” Mavzusi bo’yicha keys-stadi Shodiev A. I. Ushbu keys, tibbiy texnologiyani o’quv jarayoniga olib kirish zarurligi, tibbiyot fanlardan, «travmatologiya va ortopediya»

« Harbiy dala jarrohligi » fanidan “Yaralar, ularni bosqichlarda davolash va kuchirish. Yara infeksiyasini oldini olish, bosqichlarda davolash va kuchirish”

Mavzusi bo’yicha keys-stadi

Shodiev A.I.
Ushbu keys, tibbiy texnologiyani o’quv jarayoniga olib kirish zarurligi, tibbiyot fanlardan, «travmatologiya va ortopediya» o’quv darsi misolida tibbiyot texnologiyadan foydalangan holda ta’lim-tarbiya jarayonini loyihalashtirilgan tajriba sinov ta’lim texnologiyasi keltirilgan. Mazkur Keys stadi TTA da o’tqazilgan treningning o’quv uslubiy qo’llnmasi namunaviy keys stadi asosida ishlab chiqilgan.
Kitob «travmatologiya va ortopediya» fanini o’qitishdagi barcha tibbiyot oliy o’quv yurti talabalari uchun mo’ljallangan.
Pedagogik annotatsiya

I. Keys: Harbiy jarohatlarda salomatlikni tiklashni takomillashtirish:
O’quv predmeti: “Harbiy dala jarrohligi”

Mavzusi: “Yaralar, ularni bosqichlarda davolash va kuchirish. Yara infeksiyasini oldini olish, bosqichlarda davolash va kuchirish”
Keysning asosiy maqsadi: Jangovor harakatlar natijasida yuzaga keluvchi yiringli infeksiyalarga qarshi samarali kurashish.
O’quv faoliyatidan kutiladigan natijalar:

• 
  keys bilan tanishib chiqish;
  
• 
  aerob va anaerob infeksiyalarni yuqishini oldini olish;
  
• 
  aerob va anaerob infeksiyalarni ? davolash;
  
• 
  jangchilarda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan infeksiyalar asoratini oldini olish.
  

Ushbu keysni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun oldindan talabalar quyidagi bilim va ko’nikmalarga ega bo’lmoqlari zarur:

Talaba bilishi kerak: aerob va anaerob infeksiyalar qo’zg’atuvchilarini bilish, bemorlarda qanday klinik simptomlar yuzaga kelishini bilish. Ularga qarshi chora- tadbirlarni bilish ?
Talaba amalga oshirishi kerak:

• 
  vaqtinchalik qon to’htatish usullarini
  
• 
  jarihatga aseptik bo’g’lam qo’yishni
  
• 
  og’rik qoldiruvchi ineksiyalarni qo’llashni
  
• 
  jarohatlangan a’zoni immobilizatsiya qilishni
  
• 
  qon o’rnini bosuvchi suyuqliklarni qo’llashni
  
• 
  infeksiyaga qarshi antidotlarni qo’llay bilishni
  

К i r i sh

Yarali infeksiyaning uchraydigan turlari: 1) Yiringli; 2) chiruvchi; 3) anaerob; 4) aralash. Spesifik formadagi katta axamiyatga ega bo’lgan nozologik alohida infeksiya - bu qoqsholdir.

Yaraning infeksion asoratlari yaxshi sharoit bo’lsa rivojlanadi, ya'ni demamasion yalliglanish jarayoni mikroblarning tarqalishiga olib keladi. Bunday mikroorganizmlarga streptokokk, stafilokokk, pnevmokokklar kiradi.

Ajratiladi:

1 .Maxalliy yiringli infeksiya. Uchoqli jarohatlanishlar yara atrofidagi tarqalgan jarayonlar bilan kechadi. Organizmdagi infeksiya har-xildagi yaqqol umumiy reaksiya bilan javob beradi.

2. Yarali sepsis. Organizm xamma qismlarining jaroxatlanishi bilan kuzatiladi. Farq qilinadi:

1) Birlamchi yiriglash yaralanishdan so’ng 3-5 kun ichida yarada granulyasiya xosil bo’lguncha rivojlanadi.

2) Ikkilamchi yiringlash yarada anaerob infeksiyadan so’ng ikkilamchi inkrozlarda rivojlanadi.Shuningdek, noto’g’ri transportirovka qilinganda, sinishlami noto’liq immobilizatsiyasida, qo’pol manipulyatsiyalarda, sterillin buzilganda, granulyasiyaning noto’g’ri bitishida rivojlanadi.

Yiringli infeksiya turlari;

a) yara kanalining abssissasi, infeksiya yara kanali sohasida kuzatiladi;

b) yara atrofi flegmonasi - infeksiyaning tukimaga chikishi natijasida rivojlanadi. SHunipnjek, yara ponasi atrofiga chikishi natijasida kuzatiladi. Bunda fassial kin buyicha xar turdagi yiringli tuplamlar paydo bulib, tukimaning yiringli yemirilishi sohasidagi yiring chiqishi qiyin bo’lib qoladi. Yara atrofi flegmonalarida diffuz yemirilish o’choqlari yara ponasi bilan aloqa qilishi shart emas;

v) yiringli tarqalishlar, siyrak kletchatka, fassiya, aponevroz, qontomir nerv tutamlari bo’ylab;

yutish aktining buzilishi bilan uzoq, davom etadigan klonik-tonik titrashlar, temperatura 39-39,5° C. Ko’pincha kasallik o’lim bilan tugaydi.

