[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BATUM MÜQAVĠLƏLƏRĠNƏ ƏLAVƏ SAZĠġLƏR
270
O s m a n l ı d ö v l ə t i i l ə E r m ə n is t a n a r a s ı n d a b a ğ l a n m ı ş m ü q a v i l ə n i Ermənistan tərəfindən O.RKaça znuni, A.Xat isyan və M.Papacanov imzala mış dılar. 14 maddədən ibarət müqaviləyə əsasən, Ermənistan Brest-Litovsk müqaviləsinin şərtlərin i qəbul etdi. Eç miəd zin və A leksandropol (Gü mrü) Türkiyəyə keçir, Türkiyə Aleksandropol-Culfa dəmir yolundan istifadə etmək hüququ alırdı. Ermənistanın sərhədi İrəvan yaxın lığından keçirdi. Onun ixtiyarında cəmi 6 km-lik dəmir yolu qalmışdı. Batu m müqaviləsinə görə, Ermənistan Respublikasının ərazisi 10 min kv. km müəyyən edilirdi. Gürcüstan və Ermənistan hökumət ləri ö z əra zilərində yaşayan müsəlman əhalisinin təhlü kəsizliyin i, a zad inkişafın ı tə min et mə k, ana dilində təhsil almaq, din i ayin lərin sərbəst icrasına şərait yaratmaq haqqında təəhhüd götürürdülər. 1918 il 4 iyun tarixli müqavilələ rə ə lavə sazişlər də imzalan mışdı (ba x Batum müqavilələrinə əlavə sazişlər). Batu m müqavilələri və ona əlavə sazişlər Cənubi Qafqaz respublikalarının Os manlı höku məti tərəfindən tanınması demə k idi. Əd.:
Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Внешняя политика (документы и материалы) , Б., 1998; Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B.,2001; Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993; Nəsibzadə N, Azərbaycanın xarici siyasəti (1918-1920), B., 1996; M usayev İ., Azərbaycanın xarici siyasəti (XX əsr), 3 hissədə, h.l, B., 2003.
üzrə razılaşdırılmış sazişlər. Bakı-Batu m neft kəmərinə aid saziş. Osmanlı imperiyası ilə Azərbaycan və Gürcüstan ara- sında, dəmir yollarına aid ikinci saziş isə dörd dövlət - Cənubi Qafqaz respublikaları ilə Os manlı imperiyası arasında imzalan mışdı. Osmanlı imperiyası ilə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti arasında "Sülh və dostluq" müqaviləsinə əlavə olaraq, 1918 il iyunun 14-də Batu mda daha iki saziş imzalandı. Birinci sazişdə 4 iyun müqaviləsinin Alman iyaya və Avstriya- Macarıstana da aid olduğu bildirilir, Türkiyə öz müttəfiqləri tərəfindən Azərbaycanın müstəqilliy inin tanınacağı haqqında üzərinə təəhhüdlər götürürdü. İkinci sazişə görə, Dördlər İttifaqı ilə müharibə edən ölkələrin hərbi və mü lki məmurları təcili olaraq respublika əra zisindən çıxa rılmalı və bu ölkə lərin zabit ləri hərbi xid mətə qəbul edilmə mə li idi. Osman lı hərb i ko mendantlığı A zərbaycan dəmir yolundan hərbi məqsədlərlə istifadə hüququ alırdı. Gəncədə 1918 il iyulun 14-də Osman lı dövləti hərbi də mir yolla rı və limanları baş idarəsinin rəisi İsmayıl Hakkı paşa və Azərbaycanın ticarət və sənaye naziri Ağa Aşurov 5 maddədən ibarət müqavilə imzalamışdılar. Müqaviləyə görə, Azərbaycan Höku mət i Osman lı imperatorluğu hökuməti qarşısında dəmir yollarını və dəniz gə miç iliyini neft və neft məhsulla rı ilə tə min və təchiz ed ilməsini öhdəsinə götürürdü; birinci maddə Ba kı və neft rayonu Azərbaycan Höku mət inin tabeliyinə keçdiy i andan qüvvəyə minirdi; neft və neft məhsullarının qiy məti və te xn iki şərtlər Batum müqavilələrinə
əvəzində qısa müddətdə Azərbaycan Höku mətinin hesabına kred it olaraq, 500 min türk lirəsi verilməli id i və s. Hə min tarixdə İs mayıl Hakkı paşa, Azə rbaycanın yolla r na ziri X.Mə lik-Aslanov və xa ric i işlə r na ziri M.H.Hacınski 7 maddədən ibarət digər bir müqavilə də imzalamışdılar. Müqaviləyə görə, A zərbaycan yolları 5 il müddətinə Osman lı dövlətinin istifadəsinə verilirdi. Azərbaycan Höku məti respublikanın bütün yolların ın daşınar və daşınmaz əmlakını və bütün materialların ı Os manlı hərbi dəmir yolları baş idarəsinə verirdi. Dəmir yolları Osmanlı baş idarəsi tərə findən yaradılan müəssisələr və qu lluqçular tərəfindən onun vəsaiti ilə idarə olun ma lı idi. Də mir yollarının ilkin gəlirinin 75%-i A zərbaycan Hökumətinə verilmə li id i; hərəkət heyətinin və digər materia lla rın təhvil-təslimi qarışıq ko missiya tərəfindən tədricən həyata keç irilirdi. Türk qulluqçuları Gəncəyə gələn kimi A zərbaycan Höku mət i müvafiq ko missiya yaratmalı və təhvil-təslim aparmalı idi. Müqavilələr imzalandığı andan qüvvəyə min irdi. Əd.: Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Внешняя политика (документы и материалы) , Б., 1998; Qasımov M.C., Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasəti (1914-1918-ci illər), 3 hissədə, h.2 (1917-ci il noyabr-1918-ci il noyabr), B., 2001; M usayev İ., Azərbaycanın xarici siyasəti (XX əsr), 3 hissədə, h.l. B., 2003. BATUM VĠLAYƏTĠ (Acarıstan) - Cənubi Qafqazda tarixi vilayət. 16 əsrdən Osmanlı dövlətin in tərkibinə daxil idi. 1877-78 illə r Rusiya-Türkiyə müharibəsi nəticəsində Qars və Ərdəhanla birlikdə Rusiya imperiyasına ilhaq edilmişdi. Batu m v ilayəti Artvin və Batu m dairə lərindən ibarət id i. Qafqa z təqvimin in (1917) mə lu mat ına görə, ə ra zisi 6129,41 k v.
müsəlman lar təşkil ed irdi. Vilayət əhalisin in 16,3%-i (20020 nəfər) Batu m şəhərində yaşayırdı. Batu m Qafqaz cəbhəsinin arxa h issəsini təşkil etdiyindən, burada hərbi hissələr yerləşdirilmişdi. Fevral inq ilab ından (1917) sonra Batu mda ş əhər icra iyyə ko mitəsi yaradılmış, 13 (26) mayda OZAKOM -a tabe olan vilayət icra iyyə ko mitəsi seçilmişdi. Onunla yanaşı fəhlə və əsgər deputatları soveti də fəaliyyət göstərirdi. Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra Batu m vilayətində siyasi vəziyyət kəskin ləşdi. Eser-menşeviklə r və daşnaklar 2 (15) noyabrda ictima i təhlükəsizlik inqilab i ko mitəsi yaratdıla r. Ko mitə dekabrın ortala rında Qa fqaz cəbhəsindən qayıdan rus əsgərlərinin tərksilah olunması haqqında qərar qəbul etdi. 1918 il Brest sülhünə görə, Batum vilayəti, Ərdəhan və Qars Tü rkiyəyə keçməli idi. Zaqafqaziya ko missarlığ ı və seymi Türkiyə ilə danışıqlara başlamağı qərara aldı. Danışıqlar martra 14-də Trab zonda başlandı (bax Trabzon konfransı). Zaqafqaziya seyminin nü mayəndə heyəti Brest-Litovsk müqaviləsini tanıyıb-tanımamaq haqqında vahid fikrə gələ bilməd i.
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|