[]

186 

 

Əsasnaməyə görə, Azərbaycan Məhkəmə Palatası böyük sədr, departament sədri,  8 üzv, pro kuror və onun 2 nəfər 

kö məkçisindən ibarət tərkibdə yaradılmışdı. 

Höku mətin  1919  il  28  fevral  və  10  may  tarixli  qərarları  ilə  vəkil  Ələkbər  bəy  Xasməmmədov  palatanınn böyük 

sədri, keç miş Simfe ropol dairə  məhkə məsin in prokuroru Olgerd Kriçinski is ə palatanın pro kuroru təyin edilmişdilə r. 

Ali  məh kə mə  instansiyası olan Azərbaycan Məhkəmə Pa latası dairə  məhkə mə lərinin  fəaliyyətini yo xlayır, onların  

qərarlarından  apellyasiya  şikayətlərinə,  vəzifə  c inayətlərinə,  mülklərə  sahiblik  hüququ,  əmla ka  qəyyumluq  qoyulması 

haqqında işlərə baxır, notarius vəzifələrin i yerinə yetirird i. 

AZƏRBAYCAN  MĠLLĠ  MƏRKƏZĠ  (AMM),  İ  s  t  a n  b  u  l  d  a  -  sovet-bolşevik  hərbi  müdaxiləsi  nəticəsində 

Azərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyətinin  süqutundan  sonra  mü xtəlif  xaric i  ö lkə lərə   mühacirətə  get məyə  məcbur  olan  

azərbaycanlıların  istiqla l  mübarizəsini  vahid  mə rkəzdən  idarə  et mək  məqsədilə  yaradılmış  qurum.  Məhə mməd  Əmin  

Rəsulzadə  tərəfindən  1924  ildə  İstanbulda  yaradılmışdır.  M illi  Mərkə zin  əsas  məqsədi  Şima li  Azərbaycanda  sovet 

hakimiyyətinin devrilməsi və  müstəqil  milli dövlətin bərpa edilməsi id i. AMM Türkiyədə gizli  fəaliyyət göstərərək, türkçü  

ziyalıları  ö z  ətrafında  birləşdirirdi.  Təşkilatın  Mərkəzi  Ko mitəsinə  Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadə  (sədr),  Xəlil  bəy 

Xasmə mmədov, Mustafa bəy Və kilov, Əbdülə li Əmircanov, Əkbər ağa Şey xülisla mov da xil  id ilə r. AMM təşkilatlan maqla  

yanaşı,  Şimali  A zərbaycanda  cərəyan  edən  hadisələri  dünya  ictimaiyyətinə  çatdırmaq  məqsədilə  nəşriyyat  fəaliyyəti  də 

göstərirdi. Türkiyə höku məti SSRİ-n in tələb i  ilə  1927  ildə AMM-ə yard ımı dayandırdı.  Otuzuncu illərin əvvəlində AMM 

daxilindəki fikir ayrılıq ları və  ixt ilaflar dərinləşdi. AMM-in  İstanbuldan Paris ə, yaxud  Va rşavaya köçürülməsi  məsələsi də  

fikir  ayrılığı  doğururdu.  AMM  Azərbaycandakı  gizli  "Müsavat"  təşkilatı  ilə  əlaqə  yaradaraq  ona  təlimatlar  göndərir, 

təşkilatın sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizəsini istiqa mətləndirird i. 

AMM-in  nümayəndəliyi  1951  il  noyabrın  30-da  Mün xendə  Şə rqi  Avropa,  Qafqa z  və   Türküstan  mühacirlərinin  

toplantısında iştirak etmiş, 1952  il dekabrın 11-15-də orada Gürcüstan, Şimali Qafqaz  milli  mərkəzləri  ilə birlikdə konfrans 

keçirmişdi.  Konfransın  qəbul  etdiyi  Qafqaz  Xalqları  Bəyannaməsin i  Azərbaycan  tərəfindən  Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadə 

imzalamışdı.  Konfrans  keçmiş  Qafqaz  respublikalarının   müstəqilliyin i  bərpa  etmək  uğrunda  mübarizəni  genişləndirmək 

məqsədilə  müvafiq  milli  mərkə zlə rin  birgə  fəaliyyətini  təşkil  et məyi  zəruri  saydı.  Türkiyədəki  mühacirlər  a rasında  siyasi 

fəallığ ın  art ması  ilə  ə laqədar  olaraq  Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadə  1953  ildə  AMM-i  yenidən  təşkil  et miş  və  25  nəfə rdən 

ibarət genişləndirilmiş bir mə rkəz formalaşdırılmışdı. Mərkə zin işinə, əsasən, gənclər cəlb edilirdilər. 

Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadənin  vəfatından  (1955)  sonra  AMM-ə  Mirzəbala  Mə mməd zadə,  o,  dünyasını  dəyi-

şəndən sonra isə "müsavaf‖çı Əbdülvahab Yurdsevər rəhbərlik etmişdir. 1976 ildə Əbdülvahab Yurdsevərin vəfatı ilə AMM 

sədrliyinə  Kərim  Odər  seçildi.  O,  hə m  də  "Müsavat"  partiyasmın  başqam  id i.  Kərim  Odərin  vəfat ından  sonra  1981  ildə 

toplanan "Müsavat" və AMM Başqanlıq Divanı dr. Məhəmməd Azər Aran ı hər iki təşkilatın başqanı seçdi. 

Azərbaycan  milli  istiqla l  ideyası  naminə  fəa liyyət  göstərən  AMM  1988  ildə  ermən i  təcavüzka rlarının  A zərbay-

cana  qarşı  qəsbkarlıq  siyasətinin  mahiyyətini  dünya  ictimaiyyətinə  açıqlamaq  məqsədilə  fəal  iş  aparmış,  Azərbaycanla 

əlaqələri gücləndirməyə səy göstərmişdir. 

AMM  Şimali  Azərbaycandakı  sovet-bolşevik  rejiminə  qarşı  istiqlal  ideyalarının  yaşamasında  və  təbliğ  o lunma-

sında mühüm rol oynamışdır. AMM hazırda Türkiyədə fəaliyyətini davam etdirir. 

 

Əd.:  İbrahimli  X.,  Azərbaycan  siyasi  mühacirəti,  B.,  1996;  Oruclu M,  Azərbaycanda  və  mühacirətdə  "Müsavat" partiyasının 

fəaliyyəti (1911-1992), B., 2001. 

 

"AZƏRBAYCAN  MĠLLĠ  MƏRKƏZĠ"  ("AMM"),  Bakıda  -  g izli  təşkilat.  A zərbaycan  SSR  Dövlət  Siyasi 

İdarəsinin  "Azərbaycan  Milli  Mərkəzinin  işi"  adı  altında  apardığ ı  istintaq  işinə  görə,  bu  mərkəz  sovet  hakimiyyətini 

devirərək,  müstəqil  Azərbaycan  Respublikası  qurmaq  məqsədilə  1924  ildə  Ba kıda  yaradılmışdı.  Mərkəzə  ziyalılar,  o  

cümlədən Azərbaycan Xalq   Cü mhuriyyəti Höku mətinin  keçmiş nazirləri və üzv ləri, "Müsavat" və "İttihad" partiyalarının  

nümayəndələri  rəhbərlik  ed ird ilər.  İstintaqa  görə  "AMM"  gələcək  müstəqil  Azərbaycan  Respublikası  üçün  iqtisadi  baza 

yaratmaq  məqsədilə   hakim  partiya  və  dövlətin   şüarlarından  öz  xeyrinə  istifadə  et məli  id i.  "AMM"  ilk  mə rhələdə  ə məli 

fəaliyyətini sənaye və kənd təsərrüfatının bütün sahələri üzrə  milli  kapita lın  yerləşdirilməsi  məsələsinə yönəltmişdi. Sovet 

hakimiyyətinin  özünü məhv edəcəyinə və  yenidən doğulacağına olan bütün ümidlərin itdiyi bərpa dövrü başa çatdıqdan sonra 

mə rkə zin fəa liyyət taktikası fəal  mübarizəyə və sənayenin birbaşa dağıdılmasına yönəldilmişdi. İstintaq işinə görə "AMM"-

in fəa liyyətinin ikinci dövrü üs yançı dəstələr yaratmaq, A zərbaycan diviziyasının milli hissələrində hərbi təşkilat yaratmaq və 

s. yollarla sovet hakimiyyətini devirmək uğrunda silahlı mübarizə dövrüdür. "AMM" sovet hakimiyyətinə qarşı birgə mübarizə  

aparmaq üçün "Birləşmiş Zaqafqaziya Ko mitəsi" yaratmış, "Müsavat" və "İttihad" partiyaları ilə birləşmişdi. Dağıstanda sovet 

hakimiyyətinə qarşı mübarizə aparan təşkilatla və kəndli partiyası ilə də əlaqə yaradılmışdı. "AMM" öz fəaliyyətində Parisdə 

Əlimərdan  bəy  Topçubaşovun  rəhbərlik  etdiyi  "Qafqaz  Siyasi  Mühacirlərinin  Birləşmiş  Ko mitəsi"  və  Məhəmməd  Əmin  

Rəsulzadənin  rəhbərlik  etdiyi  "Müsavat"ın  İstanbul  bürosunun  siyasi  məra mna mələ rin i  rəhbər  tutmuşdur.  "AMM-in  işi" 

üzrə hazırlan mış ittihamnamədə 53 nəfərin ad ı çəkilir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---