[]

295 

 

Al boya da azadlığın, təməddünün gümanı, 

mədəniyyət bulmalı!  

Səkkiz guşə bu ulduz da səkkiz hərfli "Odyurdu".  

Əsarətin gecəsindən fürsət bulmuş quş 

kimi səhərlərə uçmuşdur.  

 Bu hilal da türk bilgisi, düzgün sevgi nişanı, 

yurdumuzu qucmuşdur. 

 

Gənc  şairin  bu  illərdə  ya zdığ ı  şeirlərdə  milli  a zad lıq,  Azərbaycanın  müstəqilliy i  ("Sevimli  ölkə m"),  türkləşmə k, 

islamlaşmaq və müasirləşmək, hətta turançılıq ideyaları ("Salam" ) tərənnüm edilirdi. 

Cəfə r  Cabbarlı  istiqla l  dövründə  dramaturq  kimi  də  məhsuldar  fəaliyyət  göstərmişdir.  Bakın m  erməni-daşnak  və 

bolşevik  işğalından  azad  olunması  münasibətilə  "Bakı  müharibəsi"  (1919)  ad lı  ayrıca  əsər  yazmışdır.  Əsər  tamaşaya 

qoyulmuş,  lakin  təəssüf  ki,  sonradan  itib-batmış,  bugünədək  gəlib  çatmamışdır.  "Bakı  müharibəsi"  əsəri  müəllifin 

Türkiyənin  yaxın  tarixinə,  qardaş  türk  və  Yaxın  Şərq  xalqlarının  milli  azad lıq  mübarizəsinə  həsr  etdiyi  trilogiyanın  - 

"Ədirnə fəthi" (1917), "Trab lis  müharibəsi, yaxud Ulduz" (1918) əsərlərindən sonra gələn üçüncü hissəsi olmuşdur. Həmin 

əsərlər  Cəfər  Cabbarlının  istiqlal  dövrü  dramaturgiyasının  başlıca  meyllərin i  müəyyənləşdirmək  baxımından  səciyyəvidir. 

La kin  Sovet  hakimiyyəti  illərində  bu  əsərlər  " mücərrəd  ro mantizm" in  təzahürlə ri  hesab  edilərək  yasaq  olunmuş,  təbii  ki, 

yazıçının əsərlərin in heç bir nəşrinə salın mamışdır. 

Cəfə r  Cabbarlı  A zərbaycan  dra maturgiyasının  ən  dəyərli  örnə klə rindən  olan   "Aydın"  (1919),  "Oqtay  Eloğlu" 

(1922), " Od gəlini"  (1928) və s. d ra mların da  müə llifid ir.  Bu əsərlə rdə də yazıç ının yarad ıcılığının  başlıca  möv zula rından 

olan şəxsiyyət azadlığ ı və milli azadlıq idealları tərənnü m olunur. 

Əsərləri bədii sənətkarlıq  məziyyətləri, güclü   xarakterlər,  müsbət və mənfi obrazlar silsiləsi, ro mantik, emosional, 

eyni zamanda, can lı, koloritli obrazlı dili ilə seçilir. 

 

Əsərləri: 

Əsərləri, 3 cilddə, B., 1968-69; Əsərləri, 4 cilddə, c. 1-3, 1983-84; Ədirnə fəthi, B., 1996. 

 

Əd.: 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (ədəbiyyat, dil, mədəniyyət quruculuğu), B., 1998; Elçin, C əfər Cabbarlı: şəxsiyyəti və 

yaradıcılığı haqqında düşüncələr, B., 2000. 

 

CABB AROV    Ələ kbər  Mə mmədə li    oğlu    (3.1.1898,Ba kı  -  ?)  -  A zərbaycan  Xalq  

Cü mhuriyyəti  Parlamentinin  xüsusi  qərarına  (bax  Xaricə  təhsil  almağa  göndərilən  azərbaycanlı 

tələbələr  haqqınnda  qərar)  əsasən,  dövlət  hesabına  ali  təhsil  almaq  üçün  xaricə  göndərilmiş 

tələbələrdən biri.  1  -ci  Bakı kişi g imna-        ziyasını bitirmişdir (1919). Parla mentin 1919 il 1 sentyabr 

tarixli 

qərarına 

əsasən, 

təhsilin i 

təbiət 

elmlə ri 

sahəsi   

ndə  davam  etdirmək  üçün  Fransanın  Nansi  Universitetinə  göndərilmişdir.  Sonrakı  ta leyi  barədə 

mə lu mat  

lat aşkar olunmamışdır. 

 

CAHANGĠR ZEYNALOĞLU (?  - ?)  - tarixçi. 1924  ildə İstanbulda "Müxtəsər Azərbaycan 

tarixi  (elmi-publisistik  və  tarixi  kitab)"  əsərini  çap  etdirmişdir.  Kitabda,  Azərbaycanın  qədim 

dövrlərdən 1920  ilə qədərki tarixi əhatə olunmuşdur. Müəllif yazırdı: "...tariximizi bilmək, şanlı keçmişimizi öyrənmək və 

istiqbal  üçün  də  hazırlanmaq  özümüzə  bir  borcdur.  Biz  azəri  türkləri,  kimsəyə  təcavüz  niyyəti  bəsləmirik,  gözəl 

cümhuriyyətimizin  istiqlalını  və  milli  varlığımızı  mühafizədən  başqa  bir  amalımız  yoxdur,  yeganə  məqsədimiz  budur. 

Bunun üçün çalışmaq, qüvvətli olmaq və sürətlə Avropa siyasi təşkilatlarına daxil olaraq Avropa ideyalarını qazanmaq 

biz azərilərə bir vəzifə olmalıdır. Əks təqdirdə, istiqlaliyyətimiz qeyb və qoca bir millət məhvə məhkum olar, bax bunu hər 

bir türk bilməli və anlamalıdır". 

Bakıda  türk-müsəlman   əhalisinə  qarşı  ermənilərin  görün məmiş  cinayət  və  vəhşiliklərinin,  qarət  və  soyğunçu-

qlarının şahidi olmuş C.Zeynaloğlu daha sonra yazır: "Çar ordusuna mənsub olan alman və Avstriya cəbhələrindən otuz-

qırx  minə  qəddər  müsəlləh  erməni  əsgərləri  öz  evlərinə  qayıtmaq  üçün  Bakıya  gəlmişlərdi...  "Daşnak"  firqəsi  bu 

əsgərləri əlinə alaraq xüsusi bir proqram daxilində miintəzəm şəkildə Bakıda müsəlmanları qırdı. Bu qırğına "bolşevik-

müsavat  firqə  mübarizəsi"  adı  verildi.  Azərbaycan  istiqlalı  yolunda  ilk  qurbanlar  burada  verildi.  Daşnaklar 

bolşeviklərdən  də  istifadə  etdikləri  kimi,  ingilis  ordusunuBakıya  dəvət  edərək,  Biçeraxov,  Sentrokaspi  və  sair  türk  və 

müsəlman əleyhdarlarından növbə ilə bu qırğında istifadə etdilər. 

İrəvan  hadisəsi  seymin  5,  7,  19,  20  fevral  iclaslarında  böyük  gurultulara  səbəb  olmaqla  İrəvana  heyətlər 

göndərildi.  Bu  heyətlər  təhqiqat  apararaq  qayıtdı  və  İrəvan  vilayətində  211  türk  köyünün  təxrib  və  100  minə  qədər 

əhalinin məhv edildiyini isbat etdilər. Seym tərəfindən  müharibələr üçün 15 milyon  manat yardım təyin edildi isə də, 3 

milyonu  verildi  və  biçarələrin  ehtiyacatı  tamamilə  dəf  edilmədi.  Beləcə,  İrəvan  vilayətində  olan  müsəlman  və  türklər 

məhv edildilər və çarizm zamanında İrəvan vilayətində üç yüz min türkdən indi üç  min belə qalmamışdır". 

C.Zeynaloğlu  Azərbaycan tarixinin  dövrləşdirilmədə onun istiqlaliyyətini başlıca prinsip kimi götürür (istiqlal elan  

olunmasından  əvvəlki  dövr,  Atabəylər  dövrü,  müstəqil  Qaraqoyunlu  və  Ağqoyunlu  dövrü,  müstəqil  xanlıqlar  dövrü).

 

Kitabın  yeddinci bö lməsi "Müstəqil Cü mhuriyyət dövrü"

 

adlandırılmışdır. Həmin  bölmənin  "Rusiyada böyük çaxnaşma" adlı 

birinci  fəsli  Zaqafqaziya  seymin in  fəaliyyəti,  8  il  mart  soyqırımı,  Mavərayi-Qafqaz  Cü mhuriyyəti,  onun  hökumətin in  ləğvi 

kimi məsələ lərə həsr edilmişdir. Əsərdə Azərbaycan Cümhuriyyəti xüsusi fəsil kimi ayrıca verilmişdir. 

Əsəri: 

Müxtəsər Azərbaycan tarixi, B., 1992

.  

Əd

.:Сумбатзаде А.С.,  Азербайджанская историография  XX веков, Б.,1987. 

---