[]



Yüklə 6,32 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə203/282
tarix08.03.2018
ölçüsü6,32 Mb.
#30849
1   ...   199   200   201   202   203   204   205   206   ...   282

340 

 

Əd.: 

Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyy əti  (1918-1920).  Parlament  (stenoqrafik  hesabatlar),  c.2,  B.,  1998;  Aдpec-календары 

Aзepбaйджанской  Pecnублики нa 1920 r.,   B., 1920;  Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001. 



ERMƏNĠ  MĠLLĠ  ġ URALARI  -  Rusiyada  Fevral  inqilab ından  (1917)  sonra  ermən i  siyasi  təşkilatlarının  təşəb-

büsü  və  maddi  yardımı  ilə  Azərbaycanda  yaradılan  və  fəaliyyət  göstərən  Şuralar:  Bakı,  Gəncə,  Şuşa,  Naxçıvan,  Culfa, 

Ordubad və digər şəhərlərdə, hə mç inin Zəngəzurda A zərbaycan əleyhinə  fəa liyyət göstərirdilər. Bu  məqsədlə terrorçu  hərbi 

dəstələr  yaradılmışdı.  Ermən i  milli  şuraları  hə m  də  ermənilərə  təsir  göstərən  və  onları  səfərbərliyə  alan  siyasi  me xanizm 

rolunu oynayırdılar. 

Bakıdakı Şuranın sağ cinahı tərəfindən erməni burjuaziyasının vəsaiti hesabına həftədə iki dəfə ifrat  millətçiliy i ilə 

fərqlənən "Naşe vremya" qəzeti nəşr olunurdu. Qəzet türk-müsəlman əhaliyə qarşı böhtan, iftira yaymaq, tə xribat törətmə k, 

daşnak cinayətlərinə bəraət qazandırmaqla məşğul olurdu. 

1918 il  mart soyqırımı ərəfəsində erməni Milli Şuraları və "Daşnaksutyun" partiyası Azərbaycanda yaşayan ermə-

nilər  arasında  türk-müsəlman  əhaliyə  qarşı  nifrət  təbliğatı  aparır,  ç irkin  məqsədlərinə  çat maq  üçün  bütün  vasitələrdən: 

adamları aldatmaq yolu ilə ələ almaqdan, hədə-qorxudan, fitnə-fəsaddan, məramı, qayəsi erməni xisləti ilə yoğrulan qəzet və 

kitabçaların nəşrindən istifadə edirdilər. 

Bakı Sovetinin  milli tərkibinin ermənilərin  xeyrinə dəyişdirilməsi türk-müsəlman əhaliyə qarşı 1918 ilin  mart soy-

qırımına siyasi hazırlıq o ldu. Həmin dəyişiklik S.Şau myanın və  Bakıdakı erməni Milli Şurasının  fəal dəstəyi ilə baş verdi. 

Bu  hadisəyə  qiymət  verən  şahidlərdən  biri  xəbər  verirdi  ki,  "Demə,  bütün  ermə nilər  bolşevik imiş!  Çox  tezliklə  məlum 

oldu  ki,  Fəhlə,  Əsgər  və  Matros  Deputatları  Soveti  İcraiyyə  Komitəsinin  bütün  heyəti  (təqribən  90%-i)  ermə nilərdən 

ibarətdir".  Eyn i  za manda,  erməni  M illi  Şu rası,  Bakı  Soveti  və  onlarla  birləşən  daşnaklar  türk-müsəlman  əhaliyə  qarşı 

soyqırımına ciddi hazırlaş mağa başladılar. A zərbaycan əleyhinə fəaliyyətin hərb i-siyasi mexan izmi aydın  şəkil ald ı. Erməni 

siyasi təşkilatla rın ın ha mısı mü mkün qədər ço x a zərbaycanlın ı məhv et mə k p lanını yekd illiklə  müdafiə ed irdi. Ermən i Milli 

Şuraları "sağ daşnaklar"ın fikrini  ifadə edirdilər. "Sağ daşnaklar" isə Azərbaycanın bütün türk-müsəlman əhalisinin məhv 



edilməsini və burada öz siyasi hakimiyyətlərinin qurulmasını zəruri sayırdılar. "Daşnaksutyun" partiyasının Mərkəzi Ko-

mitəsi,  onun  rayon  bölmələri,  erməni  Milli  Şura larının   qərargahları  hə min  günlərdə   partiya  qəra rgahlarına  deyil,  hərbi 

qərargahlara bənzəyirdi. 

1918  il  martın  əvvəllərində  erməni  Milli  Şurası  ö zünün  "Erməni  döyüşçülərinə"  adlı  müraciətində  zinvorları 

(erməni  terrorçu  dəstələrinin  yaraqlıları)  "əsrlik  düşmən lə"  (yəni  türk-müsəlman  əhali  ilə  -  red.)  silah lı  mübarizəyə  hazır 

olmağa çağırırd ı. 

