[]



Yüklə 6,32 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə146/282
tarix08.03.2018
ölçüsü6,32 Mb.
#30849
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   282

261 

 

Azərbaycanın  dövlət  müstəqilliy i  bərpa  olunduqdan  sonra  Azərbaycanın  və  Türkiyənin  dövlət  rəhbərlə rinin  



qarşılıq lı  razılaşması  əsasında  xatirə  abidəsinin   Şəhid lər  Xiyabanında  ucaldılması  qərara  alındı.  1918  ilin   sentyabrında 

Bakın ın  azad  o lunması  uğrunda  döyüşlərdə  həlak  olmuş  türk  və  Azərbaycan  hərbçilərinin  bir  ço xu  da  həmin  ərazidəki 

Çənbərəkənd qəbiristanlığında dəfn edilmişdilər. 

Abidənin  müəllifi  me mar Hüseyn Bütünerdir. Tikinti  işləri Türkiyənin A zərbaycandakı hərb i attaşesi tuğgeneral 

(briqada  generalı)  Sad ıq  Ercanın  rəhbərliy i  ilə  aparılmışdır.  Şəhid lər  Xiyabanındakı  məscidin   qarşısında  854  kvadrat 

metrlik əra zidə ucaldılmış abidənin görünüşündə oğuz-səlcuq me marlıq e le mentlərindən istifadə olun muşdur. Dü zbucaqlı 

ko mpleks  üç  tərəfdən  ağac  və  bəzək  ko lları  ilə  əhatələn mişdir.  Daxili  tərəfdən  düz  xətt  boyunca  üzərinə  qızılı  u lduz 

bərkid ilmiş   1130  mə rmər  lövhədə  Azərbaycanda  həlak  olmuş  türk  və  A zərbaycan  döyüşçülərinin   adı  həkk  ed ilmişdir. 

Abidənin  önünə  aparan  yol  andezit  ilə,  yolun  kənarla rı  isə  gülbağ  daşı  ilə  örtülmüşdür.  Ko mple ksin  yu xarı  başında  ağ 

mə rmərdən 8,25x8,25  ölçü lü kvadrat platforman ın  mərkə zində 7  metr hündürlüyündə abidənin qırmızı  mə rmə rdən olan 

əsas  hissəsi  yerləşdirilmişdir.  Səkkizguşə  prizmanı  xatırladan  bu  daşın  eni  aşağıda  2  metrdir.  Daşın  eni  yu xarıya  doğru 

daralır. Daşın dörd tərəfinə ay-ulduz, qarşı tərəfinə isə Azərbaycan və türk dillərində xatirə yazısı həkk olun muşdur. 



 

Əd.: 

Süleymanov M., Azərbaycanda türk şəhidlikləri, B., 2000



 

BAKI  UNĠVERS ĠTETĠ  TƏ LƏBƏ LƏRĠNĠN  QARġ ILIQLI  YARDIM  CƏ MĠYYƏ TĠ  Azərbaycan  Xa lq  

Cü mhuriyyətii  dövründə  yaradılmış  qeyri-höku mət  xeyriyyə  təşkilatı.  1919  ildə  fəaliyyətə  başlamışdı.  Cəmiyyətin  əsas 

vəzifəsi ehtiyacı o lan tələbələ rə maddi yardım göstərmək, onların yaşayış ş əraitini ya xşılaşdırmaq idi. 

Cə miyyətin  nəzd indəki  ə mə k  bürosu  ehtiyacı  olan  tə ləbələri  işlə   tə min   edird i.  Bundan  əlavə,  kasıb  tə ləbələrin  

nəfinə kütləv i müha zirələ r təşkil o lunurdu. Cə miyyət Aprel işğalından (1920) sonra fəaliyyətini dayandırmışdır. 

