[]

229 

 

 

Azərbaycan Xa lq  Cü mhuriyyəti Hö ku mətinin  təşəbbüsü və tapşırığı ilə  1919  ilin   mayında professor  V.İ.Ra zu movski 

başda  olmaqla,  təşkil  olun muş  ko missiya  Bakı  Dövlət  Universitetinin  təsis  edilməsi  haqqında  qanun  layihəsi 

hazırlamışdı.  Geniş  mü zakirələrdən sonra Parlamentin qəbul etdiy i  10  maddəlik qanunda universitetdə 4 fakültənin  - 

tarix-filologiya  (Şərq  şöbəsi  ilə  birlikdə),  riyaziyyat  (fizika-riyaziyyat),  hüquq  (müsəlman  hüququ  və  tarixinin  tədris 

edilməsi  şərtilə )  və  tibb  fakü ltəsinin  açılması  nə zərdə  tutulurdu.  1919-20  tədris  ilində  tibb  fa kültəsinin  ilk  4  kursu, 

tarix-filologiya  fa kültəsinin isə birinci kursu üçün müvəqqəti birillik ştat cədvəli və s meta təsdiq edilmişdi. Un iversitet 

şurasına, Azərbaycan Höku mətin in razılığı ilə, yeni fakültə və kursların  açılmasına smeta ü zrə hər il vəsait tələb etmək 

səlahiyyəti verilirdi. Bütün fakültələ rdə Azə rbaycan (türk) d ilin in tədrisi məcburi idi. 

Elm,  maarif  nazirliyi,  şəhər  idarəsi,  neft  sənayeçiləri  qurultayı  müvəkkillərindən  təşkil  o lunmuş  Universitet 

ko missiyasına rektor, ixtisaslar üzrə professorlar, dekanlar dəvət etmək səlahiyyəti verilmişdi.  Şuranın,  idarə heyəti və 

fakültələrin səlahiyyətləri dairəsində təşkili ilk dəvət olun muş professorlara həvalə olunurdu. Un iversitetə klinikalardan 

əlavə, Bakı şəhəri xəstəxanalarından istifadə etmək ixtiyarı verilird i. 1919-20 tədris ili üçün dövlət xəzinəsindən smeta 

üzrə universitetin təşkili və təchizatına 5  milyon, universitet heyətinin və tədris hissəsinin təminatı, təsərrüfat  xərcləri 

üçün  isə  11  milyon  manata  yaxın  vəsait  ayrılmışdı.  Vəzifəli  şəxslər  (rektor,  şura  katib i  və  b.)  mənzillə  təmin  

edilməd ikdə, onlara maaşların ın 1/4—i məbləğində mən zil haqqı vermək nəzə rdə tutulurdu. 

Bakı  Universitetinə  Zaqafqaziya  universitetinin  və  qeyri  universitetlərin  tələbələrin i  universitet  kursunun 

davam etdiyi müddətdə, imtahan vermək şərti ilə, eyni kurslara qəbul etmək hüququ verilird i. 

Kişilər və qadınlar universitetə bərabər hüquqla qəbul olunurdular. Qəbulda A zərbaycan təbəələrinə üstünlük 

verilirdi (ba x hə mç inin Bak ı Dövlət Universiteti). 

BAKI  ƏMƏK  BĠRJASI  -  tələb  və  təklif  əsasında  sahibkarlarla  fəhlələr  arasında  vasitəçilik  edən,  habelə 

əmək  bazarının  uçotu  və  tənzimlən məsi  sahəsində  fəaliyyət  göstərən  müəssisə.  Bakı  şəhər  ictimai  idarəsi  tərəfindən 

təsis olunmuşdu. Niza mna məsi 1918 il yanvarın 13-də Ba kı Şəhər Du masında təsdiq edilən b irja  hə min  ilin fevralından 

fəaliyyətə  başlamışdı.  Birjanın  proqra mının  hazırlanmasında  Petroqrad  birjasının   təcrübəsindən  istifadə  olunmuşdu. 

Rusiya  birjalarında  tətbiq  olunan  qaydalar  isə  Alman iya  bələd iyyə  əmək  birjaların ın  təcrübəsinə  əsaslanırdı.  Əmək 

bazarını tən zimləyən birjan ın yaradılması zəru rəti təsərrüfatın dağılmasından və işsizlikdən irəli gəlirdi. 

Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  yarandıqdan  sonra  fəaliyyətini  davam  etdirən  Bakı  Əmək  Birjası  əhalinin  

ümu mi  məşğulluğunun təmin  edilməsində  müəyyən ro l oynamışdır.  Bakı əmək b irjası əməyə tələb və təklifləri qey-

diyyata  alır,  işə  götürülməkdə  vasitəçilik  xid məti  göstərir,  əmək  bazarın ın    statistikasını    müəyyənləşdirdi.    Birjanın  

fəaliyyəti  bütün  əmək  növlərin i  əhatə  edirdi.  Birja  hər  iki  tərə fə  pulsuz  xid mət  göstərir,  onları  ya lnız  peşə  və  işə 

götürülmə şərtləri barədə məlu matlandırır, heç bir tövsiyə və zəmanət vermird i. 

Bakı b irjası fəh lə peşə təşkilatların ın nümayəndələrindən və işə götürən təşkilatların təmsilçilərindən ibarət  8 

nəfərlik  ko mitə  (hərəsindən 4 nəfə r) tərəfindən idarə  olunurdu. Onun s ədrini və  sədr  müavinlərini  Bakı şəhər duması 

seçirdi.  Bütün fəaliyyəti dövründə (1918, fevral  -1919, noyabr) əmək birjası tərəfindən 14660 işsiz qeydə alın mış və 

onların işlə təmin olun ması üçün 8569 iş yeri təklif edilmişdi. 

BAKI  Ə MƏ LĠYYATI  (1920)  -  Sovet  Rusiyasının 

Bakın ı  ələ  keçirmək  və  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətin i 

devirib, bütün Şimali Azərbaycanı işğal etmək məqsədilə həyata 

keçirdiyi  təcavüzkar  hərb i  əməliyyat.  Əməliyyata  əsas hazırlıq 

tədbirlərinə 

1920  ilin  əvvəllərindən  başlanmışdı. 

Bakı 

əməliyyatının 

planın ı 

Hərbi-İnqilab 

Şurasının 

üzvü 

Q.K.Orconikidzenin 

fəal  iştirakı  ilə 

Qafqa z  cəbhəsinin 

ko mandanı  M.Q.Tu xaçevski  və  qərargah  rəisi  S.A.Puqaçovun 

rəhbərliy i alt ında Qa fqaz cəbhəsi qərargahı hazırla mışdı. Plana 

görə,  11-ci  Ordunun  Vo lqa-Xəzər  Hərb i  Donanması  ilə  Bakı 

üzərinə birgə hücum əməliyyatı yüksək sürətlə həyata keçirilməli 

idi. 

1920  il  martın  23-də  Rusiya  Sovet  Federativ  Sosialist 

Respublikası  silahlı  qüvvələrinin  Baş  ko mandanlığı  Qırmızı 

ordunun  Bakı  istiqamətində  əməliyyatların ın  genişlən məsi 

barədə  hökumət   direkt ivinin   həyata  keç irilməsinə  başlandığını 

bildirirdi.  Qafqaz  cəbhəsi  komandanlığının  1920  il  21  apre l 

tarixli  490  saylı  direktivinə  əsasən,  11-ci  Ordunun  komandanı 

M.K.Levandovski aprelin  27-də Azə rbaycan sərhədini  keç məli, 

qısa  bir  müddətdə  Bakı  quberniyasının  ərazisini  tutmalı  idi. 

Yala ma -Bakı  ə mə liyyatını  beş  gün  ərzində  başa  çatdırmaq 

nəzərdə  tutulurdu.  Kürdə mir  bölgəsində  Cənubi  Qafqa z  də mir 

yol xətlə rin i tut maq üçün 

---

230 

 

oraya  süvari  cinah  dəstələri  göndərmək  əmri  verilmişdi.  Vo lqa-Xəzər  Hərb i  Donanmasın ın  ko mandanı  F.F.Raskol-

nikova 11-ci ordunun hiss ələri Abşeron yarımadasına ya xın laşarkən Ba kı neftdaşıma  donanmasını ələ  keç irmək və neft  

mədənlə rin in dağıdılmasına imkan vermə mə k üçün Ələt stansiyası rayonuna desant dəstəsi çıxa rt maq ə mr olun muşdu. 