IV - daraja – o’ta og’ir formasi - bemoming axvoli o’ta og’ir, profuzli tel, nafas olishning chuqur buzilishi, laringospazm, bronxospazm, asfiksiya, yurak-kon tomir faoliyatining buzilishi, puls aritmik 140-160, tomirlar tulishi to’la va tarang. EKG da miokardda diffuz o’zgarishlar, ishemiya alomati kuzatiladi. AB tushgan. Nafas olish buzilganligi, titrash alomatlari kuzatilgani uchun miya gipoksiyasi dekortikasiya simptomi bilan kechadi, 40-41° C o’limlik ko’p uchrab, ko’pincha nafas markazini paraligi, asfiksiya, tomir xarakat markazini paraligi sababli bo’ladi. 1980 yildan boshlab profilaktik emlashlar o’tkazila boshlandi, bunda 0,5 ml qoqshol anatoksini 2 marta qilinadi, intervali 30-40 kun. 1- Re vaksinasiya 9-12 oydan so’ng o’tkaziladi, 0,5 ml adsorbsiyalangan qoqshol anatoksini yuboriladi, qayta revaksinasiya shu preparat bilan xar 5-10 yilda o’tkaziladi.

Jaroxat va yaralarda qoqsholga qarshi shoshilinch profilaktik yordam

Agar oldin profilaktik emlashlar o’tkazilgan bulsa, u xolda faqat 0,5 ml tozalangan adsorbsiyalangan anatoksin yuboriladim xolos. Agar emlanmagai xamda notugri erga emlanganlarda teri ostita jaroxat olgandan sung tezlik bilan 1ml qoqshol anatoksini yuboriladi, keyin esa 30-40 kundan so’ng 0,5 ml anatoksin va 9-12 oydan so’ng xuddi shunday, revaksinatsiya uchun do’za yuboriladi.

Qoqsholning nospesifik profilastikasi - radikal hirurgik ishlov translari, immobilitzasiya. Antibiotiklar. Qoqsholni davolash.

Qoqshol bilan kasalning qonidagi metazotoksinni zararsizlantirish uchun dastlabki 1 kun ichida v/i va m/o 100000 AE dozada qoqsholga qarshi zardob, sinash o’tkazilgandan keyin yuboriladi. Venaga KKZni yuborishdan avval uni 0,85% NaCl eritmasida 10 baravar suyultiriladi, 5 kun oralatib 3 marta mushshak orasiga 0,5 ml dan anatoksin yuboriladi. Senelbilizatsiya chaqirmaydigan qoqsholga qarshi inson immunoglobulinini qo’llash eng yaxshi natija beradi.

Qoqsholga qarshi zamonaviy aktiv-passiv immunizatsiya quyidagi tartibda olib borilishi kerak;

1. Jarohatlanganlarga qoqsholni zudlik bilan profilaktika qilish uchun qoqsholga karshi inson immunoglobulinni yuboriladi.

2. Tananing boshqa qismiga shpris yordamida 1,0 ml tozalangan adsorbsiyalangan qoqshol anatoksini yuboriladi.

3. Oradan 30 kun o’tgach, xuddi shu anatoksin 0,5 ml dozada yuboriladi.

4. 9 oydan keyin shu dozada yana bir bor yuboriladi.

Avval immunlanganlarga esa fakat 0,5 ml anatoksin yuboriladi. Jaroxatning qoqshol bilan asoratlanish xavfi tugilganda esa immunizasiyani 14 kundan keyin takrorlanadi.

Qon, limfa va orka mnya suyukligidagi metanotoksinlarni neytrallash uchun fakatgina inson qoqsholga karshi immunoglobulinini 30000-40000 MB dozada kullash kerak. Umumiy chora-tadbirlar - tinchlik, korongulik, shovkinsiz xizmat, narkotiklar, zond orkali yuqori kaloriyali aralashmalar bilan ovqatlantirish. qoqsholda letallik 50-70% ni tashkil kiladi.

Tirishishga qarshi terapiya:

1) kuniga 3-4 g gacha xloragidrat klizma xolida to’g’ri ichakka yuborish;

2) 10% geksinal pentotaldan quruq modda miqdori 2 g dan ko’p bo’lmagan mikdorda m/o yuborish.

A.N.Berkumov m/o quyidagi litik aralashmani yuborishni taklif kilgan:

1) 2,5% aminazin - 1 ml;

2) 2% omnopon - 1 ml;

3) 1% promedol - 1 ml;

4) 2% dimedrol - 2 ml;

5) 0,05% skopolamin - 0,5;

6) mahalliy penisillin - 10000000-40000000 ED dozada. Troxeostomiya - apparat yordamida sun'iy upka ventilyasiyasi, IV-darajali ogirlikda miorelaksaptlar bilan birga. Xarorat yuqori bo’lganda uni fizik sovutish, analogik, pirobutal yordamida 36 C gacha tushirish kerak. Pnevmoniyani davolash va profilaktikasi uchun antibiotiklar. Yuqori kaloriyali - 8374-15910 kDn (2000-3000 kal) li ovqatlanish.

Bu davrda mushaklar qo’zg’aluvchanligi va reflekslarning oshishi kuzatiladi; bolg’acha bilan burun beliga urilganda me'yorda bo’luvchi xkovolaming yopilib ochilishi bilan birga yuz va buyin mushshaklar kiskarishi kuzatigadi. Tizza refleksi chaqirilganda sonni bukuvchi mushaklari ham kiskaradi. Bemorlarda kuyidagilarga noadekvat reaksiya kuzatiladi:

yoruglik, shovkin, terlash, beldagi ogriklar, siyishning qiyinligi. Keyinchalik chaynov muskullarining regidliga oshib boradi, ya'ni - TEIZM, qoqsholning yuqoriga kutarilishdan formasida kuzatiladi. Bunda regidlik xamda titrokli qisqarishlar yuz, bo’yin, gavda, oyoq-qo’l mushaklarida kuzatiladi.

