[]



Yüklə 6,32 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/282
tarix08.03.2018
ölçüsü6,32 Mb.
#30849
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   282

31 

 

 



 


32 

 

 



və səlahiyyətlərini də  konkret şəkildə  müəyyənləşdirmişdi.  Höku mət A zərbaycanın dövlət  müstəqilliyin i,  mövcud 

siyasi azadlıqları ləğv edə bilməzdi və aqrar məsələ, həmçin in bunun kimi digər mühü m məsələlər barədə inqilab i qanunları 

dəyişdirmə k  hüququna  malik  deyildi.  Qa lan  məsələ lərdə  isə  Höku mətə  müstəqil  hərəkət  et mə k  səlahiyyəti  verilirdi. 

Müvəqqəti hökumət altı aydan gec olmayaraq Müəssislər Məclisi çağırmalı idi. 

Be ləliklə,  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinin  ilk  Pa rla menti  -  A zərbaycan  Milli  Şurası  özünün  ilk  addımlarını 

atmağa  başladı.  Azərbaycan  Milli  Şurasının  1918  il  may ın  27-dən  iyunun  17-dək  davam  edən  və  cəmi  20  günlük  ilk 

fəaliyyəti  dövründə  cəmi  7  iclası  keçirild i  və  bu  iclaslarda  başlıca  olaraq  iki  mühü m  qərar  qəbul  edild i:  birincisi  -

Azərbaycanın  istiqla lı  e lan  o lundu  və  İstiqlal  bəyannaməsi  qəbul  ed ild i;  ikincisi  -  Fətə li  xan   Xoyski  başda  olmaqla   ilk 

Azərbaycan Höku məti formalaşdırıldı və 1813 ildən sonra ilk dəfə ola raq Azə rbaycanın müstəqil ida rə olun masına başlandı. 

Azərbaycanın bir hiss əsində - Şima li Azə rbaycanda respublika quruluşu yaradıld ı.  

1918  il  iyunun  17-də  hakimiyyətə  gələn  Fətəli  xan  Xoyskinin  başçılıq  etdiyi  A zerbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti 

Höku məti ço x ağır b ir beynəlxalq və daxili şəraitdə, faktiki o laraq, soyqırımı taleyini yaşayan Azərbaycan  xalq ını tarixin 

qanlı  burulğanından  çıxarmaq  məsuliyyətini  öz  ü zərinə  götürməli  oldu.  Vəziyyəti  daha  da  mürəkkəbləşdirən  bu  idi  ki, 

Bakıda  S.Şau myanın  başçılıq  etdiy i  bolşevik-daşnak  rejimin in  ermən ilərdən  ibarət  o lan  silahlı  qüvvələri  Gəncəyə  doğru 

yürüşə başlamışdılar. Artıq  Göyçay ətrafında qanlı döyüşlər gedird i.  Belə bir şəraitdə, təcili o laraq,  müstəqil Azərbaycanın 

dövlət quruculuğuna başlandı. Hökü mət yaran mış vəziyyətdən çıxmaq üçün elə ilk günlərdən qəti tədbirlərə əl atdı. İyunun 

19-da  bütün  Azərbaycan  ərazisində  hərbi  vəziyyət  elan  olundu.  İyunun  21-də  qırmızı  parça  ü zərində  ağ  aypara  və  ağ 

səkkizguşəli  ulduz  təsvir  olunan  bayraq  azad  Azərbaycanın  dövlət  rəmzlə rindən  biri  kimi  qəbul  olundu  (bax  Dövlət 



bayrağı). İyunun 26-da Müsəlman hərb i korpusu Əlahiddə A zərbaycan Korpusuna çevrildi və hə min korpusun komandirinə 

general  rütbəsi  verildi.  Diviziya  ko mandiri  səlahiyyətlərinə  malik  olan  A zərbaycan  Korpusunun  komandiri  Hö ku mətin 

xüsusi tapşırığını yerinə yetirməyə başladı  ki, bu da, faktiki olaraq, Azərbaycan silahh qüvvələrinin yarad ılması demək id i 