Aprelin 23-də 490 saylı dire ktivə ə lavə olaraq verilən yeni ə mrə görə, 11-ci ordu Ba kı quberniyasının işğalı ilə  

kifayətlən mə mə li,  Azə rbaycanın  bütün  ərazisini  elə  keçirmə li  id i.  Aprelin  ortala rında  11  -ci  ordu  birləş mələ ri  A zər-

baycan sərhədində  cəmləşməyə  başladı.  11  -c i  ordunun  komandanı  M.Levandovski  25  apre l  tarixli  ə mrlə  hərb i  his-

sələrə konkret tapşırıqla r verdi. 52 saylı bu ə mrdə 11-ci ordunun nəinki Ba kıya hücum günü göstərilir, hətta ölkən in hər 

bir yaşayış məntəqəsinin işğal olun ması saatı da dəqiq göstərilirdi: "...aprelin  27-si saat 4-də hücu ma  keç mək və əsas 

qüvvələrlə Qusar, Quba, aprelin  28-də Qızılburun, aprelin  29-da Astraxanka, Şamaxı və Ağsunu tutmaq..." Gö ründüyü 

kimi, bu plan  müstəqil dövlətə qarşı açıq hərbi  müdaxilə plan ı,  kobud təcavüzkarlıq aktı  id i. M.Levandovski və digər 

hərbçilər göstərilən hərbi təcavüz plan ına əsasən tam əminliklə hərə kət edird ilə r: "Mən aprelin 27-dək  Dərbənddə, 27-

də Xudatda, aprelin  28-də  Dəvəçidə,  29-da  Gilə zidə, aprelin  30-da  Yaşmada,  mayın  1-də  Biləcə ri-Bakıda olacağa m". 

Bu cür dəqiq proqnozlaşdırma yürüş ərəfəsində əldə o lunan kəşfiyyat məlu matına söykənird i. Bakı əməliyyatında  11 -

ci ordunun tərkib inə daxil olan  zirehli qatarlar qrupuna xüsusi  əhəmiyyət verilirdi. Də mir-yol döyüş məntəqəsinin rəisi 

M.Q.Ye fre mova  4  zirehli qatar və  28-c i diviziyanın  299-cu atıc ı a layının  2  rotasından ibarət desantla birlikdə  sürətli 

hərəkətlə  Ba kıya so xulmaq tapşırığı verilmişdi. Aprelin 27-də gecə saat 1-ə 5 dəqiqə  işlə miş "III  Beynəlmilə l"  zirehli 

qatarı  heç  bir  xəbərdarlıq  etmədən  Samur  körpüsündən  keçdi.  Azərbaycan  ordusunun  əsas  qüvvələri  bu  zaman  

Höku mətə  qarşı  qiyam  qald ırmış  və  Ermən istan  Respublikası  tərəfindən  müdafiə  olunan  ermən i-daşnak  quldur 

dəstələrinə  qarşı  hərbi  ə mə liyyatda  olduğundan  ölkənin  şima l  sərhədi  müdafiəsiz  qa lmışdı.  Odur  ki,  müda xiləç ilə r 

Cü mhuriyyətin  zəif  və  pərakəndə  hərbi  hissələrinin  müqavimətini  qıraraq,  Bakıya  doğru  irəlilədi.  İki  saatlıq  qanlı 

döyüşdən  sonra  zirehli  qatar  Yalama  stansiyasını  ələ  keçirdi.  Xudat  stansiyası  yaxınlığında  da  sovet  zirehli  qatarını 

dayandırmaq  cəhdi  baş  tutmadı.  Sonuncu  qısamüddətli  döyüş  Xırdalan  və  Biləcəri  stansiyaları  arasında  baş  verdi. 

Aprelin  27-də  a xşa m  saat  9-da  Biləcəri  stansiyası  sovet  zirehli  qatarları  tərəfindən  tutuldu,  s əhər  saat  4-də  "III 

Beynəlmiləl" zirehli qatarı Ba kı stansiyasını ələ keçirdi. 

M.Levandovski  aprelin  28-də  Xaç ma z  stansiyasında  növbəti  -  53  saylı  ə mr  verə rək,  Ba kı  ə mə liyyatında 

qarşıya qoyulan vəzifələri daha da dəqiqləşdirdi. Aprelin 30-da 11 -ci ordunun əsas hissələri Bakıya daxil oldu. Mayın 1 -

də  sovet  zirehli  qatarları  A zərbaycan  milli  hiss ələrin in  müqavimət ini  q ıra raq,  Gəncə  stansiyasını  ələ  keçirdilər.  Elə  

həmin gün Volqa-Xə zər Hərb i Donanmasının gə milə ri Bakı limanına  

 

 

 

 

---