Yuqoriga kutariluvchi qoqshol formasida regidlik va mushaklar qisqarishi dastlab jarohat sohasidan boshlanadi, keyinchalik yon atrofdagi mushaklarga tarqaladi. Birlamchi -umumiy qoqshol formasida mushaklar regidligi generalizasialashgan tusda bulib, bir vaqtni o’zida kuzatiladi.

Mimika mushaklarining titroqi qisqarishi tufayli yuzga niqobsimon aks beradi va sardonik kulgi, ensa mushaklarining regidligi OPISTHOTONUS shaklida bo’lib, qo’l-oyoq, hamda bel muskullarining kiskarishi LORDOZ xolatini beradi. Tonik qisqarishlar kuzatilishi qoqshol borligini yaqqol ifodalaydi. Bu holatda shovqin va yorug’lik ta'sirlovchilarining ozginasi titrash xurujini keltirib chiqaradi. Mushaklarning titrashli qisqarishi qon quyilishlarga, mushaklar titilishi, uzilishiga, suyaklar sinishi va chikishigacha olib kelishi mumkin. Nafas muskullarining kiskarishi asfiksiyaga olib kelishi mumkin. Bemor nafas olish tuxtashi, yurak urmasligi tufayli toksemiya va xuruj tutganda olamdan utishi mumkin. Agar oqibati hayrli bo’lsa, sog’ayish 3-4 xaftagacha davom etadi. Hozirda qoqsholning 4 xil klinik og’irlik darajasi farqlanadi (G.N.Sibulak).

I - daraja - yengil formasi - inkubasion davr 20-21 kun, boshlanish davri 5-6 sutka.

Bemorlar holati qoniqarli, ozgina mushshaklar tarangligi kuzatiladi. Kam xollarda klonik titrashlar, subfebrilb tana xarorati kuzatiladi. Nafas olish va yurak urishi tezlashgan. Kasallik 10-12 kun ichida davolanib, o’limlik holati kuzatiladi.

II - daraja – o’rta formasi - inkubasion davr 15-20 kun, boshlanish davri 4 kundan oshmaydi. Uncha katta bulmagan terlash, trizm, lekin yutish o’zgarmagan, kam davom etadigan tonik va klonik titraioshr, nafas olishda uncha katta bulmagan buzilishlar, bir me'yoriy taxikardiya, temperatura 37,5-38° C. Kasallik davolanganda 10-14 kun kechadi. Agar asoratlansa xastalik ro’y berishi mumkin lekin ko’pincha tuzalish bilan yakunlanadi.

III - daraja – og’ir formasi - inkubasion davr 9-15 sutka, boshlanish davri 3-4 kun. Axvoli ogir, terlash, taxikardiya, trizm, yoki monomisin bilan infiltrlanadi va jaroxat 1:5000 furasillin bilan yuviladi (oroshatb). Immobilizasiya o’tkaziladi. Operasiyadan keyingi davrda qon qusish, 5% glyukoza eritmasi, fiziologik va yurak eritma vositalarni, vitaminlarni kuyish, ozuqali ovqatlar bilan boqish tavsiya etiladi. Sutkada penisillinning Na li tuzi 8-10 mln ТВ gacha, tetrosiklin gidroxloridni 100 ming ТВ, 2 gr tetrasiklinni mushak ichiga qilinadi. Vena ichiga morfosiklindan 2 maxal 10000 TV (bitta doza 150 mg, kunlik 500 mg), distamisindan 2 maxal 500 ming ТВ (bitta doza 300 mg, kunlik 1-1,5 gr) yuboriladi. Zamburug’ infeksiyasini oldini olish uchun kuniga 3-4 drajani surishga buyuriladi. Aroq eki vino buyuriladi. Davolash maksadida mushak orasiga yoki vena ichiga (qisman) gangrenaga qarshi zardob 150000 AV dozada yuboriladi. Bunda har biridan 50000 AB zardob bo’ladi.

Zardob venaga yuborilsa, u fiziologik eritmada 5-10 marta suyultiriladi. Bezredko buyicha albatta insabilizatsiya o’tkaziladi. Anafilaktik reaksiya va shoklarda zardob to’htatiladi va bemorga efedrin qilinadi. Yana 40% glyukoza, 10% 10 ml kalsiy xlorid eritmalari, o’z guruh qonini quyish, dimedrol, papaverin yuboriladi. Giperbarik oksigenasiyalaladi. Anaerob infeksiyalarda letallin 20,2-53,2% gacha etadi.

Qoqshol.

V.P.SHeynis ma'lumotlariga kura, Ulug Vatan urushida qoqshol yaradorlarning 0,06-0,07% ini tashkil kilgan.