Erməni M illi Şurası s oyqırımının  əvvəlində ö z bitərəfliyin i e lan etdi. Lakin və ziyyətin S.Şau myanın başçılıq  etdiyi 

Bakı  Soveti  silahlı  qüvvələrinin  xeyrinə  dəyişdiyi  məlu m  o lduqda,  öz  hərbi  hissələrini  "İnqilabi  Müdafiə  Ko mitəsi"nin 

sərəncamına  verdi.  Mart ın  son  günlərində  Azərbaycanın  on  min lərlə  türk-müsəlman  əha lisi  daşnak-bolşevik  quldurla rı 

tərəfindən  məhv  edildi,  Ba kı  ş əhərin in  məhə llə ləri  yerlə   yeksan  olundu.  Azə rbaycanlılara   qarşı  soyqırımında  " xey li  pul 

vəsaiti, ciddi hə rbi qüvvəsi" olan erməni M illi Şurası da mühü m ro l oynadı (ba x hə mçin in Mart soyqırımı (1918)). 

Sonralar,  A zərbaycan  Xalq   Cü mhuriyyəti  dövründə  erməni  M illi  Şurası  a zə rbaycanlıla ra  qarşı  mart  soyqırımını 

saxtalaşdırılmış şəkildə təsvir etməyə cəhd göstərdi. Ermənilərin Bakıda A merika  missiyasının başçısına müraciətində qeyd 

edilird i  ki,  1918  ilin  martında  Bakıda  guya  bolşevik  qoşunları  ilə  Azərbaycan  Milli  Şurası  arasında  silahlı  mübarizə 

olmuşdur. Həm də  xüsusi olaraq nəzərə çatdırılırdı  ki, "ermənilərin... bu hakimiyyətə heç bir iddiası ola bilməzdi, çünki 

onlar  (ermə nilər  -  red.)  Bakı  quberniyasında  yalnız  cüzi  azlıq  təşkil  edirlər".  Lakin  bolşevik  maskası  altında  Ba kın ın 

azərbaycanlı  əhalisin in  ermən i-daşnaklar  tərə findən  məhv  edilməsi  fa ktı  o  qədər  təkzibedilmə z  idi  ki,  hətta  erməni  Milli 

Şurasının sağ cinahının nəşr etdiyi "Naşe vremya" qəzeti də  1919  ildə bunları etiraf etməyə  məcbur olmuşdu: "Keçən ilin 

mart  günlərində  ayrı-ayrı  şəxslər,  yaxud  dəstə-dəstə  ermənilər...  tərəfindən  Bakı  şəhərinin  müsəlman  əhalisinə 

münasibətdə... yol verilmiş vəhşilikləri heç kim inkar etmir" (1919, 2 aprel). 

Bakı şəhəri və rayonlarının  İnqilab i Müdafiə  Ko mitəsi erməni Milli Şu rasına təklif etmişdi ki,  xüsusi ermən i  milli 

qoşun  hissələrini  ləğv  edib,  onları  mövcud  olan  və  yeni  yaradılan  "beynəlmiləl"  sovet qoşunları  ilə  birləşdirsin.  Bununla 

erməni Milli Şurası hərbi hissələrin in  mövcudluğuna son qoyulma lı, ermən i M illi  Şurası da  bura xılmalı id i.  Lakin e rməni 

"milli qoşun hissələrin in" ləğv edilməsi  işi sona çatdırılmad ı.  Onlar  Bakı Sovetinin silahlı qüvvələri tərkibində də  müstəqil 

qalmaqda idilər. 

1918  ilin  may-iyun  aylarında  S.Şau myanın  daşnak-bolşevik  re jimin in  Gəncəyə  hərbi  yürüş  təşkili  za man ı  b ir 

mə rkə zdən  idarə  o lunan  ermən i  Milli  Şurala rı  B.Britaniya  generalı  Denstervillə  əlaqələ r  yarat mış,  eyni  za manda,  Qa fqaz 

İslam  Ordusunun  ko mandanlığı  ilə  danışıq lar  aparmaq  üçün  imkanlar  axta rmışdılar.  Salyandakı  erməni  Milli  Şurası  türk 

qoşunları ilə birbaşa əlaqəyə girmişdi. 

Zəngəzurdakı  e rməni  M illi  Şurası  1918  ilin  yanvarından  bu diyarın   idarəç iliy ini  zorla  ələ  keçirmişdi.  Dro,  And-

ronik kimi qaniçənlər burada türk-müsəlman əhalisinin soyqırımına başçılıq edirdilər. 

Qarabağdakı  ermən i  Milli  Şurası  birbaşa,  açıq-aşkar  A zərbaycan  dövlətçiliyinə  qarşı  fəaliyyət  göstərirdi.  Ermə-

nistan  hökuməti  bu  Milli  Şuraya  hər  ay  400000  rubl  vəsait  göndərirdi.  Beləliklə,  həmin   şura  Azərbaycan  ərazisində 

Ermənistan  hökumət inin  d iktəsi  ilə  fəaliyyət  göstərirdi.  Qa rabağdakı  e rmən i  M illi  Şurasının  mövqeyini  ingilislər  belə  

qiymət ləndirird ilə r:  "ermə ni  daşnakları  sülhün  bərqərar  olmasını  istəmirlər  və  rahatlığı  pozan  elementlər  kimi  həbs 



olunmalı  və  Qarabağ  ərazisindən  çıxarılmalıdırlar".  1919  il  martın  13-də  Milli  Şura  və  onun  sədri  Şahnazaryan  öz 

səlahiyyətlərini dayandırdığını elan ets ə də, azərbaycanlılara qarşı g izli fəa liyyətlərini davam etdirdilər. 

 

 

 



 


Yüklə 6,32 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   199   200   201   202   203   204   205   206   ...   282




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə