[]

323 

 

Azərbaycan  Cü mhuriyyəti  Hö ku mətinin   1918  il  7  və  27  iyul  tarixli  qəra rla rı  ilə   DİN-ə  yerlərdə  in zibati  idarə  orqanla rı 

yaradıldıqca, anarxiyanın  hökm sürdüyü dövrdə Gəncədə və digər şəhərlərdə əhalin in təşkilinin yeganə mərkəzi orqanı o lan 

Müsəlman Milli Ko mitələrin in ləğv edilməsi tapşırıldı. 

1918 il sentyabrın 15-də Qa fqaz İslam Ordusu Bakını daşnak və eser-menşevik hərbi qüvvələrindən azad etdikdən 

sonra, Cü mhuriyyət Höku məti Bakıya köçdü, DİN-in fəaliyyət dairəsi daha da genişləndi. 

1918 

ilin  dekabrında  Azərbaycan  Cümhuriyyəti  Parlamentinin  işə  başlaması  ilə  əlaqədar  Hö ku mətdə  edilən  

dəyişikliklə r  nəticəsində  da xili  işlər  naziri  və zifəsi  Xə lil  bəy  Xasmə mmədova  həvalə  olunduqdan  sonra  nazirliy in 

fəaliyyətində  bir  sıra   ciddi  struktur  dəyişikliklə ri  edild i.  Na zirlik  b ir  tərəfdən,  təşkilati  işləri,  d igər  tərə fdən  isə,  xa rici 

dövlətlərin ölkənin daxili işlərinə müdaxiləsini dəf etmək tədbirlərin i gücləndird i. 

Qarabağ  bölgəsində  hakimiyyəti  möhkəmləndirmək  üçün  Azərbaycan  Cümhuriyyəti  Höku mətinin  1919  il  15 

yanvar tarixli qərarı  ilə Şuşa, Zəngəzur, Cavanşir və Cəbrayıl qəza larında general-qubernatorluq yaradıldı və həmin ayın 29-

da X.Su ltanov general-qubernator təyin olundu. 

DİN-in yerli idarələrinin  ştat cədvəli, onların əmək haqlarının  artırılması barədə qanun layihələri aprelin   8-də və 

may ın  26-da  Parlamentdə  təsdiq  olundu.  Bu  dövrdə  DİN-in  yerli  quru mlarının   təşkili,  vəzifəli  şəxslərin   fəaliyyəti  və  s. 

haqqında təlimatlar da hazırlanaraq yerlərə göndərildi. 

Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti Hö ku mətinin  1919  il  2 yanvar tarixli qərarı əsasında 1919  il üçün DİN-in smetası 

hazırlandı. Həmin ilin  martında Bakıda müttəfiq dövlətlərin polis ko missarlıqlarının  ləğvi ilə ölkənin  daxili siyasətinə xarici 

təzyiqin a radan qalxması da da xili işlər orqanlarının fəaliyyətinin güclən məsinə səbəb oldu. 

1919 

il apre lin 14-də təşkil olun muş 4-cü Hö ku mət kabinəsində Höku mətin sədri  Nəsib bəy Yusifbəylinin hə m 

də  da xili  işlə r  na ziri  və zifəsini  tut ması  ilə  na zirliy in  fəaliyyətinin  3-cü  dövrü  başlandı.  Na zirlik  və   onun  yerli  orqanları 

ölkədə  xarici  hərbi  qüvvələrin  müdaxiləsi  olmadan  sərbəst  və  müstəqil  fəaliyyət  göstərməyə  başladılar.  Bu  işdə  na- 

zirliy in  hazırladığ ı  və  16  aprel  tarixli  əmrlə  elan  etdiyi  təlimatın  mühüm  əhəmiyyəti  olmuşdur.  Təlimatda  qanunçu- 

luğun  və  intizamın  möhkəmləndirilməsi,  ölkənin  bütün  vətəndaşlarına  eyni  münasibət  göstərilməsi,  milli  qırğ ın  təza- 

hürlərinin  qarşısının  qətiyyətlə  alın ması,  vəzifəli  şəxslərin  öz  vəzifələrindən  sui-istifadə  hallarına  qarşı  kəskin  müba- 

rizə  aparılması  və  s.  məsələlər  öz  ə ksini  tap mışdı.  Ye rli  hakimiyyət  orqanları  əvvəlki  dövrə  n isbətən  öz  fəaliyyət- 

lərində mərkə zi hakimiyyətin göstərişlərinə daha ciddi ə məl ed irdilə r. 

Bu dövrdə DİN-in fəaliyyətində bir sıra təşkilati  xarakterli tədbirləri həyata keçirild i. Nazirliyin təklifi ilə Dövlət 

Müdafiə  Ko mitəsi  yaradıld ı.  Bakı  və  ətraf  sənaye  rayonlarının  daha  etibarlı  mühafizəsi  üçün  Bakı  Şəhər  Rəisliyi  təsis 

olundu,  Bak ı  Şəhər  Polisinin  ehtiyat  qüvvələri  təşkil  edildi.  A zərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyətində  hərbi  çağırışın  icrası 

haqqında Azərbaycan Parlamentin in  26  may tarixli qanununa uyğun olaraq, h ərb i çağırış barədə  Əsasnamə təsdiq olundu. 

Nazirlik  tərəfindən  hazırlan mış  Azərbaycan  polis  inspektoru haqqında  Əsasnamə  də  Dövlət  Müdafiə  Ko mitəsi  tərəfindən 

təsdiqləndi. 

Şəhərlərə gətirilən və aparılan yüklərdən onların  xeyrinə cari y ığım haqqında nazirliyin hazırladığı qanun layihəsi 

1919  il  iyulun 27-də A zərbaycan Cü mhuriyyətinin Pa rla menti tərə findən qəbul edilmişdi.  Na zirliy in təqdimatı ilə  mətbuat 

haqqında  nizamnamə,  icarəyə  verilmiş  binalar  üçün  qiy mətlərin  müəyyənləşdirilməsi  və  onlardan  istifadə  qaydaları  və  s. 

məsələ lərlə  bağlı  qanun  layihə lərinə  Parla mentdə  ba xılmış  və  qəbul  olun muşdu.  Na zirliy in  fəa liyyətinin  sonuna  yaxın 

işləyib  hazırladığı  ən  mühü m  sənədlərdən  biri  də  Azərbaycanda  torpaq  məsələləri  ilə  məşğul  olan  idarələr  haqqında 

Əsasnamə  idi.  Sənəddə  torpaqların  idarəçilik  formasının,  Qərbdəki  demokratik  əsaslara  uyğun  olaraq,  tama milə  yenidən 

qurulması nəzərdə tutulurdu. 

La kin  1920  il  apre lin  27-də  Sovet  Rusiyasının  Azərbaycanı  işğal  et məsi  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  Da xili 

İşlər Nazirliyin in də fəaliyyətinə son qoydu. 

 

Əd.: 

Aзepбaйджанская Демократическая  Pecnублика   (1918-1920),  Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Aдpec-

календары Aзepбaйджанской  Pecnублики нa 1920 r.,   B., 1920;   Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti. (1918-1920), Parlament (Stenoqrafik 

hesabatlar), c.l, 2, B., 1998; Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001; Əliyarlı İ., Behbudov T., Müstəqil Azərbaycan polisinin 

yaranması və fəaliyyəti (1918-1920-ci illər), B., 1998. 

DAXĠLĠ  ĠġLƏR  NAZĠRLĠYĠNĠN  QAZAX  QƏZAS INDA  XÜS US Ġ  MÜVƏKKĠLĠ  -  Azərbaycan  Cümhuriy-

yətinin Da xili  İşlər Na zirliyi (DİN) tərəfindən təyin edilmiş  xüsusi s əlahiyyətləri o lan vəzifəli şəxs.  Gəncə quberniyasının 

Qaza x  qə zasında  milli-etnik  toqquşmaların  genişləndiyi  və  adi  in zibati  tədbirlərlə  qayda  qanun  yaratmağın  mü mkün 

olmadığı  şəraitdə  yerli  qəza  idarəsinə  nəzarət  etmək  üçün  1919  il  fevralın   17-də  müvəqqəti  general-qubernator  səla-

hiyyətləri ilə  DİN-in xüsusi müvəkkili və zifəsi təsis edildi. Sərənca mında xa lq  milisi dəstəsi var id i.1919 il may ın 7-də  Rza  

bəy Qaraşarov Qa za x qə zasına xüsusi müvəkkil təyin o lunmuş, ona qə za ha kimiyyət nü mayəndələrinə  nəza rət et mə k, la zım 

gəldikdə onla rı vəzifədən kənarlaşdırmaq səlah iyyəti verilmişdi. 

DAXĠLĠ Ġġ LƏR NAZĠRLĠYĠ YANINDA POLĠS MÜFƏTTĠġ LĠYĠ HAQQINDA QANUN - Azərbaycan Xalq  

Cü mhuriyyət  dövründə  polis  orqanlarının  qanun  əsasında  fəaliyyət  göstərməsinə  nəzarətə  dair  hüquqi  sənəd.  1919  il 

sentyabrın 16-da A zərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti  Dövlət Müdafiə  Ko mitəsi tərəfindən təsdiq edilmişdir. Polis  müfəttişliyi 

quberniya  və  qəza  polis  orqanlarının   fəa liyyətinin   qanuniliy inə  nə zarət  məqsədi  ilə  yarad ılmışdı.  Po lis  mü fəttişliy i  rəisi 

bilavasitə da xili  işlər na zirinə,  müfəttişlər və dəftərxana isə rə isə tabe idi. Müfəttişlik  ildə bir dəfədən az olmayaraq, da xili 

işlər nazirliyinin  bütün idarələrin i və nazirliyin  vəzifəli şəxslərinin  fəaliyyətin i yo xlayır, vəzifə cinayətlərin i aşkar ed ir və 

araşdırırd ı. 

---