BAKIDA  XARĠCĠ  DĠPLOMATĠK  NÜMAYƏN DƏ LĠKLƏ R  –  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  dövründə 

xarici dövlətlərin Azərbaycanın paytaxtı  Bakı şəhərindəki diplo matik heyətləri. Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti dövründə 

Bakıda  xarici  d iplo matik  nümayəndəliklər  fəaliyyətə  başladılar.  İngiltərənin  v itse-konsulu  Gevelke,  Belçikanın   konsulu 

Ayvazov,  Yunanıstanın  konsulu  Kusis,  Gürcüstanın  diplomatik  nü mayəndəsi  N.S.A lşibay,  Ermənistanın  diplo matik 

nümayəndəsi Q.A.Bekzadyan, Danimarkan ın konsulu E.F.Biyerinq, İtaliyanın  konsulu L.Qrikurov,  Litvanın konsul-agenti 

V.İ.Miskeviç,  İranın  baş  konsulu  Səədül-Vəzir,  Polşanın  konsul-agenti  S.Rılski,  Şimali  A merika  Birləşmiş  Ştatlarının  

vitse-konsulu Randolf, Ukraynanın vitse-konsulu Qolovan, Finlandiyanın konsul-agenti  Vegelius, Fransanın konsul-agenti 

Yemelyanov,  İsveçrənin  konsulu  Klottyu,  İsveçin  konsulu  R.K.Vanderpluq  Azərbaycanda  tam  səlahiyyətlə  diplo matik 

fəaliyyətə başlamışdılar. 

Yaponiya hökuməti A zərbaycanla dip lo matik  münasibətlər yaratmağa hazır o lduğunu bildirmiş, Antuan Delabus 

başda olmaq la Vatikan da öz nü mayəndələrini Bakıya göndərmişdi. 

 

 




262 

 

 



Əd.: 

Aзepбaйджанская    Pecnублика  (1918-1920),  Документы  и  материалы. 

1918-1920  rr., 

Б.,  1998; 

Həsənov  C, 

Azərbaycan beynəlxa lq münasibətlər sistemində (1918-1920-c i illə r), B., 1993. 



 

BAKIDA  MART SOYQIRIMI  -  Ba kıda ha kimiyyəti ə lə  keç irmiş daşnak-bolşevik güruhunun başçısı S.Şau m-

yanın  rəhbərliyi  ilə  əvvəlcədən  hazırlanmış  plana  əsasən,  1918  ilin  ma rtından  etibarən  "əksinqilabi  ünsürlərlə  mübarizə"  

çağırışı  ilə  Bakı  Xalq  Komissarları  Sovetinin  silahlı  erməni-daşnak  hərbi  birləşmələrinin  Bakı  quberniyasını 

azərbaycanlılardan tə mizlə mək  məqsədilə həyata keç ird iyi soyqırımı. Hə min soyqırımı nəticəsində 1918 il  mart ın 31-dən 

aprelin  2-də k təkcə  Ba kı şəhərində 12  min nəfə rdən ço x dinc və silahsız a zə rbaycanlı e rmənilər tərəfindən qətlə yetirild i. 

Bakın ın azərbaycanlılar yaşayan məhəllələri daşnaklar tərəfindən dəhşətli talana məruz qaldı (bax Mart soyqırımı (1918). 



BAKININ  AZAD  OLUNMAS I  (1918)  -  Bakı  şəhərinin  A zərbaycanın  müstəqilliyinə  qarşı  barışma z  mövqe  

tutmuş qüvvələrdən azad olun ması üçün türk və A zərbaycan hərbi hissələrindən təşkil edilmiş Qafqaz İslam Ordusunun və 

onun tabeliyinə verilmiş Azə rbaycan könüllü dəstələrinin  1918  il sentyabrın 14-15-də həyata keç ird iyi döyüş əməliyyatı. 

Əməliyyat Bakı şəhərində hakimiyyəti ələ keçirmiş  "Sentrokaspi diktaturası"nın əsasən daşnaklardan ibarət qoşunlarına və 

onun çağırışı ilə Bakıya gəlmiş ingilis hərbi qüvvələrinə qarşı aparılmışdır. 

Bakı şəhərinin azad edilməsi üçün ilk ciddi-cəhd 1918 il avqustun 5-də göstərilmişdi.  Həmin gün Qafqaz İslam or-

dusu Şərq cəbhəsi ko mandanı  (bax Şərq cəbhəsi komandanlığı) Mürsəl paşanın rəhbərliyi  ilə Qu rd qapısı  istiqa mətindən 

Bakıya doğru hücum oldu. Hücumun əsas zərbə qüvvəsini Qafqaz İslam  Ordusu hissələrinin Şimal qrupu təşkil edirdi.  Bu  

qrupun qüvvələri 9-cu,  10-cu, 13-cü və  38-ci türk alayların ın bölmələrindən,  iki A zərbaycan süvari alay ından, Su mqayıt 

dəstəsindən və digər bölmə lərdən  ibarət  idi. A zərbaycan hərbi qüvvələrin in üstünlük təşkil etdiy i  Cənub qrupu is ə Puta-

Ələt arasında  mövqe tutmuşdu. Polkovnik  Həbib bəy Səlimovun rəhbərlik etdiyi bu qrupa Xəzərsahili ərazilərin və Bakıya 

aparan yolların təhlükəsizliy ini təmin etmək tapşırılmışdı.  