(ba x  Azərbaycan  ordusu).  İyunun  27-də  Azərbaycan-türk  dili  dövlət  dili  e lan  olundu  (bax  Azə rbaycan  dilinin  dövlət dili 



elan  edilməsi  haqqında qərar).  Dövlət  quruculuğu  daha  da  genişləndirildi.  Tü rkiyədən  dərsliklər  gətirmə k  və  müə llimlə r 

dəvət etmək barədə qəra r qəbul o lundu. Məktəblər  milliləşdirildi.  Yen i  müə llim  kursları və  məktəblə r aç ıld ı.  Ye lizavetpol 

və Qaryaginin  tarixi ad ları bərpa  olunaraq yenidən  Gəncə və  Cəbray ıl adlandırıldı. M illi orduya s əfərbərlik keç irildi.  İyul 

ayının  15-də  Fövqəladə  Təhqiqat  Komissiyası  yaratmaq  barədə  qərar  qəbul  olundu.  Komissiya  Birinci  dünya  müharibəsi 

(1914-18)  dövründə  bütün  Cənubi  Qafqa z  ə ra zisində  türk-müsəlman  əhaliyə  qarş  törədilən  soyqırımı  vəhşiliklərin i  və 

onların əmlakın ın talan olun ması  məsələlərini araşdırıb, cinayətkarları  məhkəmə  məsuliyyətinə cəlb etməli  idi. Hö ku mətin 

bu  qərarı  ilə  əslində,  a zərbaycanlıla ra  qarşı  soyqırımla rına   hüquqi  qiy mət   verilməsin in  əsası  qoyuldu.  Bundan  əlavə, 

Höku mətin  

 



33 

 

 



 


34 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 




35 

 

nəzarəti  a ltında  olan  əra zidə  vəziyyəti  sabitləşdirmə k,  nəqliyyat,  poçt-teleqraf  rabitəsi  yarat maq  üçün  də  bir  sıra 



mühü m tədbirlər görü ldü. Avqustun 11 -də hərb i  mü kəlləfiyyət haqqında qərar qəbul olundu. Avqustun 23-də Azərbaycan 

Xalq  Cü mhuriyyətinin vətəndaşlığı haqqında qanun qəbul olundu (bax Azərbaycan vətəndaşlığı haqqında qanun). Tarixən 

çox  qısa  vaxt  ərzində  həyata  keçirilən  bütün  bu  tədbirlərə  baxmayaraq,  Fətəli  xan  Xoyski  höku mətinin  başlıca  vəzifəsi 

Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinin  ha ki-miyyətini  ölkənin  bütün  ərazisində  bərqərar  et mək,  Bakını  və  onun  ətrafla rın ı 

Azərbaycan  xalq ının  düşmənlə rindən  tə mizlə mə k  idi.  Bu  isə  asan  məsələ  deyild i.  Çünki  Qafqa z  İsla m  Ordusunun  və 

Azərbaycan  Höku mətin in  hərbi  plan larından  xəbərdar  olan  S.Şau myan  Cü mhuriyyət  Höku mətinə  ə l-qol  aç maq  imkan ı 

vermə mək  üçün  Ba kı  Sovetinin,  əsasən,  ermənilərdən  ibarət  olan  ya xş ı  silahlan mış  bolşe-vik-daşnak  qoşunlarına  Gəncə 

üzərinə yürüş əmri vermişdi. Kürdəmir artıq daşnakların əlinə keçmişdi (1918, 12 iyun). Lakin Göyçay uğrunda gedən qanlı 

döyüşlərdə türk və azərbaycanlılardan ibarət Qafqaz İslam Ordusu xalq könüllü lərinin fəal kö məy i ilə bolşevik-daşnak hərbi 

birləşmə lərini darmadağın etdi.  İyunun 20-də  Şa ma xı a zad o lundu. Ba kıya  yol aç ıld ı.  Türk əsgərlə rin in Azə rbaycan hərbi 

qüvvələri ilə b irlikdə həyata keçirdiy i mü zəffər İstiqlal yürüşünün növbəti hədəfi Bakı idi. 

1918  il  sentyabrın  15-də  ağır  döyüşlərdən  sonra  Qafqaz  İsla m  Ordusu  və  xa lq  könüllü   dəstələrinin  b irləşmiş 

qüvvələri Bakın ı azad etdi. Şəhər S.Şau myanın bolşevik-daşnak rejimindən sonra hakimiyyəti elə keçirən  və ingilis generalı 

Denstervilin  hərbi  qüvvələrinin  müdafıə  etdiy i  daşnak  və  eser-menşevik  tör-töküntülərindən  -  "Sentro-kaspi  dik taturası 

"ndan təmizləndi. 