A.D.Speranskiy bo’yicha qoqshol, qoqshol tayokchasi natijasida yuzaga kelgan uziga xosneyro distrofik jarayondir. Tayoqcha jaroxat soxasidagi shikastlangan tuqimalarda ko’payib kasallikning klinik ko’rinishlarini beruvchi toksin (tetanotoksin) ajratadi. Qoqshol bilan zararlanish havfi tuprok bilan ifloslanishda va oyoq-qul jaroxatlanishda bo’ladi. Jaroxat o’lchami axamiyatga ega emas. Birlamchi travma va shikastlanishdan ancha vaqtdan keyin qayta travma bo’lganida uyqudagi infeksiya kuchayishi mumkin. Qoqsholda inkubasion davr 1 kundan 60-70 kungacha, o’rtacha 5-15 kun bo’ladi. 48 soatgacha bo’lgan vaqtda inkubasion davr qancha qisqa bo’lsa, qoqshol shuncha xavfli bo’ladi. Jaroxatlangandan keyin bir kun ichidagi infeksiyada o’lim katta bo’ladi.

Qoqshol klinikasi.

Prodromal davr: a) bosh og’riq; b) jarohat sohasida og’riqlar, mushak tortilishlari, mushaklar qisqarganlik va v)taranglashganlik sezgisi - maxalliy qoqshol; g) umumiy xolsizlik; d) uykusizlik; e) ortiqcha qo’zg’aluvchanlik; j) jaroxatlangan oyoq yoki qulda tomir tortishishlar; z) og’izni keng ochishda qiyinchiliklar, i) yutish xarakatlarining ogrikliligi. erga birlamchi jarroxlik ishlovini berishdir. Davolash kompleks tarzda olib boriladi, asosiysi bu jarroxlik usuli bo’lib, qo’llanmagan taqdirda o’limga olib keladi.

Operatsiyasi alohida operatsiya honasida, bog’lov almashtirish ham alohida bog’lov honalarida olib boriladi, chunki infeksiyaning uzi juda kontagioz, sporalari esa termostabildir. Tibbiyot xodimi periotkada ishlaydi, ifloslangan choyshablarni 2% soda eritmasida ho’llab, 2 soat unda qaynatiladi, so’ngra yuviladi. Instrumentlar 2% soda eritmasida 1 soat qaynatiladi, kleyonkalar, stollar 2-3% karbol kislota eritmasi, 2-3% lizol eritmasi bilan artiladi. Bog’lov materiallari va yog’och shinalar yoqib yuboriladi, metal ignalar ko’mib yuboriladi. Kvalifikasiyalangan tibbiy yordam boskichidan boshlab anaerob infeksiyali bemorlar evakuatsiya qilinmaydilar. Ularni operasiyadan keyin 7-8 kundan so’ng, barcha jarayonlar yaxshilangandan keyin evakuatsiya qilish mumkin. Bemorlarni operasiyaga tayyorlash: v/i 1000000 ed.penisillin natriyli tuzi, bir marta 300 mg (3000000 ed) ristomisin, sutkalik: dozasi 1-1,5 gramm yurak glikozidlari, qon, poliglyukin, paranefral va vagosimpatik blokada qilinadi, barcha muolajalar 30-40 minutdan oshmasligi kerak. Operasiya davomida kon va poliglyukinni yuborib turish kerak. Hirurgik yondashuv: keng kesmalar -"lampassimon" aponevroz va fassial kobiklarni suyakkacha ochish. Kesilgandan keyin yara atrofiga antibiotiklar kilish, chukur yaralarda - xlorvinil trubkalar va tomchilab antibiotik yuboriladi. YArani 1,5% natriy xlorid yoki furasillin eritmasi bilan tamponlash, kesmalarni bugim ustidan va yirik tomirlar ustidan utkazish mumkin emas. Kesmalarning biri albatta yara ustidan utishi lozim, radikal jarroxlik ishlovini berish uchun. Zararlangan tukimani kesib tashlash bilan olib boradigan bu operasiya avvalgisiga nisbatan radikallash kuprok. Lekin bu operasiya zararlangan mushshak tukimasini butunlayiga olib tashlash kerak bulgan xolatlardagina kullaniladi.

Oyoq va qul amputasiyasi yoki ekzartikulyatsiyasi - anaerob infeksiya rivojlanganda (yashin tezligida o’tuvchi shakl) va birinchi ikkita operasiya yordam bermaganda kuchli ifodalangan intoksikasiya, tukimalarning chukur kelgan shikastlanishlarida utkaziladi. Amputasiyaga kursatmalar kul-oyok suyaklarida uk tegishidan suyak sinishlarida, anaerob infeksiyaning nur kasalligi bilan kombinasiyalanganida, magistral kon tomirlarning birga shnkastlanishlarida va boshka xollarda ortadi. Amputasiya sog tukima chegarasida infeksiya uchogidan yukorida oddiy sirkulyar yoki konus-sirkulyar usullarda bajariladi.

Choklar qo’yilmaydi, lekin kechiktirilgan choklarni operasiyadan keyin kechishi yaxshi bulganda, 5-7 kunda kuyish mumkin. Operasiyadan keyin atrof tukima penisillin, bisillin tukimalarning emon xidli chirikli parchalanishiga va jaroxatda kulrang-yiringli karash xosil bulishiga olib keladi.