 

 

 



 

 

 



 

Avqustun 5-nə planlaşdırılan döyüşdə Qafqa z  İsla m  Ordusu qüvvələri qarşısına qoyduğu vəzifə ləri yerinə yetirə  

bilmədi.  General  Denstervillin  komandanlığı  alt ında  Bakıya  gəlmiş  ingilis  hərbi  hissələri  ilə  möh kə mləndirilmiş  "Sen-

trokaspi"  hərbi  qüvvələri,  habelə  onların  kö məyinə  yetişən  Ba kı  Ko mmunasına  sadiq  qüvvələr  Qa fqaz  İsla m  Ordusu 

hissələrinin  hücumunun  qarşısını  ala  bildilər.  Gəncədən  Bakıya  qədər  uzun  və  ağır  döyüş yolu  keçmiş  türk-A zərbaycan 

hərbi  qüvvələrin in  yorğunluğu,  maddi  və  canlı  it kilərin  va xtında  bərpa  edilmə məsi  halları  da  "Sentrokaspi"  cəbhəsində 

birləşən qüvvələrin  müqavimət gücünü artırdı.  Hücum  kifayət qədər uğurlu başlasa da, sadalanan amillər, habelə döyüşün 

coğrafi baxımdan daha mürəkkəb o lan bir istiqamətdən aparılması son nəticədə ciddi itkilərə gətirib çıxardı. 

Bakın ın azad edilməsini uğurla başa çatdırmaq  üçün 5 avqust döyüşünün nəticələri  Qafqaz  İslam Ordusu koman-

danı  Nuru  paşa,  Əlahiddə  Azərbaycan korpusunun  komandanı  Əlağa  Şıxlinski  və  onların  rəhbərlik  etdikləri  qərargahlar 

tərəfindən  ciddi  təhlil  o lundu,  ordu  hiss ələrinin  və  Azərbaycan  xa lqın ın  iradəsinin  reallaşdırılması,  qüvvələrin  düzgün 

istiqamət ləndirilməsi  üçün  zəruri  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  planlaşdırıldı.  Onla rın  arasında  hərbi  qüvvələrin 

gücləndirilməsi,  döyüş  taktikasına  yenidən  baxılması,  Bakıətrafı  kəndlərin  əhalisinin  döyüşə  səfərbər  edilməsi,  qoşun 

hissələrində  və  könüllü  dəstələrdə  döyüş  ruhu  və  qələbə  əzmin in  qald ırılması  kimi  tədbirlər  var  id i.  Hə min  tədbirlərin  

həyata keçirilməsi  istiqamət ində aparılan işlərin əsaslı surətdə götür-qoy edilməsi,  məqsədyönlü şəkildə qurulması 1918  il 

sentyabrın 15-də Bakı şəhərinin  Azərbaycan xalqın ın müstəqilliyinə yabançı o lan qüvvələrdən təmizlən məsi ilə nəticələndi. 

Əməliyyatı qələbə ilə başa çatdırmaq üçün, hər şeydən əvvəl, Bakı ətrafındakı hərbi qüvvələr möhkəmləndirild i. Süley man  

İzzət  bəyin  ko mandir  olduğu  15-ci  firqə  Türkiyədən  Azərbaycana  göndərild i.  Bu  firqə  Bakının  şimalında,  Biləcəri 

istiqamət ində  yerləşdirildi.  Xid mətə  çağırılmış  azərbaycanlılar  hesabına  Beşinci  Qafqaz  firqəsinin  canlı  it kiləri  q ismən  

bərpa  edildi.  Qüvvələrin  silah,  sursat  və  ərzaq  ehtiyaclarının  aradan  qaldırılması  üçün  Azərbaycan  Hökumət i  və  Qafqa z 

İslam Ordusu 

 

 




Yüklə 6,32 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   282




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə