№-li palata I

bu  qorxu  sarsaqlıq  və  dəlilikdir,  həbs  olunmaqda  və  qazamata 

düşməkdə  isə  dərindən  baxsan,  mahiyyət  etibarı  ilə,  heç  bir  qorxu 

yoxdur,  təki  insanın  vicdanı  təmiz  olsun;  lakin  o  nə  qədər  ağılla  və 

məntiqlə  mühakimə  edirdisə,  qəlbindəki  təlaş  daha  şiddətli  və  daha 

iztirablı  olurdu.  Bu  hal,  insan  ayağı  dəyməmiş  meşədə  guşənişin  bir 

adamın ağacları qıraraq özünə məskən düzəltmək istədiyinə oxşayır, o, 

baltasını  nə  qədər  işlədirmişsə,  ağaclar  o  qədər  sürətlə  göyərib  ətrafı 

bürüyürmüş.  İvan  Dmitriç,  nəhayət  bütün  bu  təşəbbüslərinin  əbəs 

olduğunu  görüb,  mühakimə  etməkdən  əl  çəkdi  və  bütünlüklə 

ümidsizliyə qapıldı, daimi bir qorxu içində yaşamağa başladı. 

      O, tənhalıq axtararaq adamlardan qaçmağa başladı. Əvvəllər qulluq 

etməkdən  zəhləsi  getdiyi  halda  indi  qulluq  ondan  ötrü  lap  dözülməz 

olmuşdu. O qorxurdu ki, birdən onu aldadarlar, xəbəri olmadan cibinə 

rüşvət  qoyarlar,  sonra  da  üstünü  açarlar  və  ya  bilmədən  rəsmi  idarə 

kağızlarında saxtakarlığa bərabər olan bir səhv edər, ya da özgə pulunu 

itirər.  Qəribə  burasıdır  ki,  onun  fikri  heç  bir  zaman  indiki  kimi  elastik 

və  yaradıcı  olmamışdı,  indi  o  azadlığının  və  namusunun  ciddi  təhlükə 

altında  olduğu  təlqin  etmək  üçün  hər  gün  min  cür  müxtəlif  səbəblər 

uydurub düzəldirdi. Lakin burası var ki, xarici aləmə, xüsusən kitablara 

marağı xeyli azalmış, hafizəsi zəifləmişdi. 

      Yazda  qar  əriyəndən  sonra  dərədəki  qəbiristanın  yanında  iki 

yarıçürümüş  meyit  tapmışdılar,  bunların  biri  qoca  arvad,  o  biri  oğlan 

uşağı  idi,  meyitlərdə  zorla  öldürüldüklərini  bildirən  əlamətlər  vardı. 

Şəhərdə hey bu meyitlərdən və bunları öldürənlərdən danışırdılar. İvan 

Dmitriç,  ondan  şübhələnməsinlər  deyə,  küçədə  gülümsəyə-gülümsəyə 

gəzərdi, tanışlarına rast gələndə isə bənizi ağarır rəng verib rəng alır və 

inandırmağa  başlayırdı  ki,  dünyada  zəif  və  məzlum  adamları 

öldürməkdən  daha  alçaq  bir  cinayət  ola  bilməz.  Lakin  bu  yalan  çox 

çəkmədən  onu  yordu  və  bir  az  fikirləşib  bu  qərara  gəldi  ki,  onun 

vəziyyətində  olan  bir  adam  üçün  ən  yaxşısı  ev  sahibəsinin  ərzaq 

anbarında gizlənməkdir. Anbarda bir gün, bir gecə və daha bir gün qaldı, 

bərk  dondu  və  havanın  qaralmasını  gözləyib,  oğru  kimi  anbardan 

yavaşca  çıxıb  öz  otağına  getdi.  Səhər  açılana  kimi  ətrafdakı  səslərə 

diqqətlə  qulaq  asaraq,  qımıldanmadan  otağın  ortasında  dayandı.  Səhər 

tezdən  ev  sahibəsinin  yanına  iki  nəfər  peçqayıran  gəldi,  İvan  Dmitriç 

bunların  mətbəxdə  peç  qayırmaq  üçün  gəldiklərini  bilirdi,  lakin 

qorxunun  gücündən  onları  peçqayıran  paltarı  geymiş  polis  nəfərləri 

hesab  etdi.  Yavaşca  otağından  sivişib,  qorxu  içərisində,  başı  açıq  və 

sürtuksuz küçə ilə qaçmağa başladı. İtlər onun dalınca düşüb hürüşürdü, 

---

arxasınca  bir  mujik  bağırırdı,  hava  qulaqlarında  vıyıldayırdı.  İvan 

Dmitriçə  elə  gəlirdi  ki,  guya  bu  saat  dünyanın  bütün  zor  və  zülmü  bir 

yerə toplaşıb onun dalınca qaçır, onu qovur. 

      İvan  Dmitriçi  tutub  evə  gətirdilər  və  ev  sahibəsini  həkim  dalınca 

göndərdilər. Haqqında irəlidə bəhs edəcəyimiz həkim Andrey Yefimıç, 

xəstənin  başına  soyuq  kompres  qoyulmasını  tapşırdı,  dəfnəgilənar 

damcısı  yazdı,  qəmli-qəmli  başını  yırğaladı  və  gedərkən  bir  daha 

gəlməyəcəyini  bildirdi,  çünki  adamların  dəli  olmasına  mane  olmaq 

lazım deyildir. Evdə yaşamağa və müalicəyə vəsait olmadığından , İvan 

Dmitriçi  tezliklə  xəstəliklər  palatasına  yerləşdirdilər.  O,  gecələr 

yatmayıb şıltaqlıq edir və xəstələrin rahatlığını pozurdu; bir azdan sonra 

Andrey Yefimıçın əmrinə görə onu 6 №-li palataya köçürtdülər. 

      Bir  ildən  sonra  şəhərdə  artıq  İvan  Dmitriçi  yaddan  çıxartdılar,  ev 

sahibəsi  tərəfindən  talvar  altındakı  xizəyə  atılmış  kitablarını  da  xırda 

uşaqlar daşıyıb apardılar. 

 

                                                   

                                                    IV 

 

      İvan  Dmitriçin  sol  tərəfindəki  qonşusu  qabaqda  dediyim  kimi, 

cuhud Moyseyko idi, sağ tərəfindəki isə - piy bağlamış, yupyumru, küt 

və büsbütün ləkəsiz çöhrəli bir mujik idi. Bu – düşünmək və hiss etmək 

qabiliyyətini  çoxdan  itirmiş,  hərəkətsiz,  qarınqulu,  murdar  heyvan  idi. 

O, həmişə ətrafa tünd boğucu bir qoxu yayırdı. 

      Onun  yan-yörəsini  sil-süpür  edən  Nikita,  yumruqlarına  rəhmi 

gəlmədən,  var  gücü  ilə  onu  döyürdü,  burada  dəhşətli  şey  onun 

döyülməsi  deyil,  buna  adət  etmək  olar,  dəhşətli  odur  ki,  bu  kütləşmiş, 

duyğusunu itirmiş heyvan, döyülməsinə nə bir səslə, nə bir hərəkətlə, nə 

də  bir  gözlərinin  ifadəsilə  cavab  verməyərək,  yalnız  ağır  çəllək  kimi 

yavaşca yırğalanırdı. 

      6  №-li  palatanın  beşinci  və  sonuncu  sakini  vaxtilə  poçtda  çeşidçi 

olan xoş, lakin bir az hiyləgər sifətli, alçaq boylu, sarışın bir meşşandır. 

Aydın və şən baxışlı, ağıllı və sakit gözlərindən ağlı başında olduğu və 

çox  mühüm,  xoş  bir  sirr  gizlətdiyi  anlaşılırdı.  Yatağının  və  döşəyinin 

altında  heç  kəsə  göstərmədiyi  bir  şeyi  vardı,  lakin  bu  şeyi  heç  kəsə 

göstərməməsi  -  əlindən  alarlar  və  ya  oğurlarlar,  deyə  qorxduğundan 

deyil,  bəlkə  utandığındandı.  Bəzən,  görürsən,  pəncərəyə  yanaşıb 

arxasını yoldaşlarına çevirir, döşünə nə isə taxır və sonra başını əyərək 

baxırdı, bu əsnada ona yanaşsaydın, pərt olar və döşündəki şeyi dartıb 

---