мцхбир цзвц, т.е.д., профессор 

İnformatika –  10-cu sinif. Цmumtяhsil mяktяblяri цчцn dяrslik. 

И.C.Sadыqov, Р.Я.Мащмудзадя, N.R.Иsayeva. “Bakыnяшr” – Bakы, 2009, 128 sяh.

Rяyчilяr: Ялякбяр Ялийев, т.е.д., профессор 

Hяyat Axundova

– Bakы шяhяr akademik Z

ərifə Яliyeva adına orta

mяktяbinin mцяllimi

Gцlnarя Sяlimova – Bakы шяhяr 7 nюmrяli orta mяktяbinin mцялlimi

Rяhilя Яliyarzadя – Bakы Avropa liseyinin mцяllimi

Valid Mяhяrrяmov – Bakы шяhяr Fizika-riyaziyyat vя informatika tяmayцllц

liseyinin mцялlimi

Rafiq Qasыmov

– Bakы шяhяr 119 nюmrяli orta mяktяbinin mцялlimi

ISBN-978-9952-429-09-9

© Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi, 2009.

© “Bakыnяшr”, 2009.

© Dizayn, “Bakыnяшr”, “TM” artgroup, 2009. 

---

M

Ü

N

D

Ə

R

İ

C

A

T

1. İNTERNET XİDMƏTLƏRİ 

1.1. İnternetdə ünsiyyət  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

1.2. Şəbəkə etikası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

1.3. Elektron təhsil  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2. VERİLƏNLƏR BAZASI 

2.1. Verilənlər bazası və onun obyektləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.2. Verilənlər bazasının idarəolunması sistemi  . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2.3. Praktikum. Verilənlər bazası strukturunun yaradılması . . . . . . . . 22

2.4. Praktikum. Cədvəllərarası əlaqələr. 

Verilənlərin daxil edilməsi və uzaqlaşdırılması  . . . . . . . . . . . . . . 28

2.5. Verilənlərin əks etdirilməsi. Formalar  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.6. Praktikum. Formaların yaradılması  

və verilənlərin formaya daxil edilməsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2.7. Verilənlərin sürətli axtarışı. Arama, çeşidləmə, süzmə . . . . . . . . 43

2.8. Praktikum. Verilənlərin axtarışı, çeşidlənməsi 

və süzülməsi  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

2.9. Sorğular. Hesabatlar  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

2.10. Praktikum. Sorğuların yaradılması. 

Hesabatların yaradılması və redaktəsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

3. NƏŞR MƏHSULLARININ YARADILMASI 

3.1. Microsoft Publisher proqramı ilə tanışlıq   . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

3.2. Praktikum. İnformasiya bülleteninə mətnin daxil edilməsi  . . . . . . . . . 67

3.3.  Praktikum. İnformasiya bukletinin və vi zit kartının 

yaradılması  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

3.4. Praktikum. Microsoft Publisher proqramında 

veb-saytların yaradılması   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

3.5. Praktikum. Veb-sayt üzərində iş   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

3

---

4. VEB-PROQRAMLAŞDIRMA

4.1. HTML  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92  

4.2. Praktikum. HTML-faylların yaradılması vasitələri  . . . . . . . . . . . . 97 

4.3. Veb-sayt layihəsi   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

5. İNFORMASİYANIN QORUNMASI 

5.1. İnformasiya təhlükəsizliyi anlayışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 

5.2. Ziyanverici proqramlar. Kompüter virusları  . . . . . . . . . . . . . . . . 111 

5.3. Praktikum. Antivirus proqramları vasitəsilə 

informasiyanın mü hafizəsi  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 

5.4. Kompüter cinayətkarlığı  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 

5.5. Kriptoqrafiya. Rəqəmli imza  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Proqram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

4

---

1

İNTERNET 

XİDMƏTLƏRİ 

İNTERNETDƏ ÜNSİYYƏT

............................................................................................................

6

ŞƏBƏKƏ ETİKASI 

.......................................................................................................................

8

ELEKTRON TƏHSİL

..................................................................................................................

12

1.3.

1.2.

1.1.

---

6

İNTERNETDƏ ÜNSİYYƏT

• İnternetin hansı kommunikasiya xid mət ləri var

• Elektron poçtun iş prinsipi necədir

• Telekonfransların hansı üstünlükləri var

• “On-line” və “off-line” nə deməkdir

İnternet şəbəkəsində istifadəçilərə

mü əy yən informasiya xidməti göstərən

va sitələr  İn ternet  xidmətləri adlan dı rı -

lır. Bu xidmət 

ləri iki qrupa bölmək

olar:  kommunikasiya xidmətləri və  in -

for masiya  xidmətləri. Ən geniş istifadə

olunan kommunikasiya xidmətləri ilə

tanış olaq.

Elektron poçt. Elektron poçt ən

geniş yayılmış şəbəkə xidmətidir.

Elektron poçtun iş prinsipi adi poçt-

dan istifadə etmiş hər bir kəsə intuitiv

olaraq aydındır. Şəbəkənin host-

kompüterini məktubların çeşid 

-

ləndiyi və poçt şöbə lərinə paylandığı mərkəzi poçtamtla müqayisə etmək olar.

Poçt şöbələrində hər bir abonent üçün poçt “qutusu” olur və

ona ünvanlanmış göndərişlər həmin “qutuya” daxil olur. 

Elektron poçtun üstünlüyü onun ope 

rativliyində və

rabitənin yüksək keyfiyyətindədir. Çatdırma sürəti, gecə-

gündüz iş rejimi, göndərişlərin eyni zamanda çoxsaylı adresa-

ta yol 

lana bilməsi, alınan poçtun istifadəçi tə 

ləb edənədək

host-kompüterdə sax lanması və çoxlu digər imkanlar elektron poçtu adi poçtdan

fərq ləndirir. Müasir elektron poçt proq ramları mətn informasiyaları göndərməklə

yanaşı, həm də məktublara başqa növ faylları – böyük həcmli mətn sə nəd lərini,

arxiv fayllarını,  şəkil, video, səs və s. olan faylları da qoşa bilir.

Telekonfrans.  Telekonfrans elektron poçtun bir növüdür. Bu, şəbəkə isti-

fadəçiləri arasında müəyyən mövzu üzrə mütəşəkkil informasiya müba di ləsidir.

Elm və texnikanın müxtəlif sahələrə geniş inteqrasiyanı nəzərdə tutan müasir

dövrümüzdə bu tele 

kom 

munikasiya ünsiyyət növü xü 

su 

silə aktualdır.

Telekonfranslar üçün nə coğ ra fi, nə də dil sərhədləri var.

Telekonfransda mühüm rolu aparıcı  oy nayır.  İştirak çı la rın  dəvət  olunması,

ünsiyyət dilinin se çilməsi, müzakirələrin idarə olunması və onlara yekun vurul-

İnternetin kommunikasiya xidmətləri

Elektron poçt 

Telekonfrans

Gap

ICQ

İnternet-telefoniya

S

Ö

Z

L

Ü

K

1.1.

---