Jaroxatda anaerob infeksiya birinchi besh kunida, ba'zan jaroxatlanganidan keyin birinchi soatlarida (yashin tezligida kechuvchi forma) paydo buladi va bu xolatlarda kupincha ulim bilan yakunlanadi. Kamdan kam xollarda anaeroblar jaroxatda kechki muddatlarda (jaroxatlanganndan keyin 14-21 kundanto 2-3 oygacha) rivojlanadi. Shuni esdatutish lozimki, kanchalik inkubasion davr kiska bulsa, kasallik shunchalik ogir kechadi. Jaroxat soxasida taranglovchi ogriklarga bemoming shikoyat kilishiga vrach e'tibor berishi lozim. Eyforiya, bezovtalikning tormozlanish, apatiya, depressiya bilan almashinishi intoksikasiya usib boraetganligidan dalolat beradi. Teri koplamlari rangpar, ko’zlari yaltiraydi, sklera ekterikligi, xarorat 38-39°C gacha ko’tarilishi kuzatiladi. Ishtaxa yuqoladi, chankash, ko’ngil aynishii ba'zan qusish paydo buladi. Til quruq, qoplangan. Bemor suvsizlanadi. Zararlanish o’sib borishi bilan tana xarorati kamayishi va normadan pasayishi mumkin. Puls tezlashgan, yumshokdan to ipsimongacha. AB kollapsgacha pasayadi. Nafas olish yuzaki va kuchsiz. Qonda leykositoz, neytrofilez, chapga siljish va anemiya. Sezuvchanlik yuqoladi, qo’l-oyoqda xarakatlanish funksiyasi buziladi va bunga bemorlarni saralashda e'tibor berish lozim.

Agarda ko’yilgan bog’lam qo’l yoki oyoqni ezib ko’ygan bo’lsa va tarqalgan shish bo’lsa, darhol bog’lamni yechib, uni ko’rish lozim. Anaerob infeksiyada - yara xidsiz, ajratmali, to’q qizil keyinchalik mushaklar kulrang bo’lib, reparasiyaga hech moyillik bo’lmaydi. Teri shish natijasida teri osti venalar kengayadi, so’ngra qungir, sariq, ko’k dog’lar va gemorragik saqlamali puffakchalar xosil buladi. To’qimalarning o’sishi progressiv demorkasiyasiz, shish bilan kechadi va gaz hosil qiladi. Perkussiyada timpanik, palpasiyada krepitatsiya aniqlanadi - bu "gazli gangrena"ning ishonchli belgilari, rentgenografiyada qo’l yoki oyoq, soxasida, xos bo’lgan simptom "ari uyasi" yumshoq, tuqimada gaz tuplanishi xisobiga gazli abssess yuzaga keladi.

Profilaktika va davolash.

Aseptik bog’lam qo’yish, immobilizasiya kilish, jang maydonida erta olib chiqish va yerga evakuatsiya qilish anaerob infeksiyaning oldini olishdagi profilaktik choralardir. Shokka qarshi kurashish, qon tuxtatish, jgutni ertaroq yechish, jaroxat olgan zaxoti antibiotikoterapiya o’tkazish, anaerob, infeksiya rivojlanishn xavfini kamaytiradi. Ilgarilari qul-oyoq, dumbaning katta jaroxatlarida, tuprok bilan ifloslanganda gangrenaga karshi zardob qilinar edi. Hozirda gangrenaga qarshi zardobning effektirad etilmoqda.

Anaerob infeksiya tasnifi
Tarqalish tezligi bo’yicha	Klinik morfologik belgi- lari bo’yicha	Anatomik joylashishi bo’yicha
1. YAshin tezligida kechuvchi 2. Tez tarqaluvchi forma 3.Sekin tarqaluvchi	1. Gazli forma 3. Chirikli-yiringli 2. Gazli-shishli forma	1. Chukur subfassial 2. Yuza epifassial

Anaerob infeksiya yara jarayoni kechishini 2%-15% ga ogirlashtiradi, Ulug Vatan urushi ma'lumotlariga kura u 0,5-1% yaralanganlarda kuzatilgan.

Jaroxatda asosan, mikroblarning bir nechta turi buladi (mikroblar assosiasiyasi), lekin kupincha kuzgatuvchi bulib "turtlar guruxi" buladi.

A.V.Vishnevskiy ma'lumotlariga kura, kupincha gazli gangrena basillasi (perfringeps), ba'zan xavfli shish basillasi, undan kam xolatlarda tukima parchalovchi mikrob usib chikadi; oralik urinni septik vibrion egallaydi.

Kasallik rivojlanishi uchun jaroxatning mikroblar bilan ifloslanishidan tashkari anaeroblar rivojlanishiga ta'sir kiluvchi bir kator faktorlar bulishi kerak. Bu faktorlar bulinadi:

1. Maxalliy: a) katta miqdordagi ezilgan o’lik tuqima, ayniqsa bir vaqtning o’zida muskul va suyaklar shikastlaganida; b) qul-oyoqda magistral tomirlar shikastlaganida, katta mikdorda travmatik shish bo’lganida, to’qimalar gematoma bilan ezilganida, bog’lam qattiq bog’langanida, jaroxat tamponadasida, jgut notugri kuyilganida kon aylanishining buzilishi; v) oyok va dumba soxasida joylashgan jaroxatlarda (bu yerda massiv muskul qavati mavjud); g) jaroxatning yomon aeratsiyasi.

2. Jarohatda anaeroblar rivojlanishiga olib keluvchi umumiy faktorlar; a) kon yukotish; b) sovuk olish; V) jismoniy va ruxiy tolikish; g) jaroxatlanganni javg maydonidan kech olib chiqish; d) yomon immobilizasiya; e) birinchi va vrachlik yordamining kech va noto’g’ri ko’rsatilganligi; j) evakuasiyada kup bosqinchilik va shikastlanish; z) nurlanish kasalligi; i) kech va to’liq bo’lmagan birlamchi jarrohlik ishlovi.