1918  il  sentyabrın  17-də  Fətəli  xan  Xoyski  kabinetin in  təşkilindən  üç  ay  sonra  Cü mhuriyyət  Hö ku məti  Bakıya 

köçdü.  Bakı  paytaxt  elan  olundu.  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətin in  hakimiyyət  dairəsi  genişləndi.  Noyabrın  9-da 

Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyətinin iyunda qəbul edilmiş dövlət bayrağı üzə rində aypara və səkkizguşəli uldu z təsviri olan 

üçrəngli  bayraqla  əvəz  o lundu.  İctimai-siyasi,  iqtisadi  və  mədəni  həyatın  mü xtəlif  sahələrində  quruculuq  işləri  daha  da 

genişləndirildi.  Parlamentli  respublika  idarəçiliyin in  hüquqi  norma  və  qaydalarına  sadiq  qalan  Xoyski  höku məti,  eyni 

zamanda, Müəssislər Məclisinin çağırılması üçün hazırlıq görməyə başladı.  Bu  məqsədlə  xüsusi komissiya yaradıldı. Milli 

Şuranın  1918  il  17  iyun  tarixli  qərarından  hələ  6  ay  keçməmiş,  daha  doğrusu,  Hökumətin  təkbaşına  hakimiyyəti  davam 

etdirmək  səlahiyyəti  olduğu  halda,  Fətəli  xan  Xoyskinin   təşəbbüsü  və  müraciət inə  əsasən,  1918  il  noyabrın  16-da 

Azərbaycan  Milli  Şurası  yenidən  fəaliyyətə  başladı.  Hökumətin  sədri  F.  x  .  Xoyskinin  təklifi  ilə   Azərbaycan  Milli  Şurası 

Müəssislər Məclisi çağırmaq  işini öz üzərinə götürdü. Lakin Azərbaycan Höku məti bütün bu tədbirləri o lduqca  mürəkkəb 

tarixi şəraitdə həyata keçirirdi. Məsələ burasında idi ki, Bakının azad olun ması nəticəsində yaran mış əlverişli daxili vəziyyət 

uzun  sürməd i.  Birinci  dünya  müharibəsində  (1914-18)  məğ lub  olan  Türkiyə  Mudros  barışığına  (1918)  əsasən  öz  hərb i 

qüvvələrini  Cənubi  Qafqazdan,  o  cümlədən  Bakıdan  çıxarmalı  oldu.  Cənubi  Qafqaz  B.Britan iyanın  təsir  dairəsinə  keçdi. 

Müttəfiqlərin   razılığ ına  əsasən,  bu  zaman  İran ın  Ənzəli  limanında  o lan  ingilis  hərbi  qüvvələrinin  ko mandanı  general 

Tomsona  Bakını  tutmaq  əmri  verildi.  İngilis  generalın ın  tələbi  ilə  Os manlı  və  Azərbaycan  hərbi  qüvvələri  Bakını  tərk 

etdilər.  1918  il  noyabrın  17-də  genera l  To msonun  hərbi  qüvvələri  Bakıya  da xil  o ldu.  Ba kıda  To msonun  başçılıq  etdiy i 

ingilis  general-qubernatorluğu  yarandı  (ba x  Bak ıda  ingilis  general-qubernatorluğu).  Ba kı  şəhəri  və  onun  neft  mədənləri 

ingilislərin nə zarətinə keçdi. Azə rbaycanın istiqla lın ın əleyhinə o lan qüvvələr, xüsusən daşnaklar yenidən fəallaşdılar. 

Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinin  müqəddəratı  üçün  yaranmış  həmin  ağır  şəraitdə  Fətəli  xan  Xoyski  Höku məti 

müvazinətin i  itirməd i.  Dövlət  quruculuğu  davam  etdirild i.  A zərbaycan  Milli  Şurasının  1918  il  noyabrın  19-da 

M.Ə.Rəsulzadənin sədrliyi ilə keçirilən iclasında Azərbaycan parlamentçiliyi tarixinin ço x mühü m qərarları qəbul olundu. O 

za man Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti fövqəladə dərəcədə çətin və mürəkkəb şəraitdə fəa liyyət göstərməsinə baxmayaraq, 

son  dərəcə  demokrat ik  inkişaf  yolu  tutdu.  19  noyabr  tarixli  h ə min   ic lasda  qeyd  olundu  ki,  Azə rbaycanın  əhalisi  yaln ız 

azərbaycanlılardan  ibarət  olmad ığı  üçün  Azərbaycan  Milli  Şu rasında  qeyri  millət lər  də  təmsil  olun malıd ır,  daha  doğrusu, 

Azərbaycan ərazisində yaşayan bütün 




Yüklə 6,32 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   282




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə