[]

337 

 

DÖVLƏT  MÜDAFĠƏ  KOMĠTƏSĠNĠN  YARADILMAS I  HAQQINDA  QƏRAR  -  Azərbaycan  Xalq  Cü mhu- 

riyyəti dövründə ölkəyə Denikin in hərbi müda xiləsi təhlü kəsinə qarşı hərbi quruculuq sahəsində yüksək səlahiyyətlərə ma lik 

Höku mət quru munun fəaliyyətə başlamasını təmin edən sənəd. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti  Höku mə tərəfindən 1919  il 

iyunun  9-da  qəbul  edilmişdir.  Onun  yaradılması  A zərbaycan  Xalq   Cü mhuriyyəti  Parla mentin in  1919  il  5  iyun  tarixli 

iclasında Den ikin təhlükəsin in qarşısının alın ması  məqsədilə aparılmış  müzakirələrdən sonra tövsiyə olunmuşdu. Höku mət 

qərarında  ko mitəyə  səfərbərlik  keçirilməsi,  ö lkədə  və  onun  bir  h issəsində  müharibə  və  ya  mühasirə   vəziyyətinin  e lan 

edilməsi,  qüvvədə  olan  qanunların  fəa liyyətin in  müvəqqəti  dayandırılması  və  ya   onun  dəyişdirilməsi,  könüllü  dəstələrin 

yaradılması,  hesabat  əsasında  qeyri-məhdud  maliyyə  vəsaitlərinin   xərclən məsi  və  s.  Fövqəladə  səlahiyyətlərin   verilməsi 

təsbit edilmişdi. 

 

Əd:. 

Aзepбaйджанская  Демократическая    Pecnублика  (1918-1920),  Парламент  (стенографические  отчеты),  Б.,  1998; 

Aзepбaйджанская Демократиская  Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;   Aзepбaйджанская 

Демократическая  Pecnублика   (1918-1920),  Армия (документы и материалы), Б., 1998;   

DÖVLƏT  NƏZARƏTĠ  ĠDARƏSĠ  (DNĠ)  - A zərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti dövründə mülki və hərbi idarələrin, 

müəssisələrin,  digər  idarəçilik  strukturlarının  fəaliyyətinə  nəzarət  edən  Höku mət  orqanı.  Bu  orqanı  formalaşdırmaq 

məqsədilə   Bakı  Nəza rət  Palatası  1918  ilin  oktyabrında  DNİ adlandırılmışdır.  DNİ-yə əvvəlcə   xarici  işlər naziri Mə mməd 

Həsən  Hacınski,  sonra,  müvəqqəti  olaraq,  yollar  na ziri  Xudadat  bəy  Məlik-Aslanov,  daha sonra  1918  il  dekabrın  28-dək 

Əbdüləli bəy Əmircanov rəhbərlik etmişdi. 

İdarənin nəzdində dəftərxana yaradılmış, mülki və hərbi idarələrə, habelə dəmir yoluna dair bütün təftiş kargüzarlığı 

burada  cəmləşdirilmişdi.  Təftiş  xarakterli  bütün  işlər  DNİ-yə  verilmişdi.  Sonrala r  müstəqil  nazirliyə  çevrilmişdi.  1918  il 

dekabrın 28-də Məmməd Həsən Hacınski nəzarət naziri təyin o lunmuş, lakin  o, Paris sülh konfransına ezam olunduğundan, 

nazirliyə Əlağa Həsənov, 1919 il apre lin 15-dən dekabrın 22-dək isə Nə riman bəy Nərimanbəyli rəhbərlik et mişdir. 

DÖVLƏT NƏZARƏTĠ NAZĠRLĠYĠ (DNN), A z ə r b a y c a n  X a l q  C ü m h u r i y y ə t i  D ö v l ə t  N ə z a- 

r  ə  t  i    N a z i r l i y i   -  Azə rbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  dövründə ölkədə  icra  strukturlarının  qərarlarının  yerinə  yetirilməsi 

üzərində dövlət nəzarətin i təmin edən orqan. 1918 il may ın 28-də Tiflisdə Azərbaycan Milli Şurası tərəfindən Azər-baycanın 

müstəqilliyi elan edildikdən sonra Fətəli  xan Xoyskinin təşkil etdiyi  Cü mhuriyyətin birinci  müvəqqəti  Höku mətində dövlət 

nəzarəti naziri və zifəsinə sosialist Cə mo  bəy Hacınski təyin  olun muşdu. Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku məti Tiflisdən 

Gəncəyə köçdükdən sonra 1918 il iyunun 17-də F.x.Xoyskinin təşkil etdiyi ikinci Höku mət kabinəsində dövlət nəzarəti naziri 

vəzifəsinin icrası müvəqqəti olaraq xaric i işlər na ziri Mə mməd Həsən Hacınsk iyə həvalə olundu. 

1918  ilin  sentyabrında  Bakı  Qafqaz  İslam  Ordusu  tərəfindən  azad  edildikdən  sonra  A zərbaycan  Xalq  Cü mhu-

riyyəti  Höku məti  Gəncədən  Bakıya  köçdü  və  oktyabrın  6-da  F.x.Xoyskin in  ikinci  Höku mət inin  tərkibində  dəyişikliklər 

edilərkən  bu  və zifənin   ic rası  Əbdüləli  bəy  Əmircanova  tapşırıldı.  A zərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyəti  Parla menti  fəa liyyətə 

başladıqdan (1918, dekabr) sonra Parlamentin tapşırığ ı  ilə Fətəli  xan  Xoyskinin təşkil etdiyi üçüncü Höku mət kab inəsində 

dövlət  nəzarəti  naziri  vəzifəsi  M.Hacınskiyə  həvalə  olundu.  1919  ilin  yanvarında  M.Hacınskinin   Paris  sülh  konfransına 

(1919-20)  göndərilən  A zərbaycan  nümayəndə  heyətinin  tərkibində  xaricə  get məsi  ilə   əlaqədar  bu  və zifənin  icrası  Əlağa 

Həsənova  tapşırıldı.  1919  il  apre lin  14-də  Nəsib  bəy  Yusifbəylin in  dördüncü  Hökumət  kabinəsində  dövlət nəzarəti  naziri 

vəzifəsinə  "Müsavat"  partiyasından  Nəriman  bəy  Nərimanbəyli,  1919  il  dekabrın  24-də   yenə  N.Yusifbəylinin  beşinci 

Höku mət kabinəsində isə "İttihad" partiyasının üzvü Heybətqulu Məmmədbəyov təyin olundu. 

Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti Hö ku məti  fəaliyyət göstərdiyi ilk va xt larda ölkədə heç bir yerli nə zarət  məntəqəsi 

yarada bilmə mişdi.  Bunun da başlıca s əbəbi o idi ki, ölkə əra zisində Nə zarət palatası  Bakı şəhərində yerləşird i.  Bu dövrdə 

isə  Ba kı  bolşevik-daşnak  güruhunun  əlində  idi.  1918  il  sentyabrın  15-də  Ba kı  Qafqaz  İslam  Ordusu  tərə findən  a zad 

edildikdən sonra Azərbaycan Xa lq  Cü mhuriyyəti  Höku məti  Bakıya  köçdü və sentyabrın  28-də  DNN təc ili olaraq  ilkin  və 

əsaslı  təftiş  haqqında  qərar  layihəsi  hazırlayaraq  Cü mhuriyyət  Höku mətinə  təqdim  etdi.  1918  il  oktyabrın  29-da  lay ihə 

Höku mət  tərəfindən  təsdiq  olundu.  Göstərilən  qərar  əsasında  əvvəllər  Bakıda  fəaliyyət  göstərmiş  Bakı  nəzarət  palatası 

Dövlət nəzarəti  idarəsinə çevrild i.  Bu vaxta qədər DNN-də nəzarət  işlərin in təşkili bir neçə nəfərdən  ibarət olan nazirliy in 

dəftərxanasında aparılırd ı. Mülki və hərbi işlərin, habelə dəmir yolu idarəçiliyinin təftişi üzrə bütün kargüza rlıq  işləri hə min 

dəftərxanada cəmləşdirilmişdi. 

Dövlət  nəzarəti  idarəsi  yarandıqdan  sonra  nazirliy in  dəftərxanasında  saxlan ılan  bütün  nəzarət-təftiş  materialları 

həmin idarəyə verildi.  Belə liklə, a rtıq 1919  il üçün nazirliyin strukturu dəftərxana və Dövlət nəzarəti  idarəsindən ibarət idi. 

Nazirliyin dəftə rxana direktoru Ne mət bəy Şahta xtinski, Dövlət nə zarəti idarəsin in rə isi isə A.P.De litsin idi. 

1920 il aprelin 27-də Azə rbaycanın Sovet Rusiyası tərəfindən işğalı ilə  Dövlət Nə zarəti Na zirliyi ləğv olundu. 

 

Əd.: 

Aдpec-календары Aзepбaйджанской  Pecnублики нa 1920 r.,   B., 1920; 

 

 

 

 

 

 

 

 

---