[]

216 

 

O,  pro kurordan  və  onun  iki  yoldaşından  ibarət  olan  Azə rbaycan  Məhkəmə  Palatasının  pro kuror  nəza rətinə  tabe  id i. 

Bakı  dairə  məhkəməsində  prokuro r  nəzarəti  ilə  məşğul  olan  şəxslərin-pro kurorun  və  onun  beş  yoldaşının  fəaliyyəti 

haqqında Azərbaycan  Məhkəmə  Palatasının  prokuroruna  hər  ay  hesabat  göndərilirdi.  Pro kuror  nəzarəti  icraatda  olan 

işlərə nəzarət edir, onlara dair şifahi və yazılı təkliflər verir, polis meysterlərin  gündəlik raportlarına baxırdı. Fövqəladə 

mühü m  hallarda  istintaqın  gedişinə  rəhbərlikdə  bilavasitə  iştirak  etmək  üçün,  sahə  müvəkkilindən  əlavə,  prokuro run 

məşğul olmayan bütün yoldaşları da hadis ə yerinə gedirdi. Prokuror nəza rətinə həbslə, və zifə po zuntuları ilə bağlı daha 

mühü m və 1919 il dekabrın 1-dək baş vermiş işlərə xüsusi diqqət yetirmək tapşırılmışdı. 

 

Əd:. 

Aзepбaйджанская Демократическая  Pecnублика (1918-1920), 1998; Законодательные акты (сборник документов), 

Б., 1998.

 

BAKI-DƏ RBƏND  DƏ MĠR  YOLU  -  Bakın ı  Də rbəndlə  birləşdirən  də mir  yol  xətti.  Mə rkə zi  Rusiyanı 

Qafqa zla b irləşdirən də mir yolu  mag istralın ın inşasına dair təklif və  layihələ r  19 əsrin 50-c i  illə rindən irəli sürülməyə  

başlasa da, bu sahədə ilk addım Moskvadan Krıma doğru  inşa edilən dəmir yolu üzərindəki  Taqanroq stansiyasından 

Rostova  xətt  çəkilməsi  oldu.  1872-75  illərdə  isə  Rostov-Vladiqafqa z  də mir  yolu  çəkild i.  Bu  yolu  inşa  etmiş  "Vladi-

qafqaz də mir yolu ə miyyəti"  Vlad iqafqaz-Petrovsk dəmir yolunu çəkməyə başladı və 1894  ildə onu rəsmən  istifadəyə 

verdi. 

19 əsrin 90-cı  illərində Bakının və bütövlükdə Cənubi Qafqazın də mir yolu vasitəsilə birbaşa Mərkəzi Rusiya  

ilə   birləşdirilməsi  dövlət  əhə miyyətli  tədbir  kimi  qarşıya  qoyuldu.  Bunu  nəzərə   a lan  çar  höku məti  1896  ildə  Port-

Petrovsk-Dərbənd xəttin in, 1897 ildə isə Dərbənd-Ba kı xəttinin inşasına icazə verdi. " Vladiqafqaz dəmir yolu cəmiyyəti" 

hər iki də mir yolu  xəttinin  tikintisinə başladı.  1905  il apre lin  5-də  Port-Petrovsk-Dərbənd (u zunluğu 130 k m), iyu lun 

15-də  isə  Dərbənd-Ba kı  (u zunluğu  231,5  k m)  dəmir  yolu  xət ləri  istifadəyə  verild i.  Bakı-Port-Petrovsk  dəmir  yolu  

mag istralın ın  Biləcəri-Dərbənd  sahəsində  11,  Dərbənd-Petrovsk  sahəsində  5  stansiya  inşa edildi,  həmçinin,  qatarlara 

texn iki  xid mət, pa rovoz və vaqonların  cari tə miri və sazlan ması üçün Biləcəri,  Dərbənd və Port -Petrovskda dövriyyə 

depoları yaradıldı. 

Bakı-Dərbənd-Port-Petrovsk  dəmir  yolunun  işə  salınması  ilə  Cənubi  Qafqaz  dəmir  yolu  Ümu mrusiya  dəmir 

yolu  şəbəkəsinə  qoşuldu,  Azərbaycanın  və bütövlükdə,  Cənubi  Qa fqazın  sərvətlərinin  ucdantutma  Mərkəzi  Rusiyaya 

daşınmasına başlandı. Bu da dəmir yolu nəqliyyatının işində gərginliyi ildən-ilə artırırdı. Məsələn, Birinci dünya müha-

ribəsi  (1914-18)  ərəfəsində  5  il  ərzində  nəqliyyat  vasitələrin in  dövriyyəsi  1,5  dəfədən  ço x  art mışdı.  Müharibənin  

başlanması  isə  imperiyanın  hər  yerində  olduğu  kimi,  Vladiqafqaz,  o  cü mlədən  Bakı-Dərbənd  dəmir  yol  xəttində 

böhranlı vəziyyət yaratdı.  Cəbhənin artmaqda olan ehtiyaclarını  ödəmək,  hərbi  yüklərin    ləngimədən   daşın masını 

təmin et mə k üçün daşıma vasitələ rin in intensiv istismarı vaqon və parovozların sıradan ç ıxmasına, nəticədə də mir yolu  

nəqliyyatında  böhranın  dərinləşməsinə  gətirib  ç ıxa rdı.  1917  ilin  sonunda  Qafqaz  cəbhəsindən  Rusiyaya  qayıdan yüz 

minlə rlə rus hərbçisi də də mir yolu stansiyalarına və daşıma vasitələrinə ağır ziyan vurdu. 

Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti  1918  ilin payızında Ba kı-Petrovsk də mir yolunun işini qaydaya salmaq üçün 

addımlar atdı.  Belə  ki,  Bakının taxılla normal təminatı bu  xəttin  işindən birbaşa asılı id i. 1919 il yanvarın  9-da Azər-

baycan  Hökuməti  Şimali  Qafqaz  Dağlılar  Respublikası  höku məti  ilə  60  vaqon  buğda  alın ması  haqqında  müqavilə 

bağladı.  Lakin  1919  ilin  iyununda  Denikin  ordusunun  Dağıs tanı  və  Dərbəndi  tutması  A zərbaycanın  Şimali  Qafqazla 

nəqliyyat əlaqəsini  kəsdi. A zərbaycan tərəfi Ba kı  ilə  Rostov arasında dəmir yolu ə laqəsini bərpa et mə k üçün 1919  il 

sentyabrın 11 -də  Denikin in  Cənubi Qafqazdakı nü mayəndəsi ilə  ilkin razılaşma aktı imzaladı.  Lakin Denikinin Azər-

baycana düşmən münasibəti bunun reallaş masına imkan verməd i. 

Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  Höku mət i  Bakı  ilə  Ya la ma  stansiyası  arasında  qatarların  norma l  hərə kətin i 

1919 il ə rzində bərpa edə bildi. Hə min  ilin əvvəlində Port-Petrovsk istiqamət ində gündə 1 cüt qatar yola salınıb qəbul 

edildiy i halda, 1919 ilin sonunda gündə 4 cüt qatarın qəbul edilib  yola salınması təmin  olundu. 1920 ilin yazında bu isti-

qamətdə qatarların sayını artırmaq üçün Yo lla r Na zirliy i Avropadan parovoz və vaqonlar alın ması  məsələsini qald ırd ı. 

Aprel işğalı (1920) bu sahədə çalışmaları yarımçıq qoydu. 

 

Əd: 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar), 2 cilddə, B„ 1998; Aзepбaйджанская 

Демократическая   Pecnублика  (1918-1920),  Внешняя  политика  (документы  и  материалы),  Б.,  1998;   Əliyev  Q.Ə., Azərbaycan 

neqliyyatı və iqtisadiyyatı (XIX əsr-XX əsrin ilk onilliklər), B., 2001. 

 

BAKI  DÖVLƏT  UNĠVERS ĠTETĠ  (BDU),  B a k ı  U n iv e r s it e t i ,  B a k ı  D a r ü l f ü  n u n  u-müsəlman  

Şərqində ilk Avropa tip li ali məktəb. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti tərəfindən təsis olun muş (1919), ölkədə ali təhsi-

lin və e lmin inkişafında əvəzsiz rolu olmuşdur. Ha zırda Azə rbaycan Respublikasının aparıcı təhsil ocağıdır. 

BDU-nun  açılması  Azə rbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinin  ən  mühü m  xid mətlə rindən  biri  olmuşdur.  Ça r 

mütləq iyyəti  dövründə  Rusiya  imperiyası  tərkibində  Cənubi  Qafqazda  ali  məktəb  açılmadı.  Fevral  inqilabı  (1917) 

nəticəsində yaradılmış Müvəqqəti hökumət Cənubi  Qafqazda vahid və yeganə ali  mə ktəbi-Tiflisdə "rus universiteti"ni 

açmaq  niyyətində  idi.  Tiflisdə  universitet  açmaq  üçün  yerli  Ali  qadın  kurslarının  professorlarından  ibarət  ko missiya 

yaradılmışdı.  Ko missiyaya sonralar  Bakı universitetin in yaradılmasında mühüm  rol oynamış professor VX.Razumovski 

başçılıq  etdi.  Ko missiya  universitetin  layihə  və  smetasını  hazırlay ıb  Zaqafqaziya  Respublikası  höku mətinin  

mü zakirəsinə verdi.  

 

 

 

---