Klinika gaz ustunligi bilan kechuvchi klinik forma asosan perfringens bakteriyalari bilan bog’likdir, to’qimalar parchalanishida asosiy o’rin gistolitikus basillasiga, shishda bedematiks basillalari mikrobli assotsiatsiyasi ustun turadi. Sporogekes, putrifikum, piosiapeus, koli va streptokokkufekalis basillalari yiringli yoki anaerob infeksiyaga qo’shilganda, shuningdek o’zi mustaqil rivojlanganida. Mahalliy davolash radikal operativ davolash orqali amalga oshirilishi kerak, bunda jarohatdan xosil bo’layotgan ekssudatni to’liq, va erkin oqishini ta'minlash maqsadida o’lgan to’qimalarni olib tashlash, yot jismlarni olib tashlash, shish va yiringli bo’shliqchalarni ochish, suyaklardagi sekvesterni olib tashlash, organizmni infeksiyani yengishiga imkon yaratadi. A.V.Vishnevskiy sepsisda hirurgik aralashuv kechiktirib bo’lmaydi, deb takidlaydi.

Septik tromboflebitda olib ketuvchi venaga bog’lab olib tashlash yoki fibektomiya kilish kerak. Shikastlangan bo’g’imlar rezeksiyasi va ochishni orqaga surmaslik kerak. Yirik bo’g’imlarda va suyaklarda yiringli jarayon rivojlansa, amputasiya kilishga shoshilish kerak, aks xolda bemorni yukotib kuyish mumkin. Keyingi rioya qilish shart bo’lgan holat oyoq yoki qo’lni immobilizasiya qilishdir. Jarohatga tinchlik berish bog’lovlarni tez almashtirmaslik orqali amalga oshiriladi. Travmatik xoldan toygan va sepsisi bor bemorlar no transportabel xisoblanadi.

Umumiy davolash;

a) sistematik qon, plazma, oqsilli preparatlar quyish, 5% glyukoza eritmasi va 0,9% natriy xlorid (agar shish, yurak yoki buyrak yetishmovchiligi bo’lmasa 3-4 litr sutkada) quyish kerak;

b) sezgirligiga ko’ra qisqa, lekin kuchli dozada vena ichiga, suyak ichiga, arteriya ichiga antibiotiklar yuborish (oksatsillin, ampitsillin, gentamitsin), penitsillinni mahalliy aplikasiya qilish, bundan tashqari, streptomisin, tetratsiklin va leomisin ham aplikasiya qilinadi;

v) zamburug’li asoratlar oldini olish maqsadida yuborilayotgan antibiotiklarga 1:2, 1:3 nisbatda nistatin yoki levorin yuborish;

g) har kuni (ayniksa kasallikning og’ir formalarida) 10-20 gr. soda sutga qo’shib berish, venaga 300-400 ml 2% natriy gidrokarbonatni kun-ora va 10 ml-10% SaSl2 kilish kerak;

d) vitaminoterapiya o’tkazish (granulyasiya sekin bo’lsa vitamin S, granulyasiyadan qon ketsa - vitamin К va S, suyaklar sinsa vitamin D, ich ketganda, shishda va dermetidlarda vitamin V);

e) proteazalar ingibitora - trasilol, kontrikal, gordoks;

j) dimedrol, pipolbfen.

Sepsisda V-limfositlar defitsiti, immunoglobulinlar etishmasligi hollarida va fagositar aktivlik past bo’lgan hollarda - giperimmun antistofilanonli plazma, ko’p yiringli tayyoqchaga qarshi plazma sog’lom odamdan leykositlar bilan immunoglobulinni kuyish.

Vena ichiga giperimun antistafilakkok zardob quyiladi, 1 kg tana vazniga xar kuni yoki kunora 250-300 ml dan 4-6 marta quyiladi. Antistafilakkok gammaglobulin v/i yoki m/o 5 mg yuborish kerak. Xar kuni yoki kunora 5-6 in'eksiya. Anaerob infeksiya: Asosiy o’rinni Clostridium avlodining to’rttala qo’zgatuvchisi egallaydi rivojlanadi. Ochlik, sovuqqotish, charchash, infeksion kasalliklar, nur kasalligi xam sepsis rivojlanishida xamoxanglik qiladi.

Klinik kechishi bo’yicha sepsis bo’ladi: o’tkir sepsis - chaqmoqsimon shaklda, tez va buronli kechishi mumkin; cho’zilgan sepsis - remissiya va residiv davrlari farqlanadi. Xar retsidivda yangi metastatik o’choklar paydo bo’ladi. Jaroxat sepsisining cho’zilgan shakli travmatik yoki yiringli-jarohatli xoldan toyishga olib kelishi mumkin. Bu xolat organizmning butunlay arsakmovligi bilan kechadi va yiringli (2-3 oy va undan ko’p), modda almashinuvining buzilishi va organizmning ko’p oqsil yuqotishi bilan bog’liq bo’ladi. Keragicha qo’shilgan shishlar, yotoqyaralar, ich ketishlar yaxshi oqibatga olib kelmasligidan dalolat beradi.

Jaroxat sepsisining klinikasi butun organizmning umumiy intoksikasiyasi simptomlari va alojhida organ va sistemalaming etishmovchilik belgilari bilan kechadi. Ko’pincha jaroxat egri chizig’i noto’g’ri remittirlovchi yoki intermittirlovchi faktorga ega bo’ladi, yangi metastazlar paydo bo’lganda esa keskin sakrashlar va qaltirash bilan kechadi. Xaroratning tushishi kuchli terlash bilan namoyon buladi. Kasallikning cho’zilgan shaklida esa xarorat, bemorning axvoli keskin yomonligi va xoldan toyganligiga karamay, subfebril bulishi mumkin" Bemorlar xarorat egri chiziganing eng yuqori nuqtasida anatik bo’lib, ongi xiralashgan bulishi yoki kuzgalgan bulib, eyferik bulishi mumkin. Teri koplamlari yashil sifat yoki sargish rangparlikka ega, petexiyalar buladi. Kasallik bronxit, pnevmoniya, abssessga o’tuvchi pnevmoniya bilan birga kelishi mumkin.

