291
Azərbaycan milli burjua ziyası istiqla liyyət uğrunda mübarizədə, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin qurulmasında və
fəaliyyətində mühü m rol oynadı. Cü mhuriyyət hökuməti də burjua ziyanın iqtisadi fəaliyyətini genişləndirmə k üçün
tədbirlər ko mp leksi həyata keç irməyə başladı. Höku mət in 1918 il 5 oktyabr tarixli qərarı ilə neft sənayesində milliləşdirmə
ləğv olundu və müəssisələr əvvəlki sahiblərinə qaytarıld ı. Bu rjua ziya nümayəndələri b ir tərəfdən, b ilavasitə höku mətin
iqtisadi blo kuna da xil o lan na zirlik və ko mitələrin işində iştirak et mə klə, digər tərəfdən, onların yaratdığ ı birlik və
təşkilatla r vasitəsi ilə iqtisadi siyasətin hazırlan ması və həyata keç irilməsində iştirak edird i. A zərbaycan burjuaziyası,
xüsusilə milli burjuaziya sosial-siyasi həyatda əhəmiyyətli ro l oynayır, xeyriyyəçilik ənənəsini davam etdirirdi. Lakin
Azərbaycan milli burcuaziyası yaranmış əlverişli şəraitdə də vahid siyasi qüvvə kimi birləşə və milli hökumətin
mənafeyini sonadək müdafiə edə bilmədi.
Aprel işğalı (1920) nəticəsində Azərbaycan Cümhuriyyətinin süqutu və bolşevik rejiminin qurulmasından sonra
sosialist tədbirlə ri həyata keçirilməyə, burjua ziyaya qarşı repressiyalara başlandı. Azərbaycan burjuaziyasının bir his səsi
mühacirət etdi, qalanlar zü mrə kimi ləğv olundu. 1991 il oktyabrın 18-də A zərbaycanın dövlət müstəqilliy i bərpa edildikdən
sonra sahibkarlıq fəa liyyəti genişlənməyə və sahibkarlar zü mrəsi yenidən formalaş mağa başladı.
Əd.: Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti (1918-1920). Parlament (Stenoqrafik hesabatlar), c.1-2, B., 1998;
Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
Nuriyeva Z.N., Azərbaycan
sənayesində milli burjuaziya, B., 1999; Исмаилов М.А., Социально – экономическая структура Азербайджана в эпоху
капитализма, Б., 1982; Сеидзаде Д.Б., Из истории азербайджанской буржазии в начале XX века, Б., 1978; Сумбатзаде
А.С., Социально – экономические предпосылки победы Советской власти в Азевбайджане, М., 1972; Рустамова Дж. Я.,
Экономическая политика АДР и национальная буржуазия (1918-1920). "Tarix və onun problemləri", 2000, №2.
BÜNYADZADƏ Dadaş Xoca oğlu (8.4.1888, Bakı yaxınlığındakı Fatmay ı k. - 1938) - siyasi və dövlət xadimi.
1908 ildə Rusiya Sosial-De mo krat Fəhlə Part iyasına (RSDFP) da xil olmuş, "Hü mmət" təşkilatının fəaliyyətində
yaxından iştirak etmişdir. 1917 il Fevral inqilabından sonra "Hümmət" (bolşevik) təşkilatının rəhbərlərindən biri olmuş,
Bakı Soveti İcraiyyə Ko mitəsinin, 1918 ilin may ında Bakı qəzası Kəndli deputatları Soveti
İcraiyyə Ko mitəsinin üzvü seçilmişdir. 1918 il iyunun əvvəlində S.Şau myanın başçılıq etdiyi
Bakı Xalq Ko missarları Soveti onu Bakı qəzasında əksinqilaba və banditizmə qarşı mübarizə
üzrə fövqəladə müvəkkil təyin etmişdi. Bakıda sovet hakimiyyətinin süqutundan sonra
Həştərxana getmiş, Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Pa rtiyası (RK(b)P) Həştərxan quberniya
ko mitəsinin ü zvü seçilmiş, Zaqafqaziya müs əlmanla rının işləri üzrə ko missarlığın sədri,
"Hümmət‖in Həştərxan təşkilatı bürosunun üzvü olmuşdur.
1919 ilin iyulunda RK(b)P Qafqaz Ölkə Ko mitəsi yanında Hərbi İnqilab Qərargahı
sədrinin müavini təyin edilərə k, sovet Rusiyasının xeyrinə gizli iş aparmaq üçün Azərbaycana
göndərilmiş, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətinə qarşı fəal mübarizə aparmışdır.
Azərbaycan Ko mmunist (bolşeviklə r) Part iyasının (AK(b)P) I quru ltayında (1920, fevra l)
Mərkə zi Ko mitə ü zvü seçilmişdir.
Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku mətinə qarşı silahlı çevriliş ə rəhbərlik edən hərb i-inqilabi qərargahın
üzvlərindən biri kimi Aprel işğalından {1920) sonra bir sıra yüksək vəzifələrdə, o cü mlədən Azərbaycan SSR Dövlət Plan
Ko missiyasının sədri, Xalq Ko missarları Soveti sədrinin müav ini, daha sonra sədri, Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist
Respublikası (ZSFSR) xalq torpaq ko missarı vəzifələrində çalış mışdır. A K(b)P daxilində baş verən ixtilaflarda milli
təmayülçülə r qrupuna mənsub olmuşdur. Hətta, SSRİ-də xaric i və da xili çətin liklər yaranacağı və Azərbaycanda
hakimiyyətin təmayülçü lərə keçəcəyi təqdirdə onların qurmağı nəzə rdə tutduqları "İctimai et imad" adlı höku mətin
tərkib inə da xil id i.
Dadaş Bünyadzadə 1937-ci ildə saxta ittihamlar əsasında həbs edilərək, repressiyaya məru z qalmışdır.
Əd.:
Azərbaycan tarixi, 3 cildd ə, c. 3, B., 1973; Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5-6, B., 2000-2001; Azərbaycanda sosialist
inqilabının qələbəsi uğrunda bolşeviklərin mübarizəsi. Sənədlər və materiallar. 1917-1918-ci illər, B., 1960.
"BÜTÜN AZƏRBAYCAN ƏHALĠS ĠNƏ!" - Azərbaycan Milli Şurasın ın A zərbaycan vətəndaşlarına 1918 il 29
noyabr tarixli mü raciəti. Türkiyə ilə Antanta arasında bağlanmış Mudros barışığına {1918) görə, Türkiyə ö z qoşunlarını
Cənubi Qafqa zdan ç ıxa rma lı, Antantanın hərbi qüvvələri Bakı və Batu ma da xil olmalı, Cənubi Qa fqazın, o cü mlədən
Azərbaycanın dəmir yolu xət ləri onların nəzarətinə keç məli idi. Be lə bir fövqəladə şəraitdə Müəssislər Məclisini çağırmaq
mü mkün olmadığından, eyni zamanda, ü mu mxalq mənafeyin i təmsil edən siyasi orqanın - parlamentin yarad ılması zəru rəti
ilə bağlı o laraq A zərbaycan Milli Şurasını əvvəlki tərkibdə bərpa et mə k qərara alındı. Milli Şura 1918 il noyabrın 19-də
Azərbaycan parla mentin in yaradılması haqqında qanun qəbul etdi. Bu münasibətlə Milli Şura Məhə mməd Əmin
Rəsulzadənin imzası ilə " Bütün Azərbaycan əhalisinə" müraciət qəbul etdi. Mürac iətdə Milli Şu ranın yenidən toplanması,
onun parlamentə çevrilmə səbəbi göstərilir, parla mentin tərkib i və aç ılış va xtı bəyan edilirdi.