Tomirlar tonusi pasayadi, taxikardiya kuzatiladi, arterial va venoz bosim tushadi. Ayrim bemorlarda kollaps kuzatiladi. Infeksiya uchogi atrofidagi venalar tromboflebitmi metastazlanishga olib keladi.

Ishtaxa yuqoladi, ko’ngil aynash, qusish, ich ketishlar kuzatiladi. Til quruq, karash bilan koplangan. Jigar shikastlanishi tufayli sariqlik rivojlanadi. Jigar va taloq palpatsiyada kattalashgan, zichlashgan, ogriqli bo’ladi. Kanalchalar shikastlanishi bilan kechadigan o’tkir. infeksion nefrit mikrogematuriya va albbuminuriya bilan namoyon bo’ladi.

Moddalar almashinuvi buzulishi natijasida gipoproteinemiya rivojlanib progressiv kuchayib boradi. Sust kechuvchi mahalliy jarayonlar fonida distrofiya rivojlanadi, oqibatda hamma simptomokompleks yiringli-yarani xoldan toyishi bilan namoyon bo’ladi. qon analizida sinoxrom anemiya, leykositar formula chetka siljishi, leykositoz va limfopeniyani aniqlash mumkin. Eozinofillar yo’qolishi yomon prognostik ahamiyatga ega. Bu bemorlarda EChT tezlashgan. Qon olib ko’rilganda (tana xarorati oshgan vaqtda) bakteriyalarni aniqlash mumkin.

Sepsisni davolash.

Bundan tashqari, sintomitsin emulsiyasi va furatsillin malhamini (1:500) ishlatish tavsiya etilgan.

Jaroxatni nekrotik massadan tozalangandan keyin va umumiy mahalliy yiringli infeksiya alomatlari yo’qotilgandan keyin jarohatga ikkilamchi choklar qo’yiladi yoki, ayniqsa, suyak ochilib qolgan paytlarda teri plastikasi o’tkaziladi. Bu xarakat osteomielit rivojlanishi oldini oladi. Ayrim xollarda, jarohatda biriktiruvchi to’qima rivojlangan paytlarda uni kesib kechki ikkilamchi choklar qo’yiladi. Chok qo’yilgandan keyin, jaroxatlanganlar choklar olingunga qadar operatsiyani o’tkazgan xirurg nazoratida bo’lishlari kerak. Bundan tashqari, jaroxatlarni davolashda ularni "sollyuks" lampalari, ulbtrabinafsha nurlar bilan nurlatish va UVCH-terapiya o’tkazish maqsadga muvofikdir. Yalliglanish jarayoni tinchlangandan so’ng davolovchi gimnastika bilan shug’ullanish kerak. Shuni esda tutish kerakki, yiringli jarayon rivojlangan oyoq-qul uzoq muddatga immobilizasiya kilinadi, shuning uchun keyinchalik bugimlarda jaroxatlanishni yuzaga keltirish uchun alohida e'tibor qaratilishi kerak.

Granulyasiyalar kesilgandan keyin va jaroxatdan yiring chiqishi uchun sharoit yaratilgandan keyin atrofdagi to’qimalarga penitsillin eki bitsillin eritmasini yuborish tavsiya etiladi. Jarayonni oyoqlarda va dumbada joylashganida 250000-500000 ED monomiuin, boshqa joyda bo’lganda esa tetratsiklin katori preparatlari, sulbfadimetoksin yuborish kerak.

Umumiy davolash:

a) yahshi gigienik sharoitni yaratish;

b) tinchlik;

v) v/i m/o antibiotiklarni yuborish va sulfanilamidlar ichirish;

g) novokanli blokadalar, xar 10 kunda;

d) to’laqonli va vitaminga boy ovqatlanish;

e) yurak-qon tomir buzilishlarini simptomatik davolash, xaroratni tushirish; j) urin bosim va stimulyasiya maksadida kon kuyish;

z) oksil preparatlarini kuyish (plazma, zardob, gadrolizamlar).

2. Organizmning umumiy shikastlanishi (jarohat sepsisi) va yamaksiko-rezorbtiv lihoradka klinikasi.

Vishnevskny buyicha Sepsis - bu bakterial-toksik ta'sirlanish tufayli kelib chiqqan murakkab neyrodistrofik jarayondir. Asosan sepsisni stafilokokk va streptokokk chakiradi. Ko’pchilik bemorlarda qonda bakteriyalar aniqlanadi.

Piemiya metastazli sepsis va septisemiya - metastazsiz sepsis ajratiladi. Bundan tashqari, shu ikkala formaning birgalikda kelishi septikopiemiya farqlanadi. Sepsisni rivojlanishiga kech va noradikal hirurgik ishlov, emon immobilizasiya, kup emallilik xamoxanglik kiladi. Ko’pincha bir-hil sharoit bo’lganda sepsis empiema bilan asoratlangan ko’krak jarohatlarida, siydik a'zolar shikastlanishi bilan kechgan mos shikastlanishlari, yirik bo’g’im va suyaklarning shikastlanishida

g) abssesslar - chegaralangan yiring tuplanishi, ular yot tanachalar va uk zarrachalari atrofida bulishi mumkin. Infeksiyaning vena tomirlariga utishi natijasida tromboflebitlar yuzaga keladi.

Jaroxatlanishdan 203 oy o’tgandan keyin venalarda yallig’lanish yuzaga kelib, tromblar xosil bo’ladi. Yiringli o’choqqa tegib turgan qon tomirlar yemirilishida erroziv qon ketishlar sodir bo’ladi.

Yiringli jarayonni suyakka o’tishi oqibatida osteomielit rivojlanadi. Ulug’ Vatan urushi materiallariga ko’ra o’qdan kelib chiqqan osteomielit 34,2-39,3% ni tashkil kiladi. 29% bilan suyagi sinish bilan kelgan o’qdan shikastlanganlar va 31,1%-56,1% son suyagi sinishi bilan kelgan xuddi shunday jarohatlanishlarda osteomielit rivojlangan.

Yiringli oqmalar ko’pincha yot jism atrofida yiringlash sodir bo’lganda yuzaga keladi.

Yiringli infeksiya diagnostikasi.

1. Tana xarorataning ko’tarilishi, taxikardiya, va qaltirash jaroxatning infeksion asoratidan dalolat beradi. Bu paytda og’riq, pulsasion xarakterga ega bo’ladi. Bemor umumiy ahvoli yomonlashadi, ishtaxa va uyqu buziladi. Ko’zdan kechirganda jarohat chetlarining giperemiyasi, shishishi, palpatsiyada og’rishini aniqlash mumkin. Limfangit alomatlari ko’rinishi mumkin - limfa tomirlari bo’ylab qizarish, regionar limfa tugunlarining kattalashishi va boshqalar. Jarohat atrofida infiltratsiya ko’rinishi mumkin, abssesslarda flyuktuatsiya fenomeni aniqlanadi.

Laborator tekshiruvlarda leykomggoz, leykoformulaning chapga siljishi,limfositoz, eozinofiliya va ECHTning oshishi aniklanadi. Gemoglobin va umumiy kon zardobi oksillari kursatkichi kamayadi, a-2 va U-globulinlar fraksiyasi oshadi. I.V.Davbidovskiy barcha ushbu kursatkichlar va klinika kompleksaini yiringli-rezorbtiv lixoradka deb baxolagan. Hyp kasalligida infeksion asoratlar rnvojlangan paytda keng ikkilamchi nekrozlar kuzatiladi va bunda demorkasion zona kam rivojlanishi yoki umuman rivojlanmasliga mumkin. Barcha shu alomatlar uchokli shikastlanish yoki maxalliy yiringli infeksiya uchun xos.

Maxalliy yiringli infeksiyani davolash. A) Maxalliy davolash. Xirurgik - birlamchi hirurgik ishlov infeksiya rivojlanishiga qarshi profilaktik chora-tadbir xisoblanadi. Jaroxatni ikkilamchi ishlovi - ayrim hollarda nekrotik to’qimalar kesib olinadi, qolgan hollarda esa flegmonalar, yiringli tarqalishlar, jaroxat atrofi abssesslarini kesish bilan cheklaniladi. Agar yiringli asorat rivojlanishga ulgurgan bo’lsa, yiring kesilib, uning oqib chiqib ketishi uchun sharoit yaratilgandan keyin jaroxatlanish jarayoni bosqichiga qarab aktiv aspiratsiya, furatsillininng 1:5000 suvli eritmasi va osh tuzining gipertonik eritmasi bilan namlangan bog’lamlar qo’yiladi.. Nekrotik massaning ko’chib tushishi uchun 3%li N202, proteolitik fermentlar -ximotripsin, tripsin, streptokinazani qo’llash mumkin. Grunulyasiya hosil bo’layotgan jarohatga Vishnevskiy malhami bilan moyli - balbzamli bog’lam qo’yiladi. Bunday hollarda bog’lamni kamroq almashtiriladi.

Keys bilan ishlash qoidalari




Keys uchun yozma ish talablari

1. Ish A4 standartdagi varog’ning bir tomonida (2-varog’idan oshmagan holda) tezis shaklida yozilishi kerak.

2. Yozma ishni jiҳozlash tartibi:

- birinchi betda, o’ng tomonda talaba ismi, sharifi va guruhini yozishi kerak;

- varog’ning markazida keysning mavzusi yoziladi;

- keyin esa keys bilan ishlash natijalari tezis shaklida yoziladi

2.4. Keys bilan ishlash jarayonini baholash mezonlari

va ko’rsatkichlari

(mustaqil auditoriyada va auditoriyadan tashqari bajarilgan ish uchun)
Auditoriyadan tashqari bajarilgan ish uchun

baholash mezonlari va ko’rsatkichlari

TalabalarRo’yxati	Muammoning asosiy mazmuni ajratib olinib, tadqiqot ob’ekti aniqlangan mak. 6 b	Muammoli vaziyatni tahlil qilish ob’ekti aniq ko’rsatilgan mak. 4 b	Muammo-ning aniq echimini topgan mak. 10 b	Jami mak.20 b

2.5. Auditoriyada bajarilgan ish uchun

baholash mezonlari va ko’rsatkichlari

Guruhlar Ro’yxati	Guruh faol mak. 1 b	Ma’lumotlar ko’rgazmali taqdim etildi mak. 4 b	Javoblar to’liq va aniq berildi mak. 5 b	Jami mak. 10 b
1
2
3

8-10 ball – a’lo

6- 8 ball – yaxshi

4- 6 ball – qoniqarli

0 -4 ball – qoniqarsiz
Kichik guruhlarda ishlash qoidasi