[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sənin gözəlliyin gəlməz ki saya, Qoynunda yer vardır ulduza, Aya. Oldun sən onlara mehriban daya
355
Əh məd Cavadın həyat və yaradıcılığ ının ən parlaq və məhsuldar dövrü 20 əsrin 10-cu illə rin in ortalarına, xüsusilə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövrünə təsadüf edir. Bu illərdə onun "Qoşmalar" (1916) və "Dalğa" (1919) ad lı şeir topluları nəşr edilmişdir. Hə min dövrdə istiqlal şairi kimi məşhurlaşan Əhməd Cavadın fəaliyyəti bilavasitə Məhə mməd Əmin Rəsulzadə ilə bağlı o lmuşdur. Əh məd Cavad məhz M.Ə.Rəsulzadənin təklifi ilə "Müsavat" partiyasına daxil olmuşdur. Uğrunda mübarizə apard ığı və böyük sevinclə qarşıladığı Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə yazdığı şeirlər Əh məd Cavad yaradıcılığ ının zirvəsidir. Daim ictimai-siyasi hadisələrin mərkəzində olan Əh məd Cavad Cü mhuriyyətin qurulmasını "Azərbaycan, Azərbaycan!" və"Canım, gözü m, gö zü m, canım Azə rbaycanım" şeirləri ilə alq ışla mışdır. Həyatını, taley ini və yarad ıcılığını A zərbaycan Cü mhuriyyəti ilə bağlayan şairin bu dövr şeirləri a rasında müstəqil dövlətimizin rə mzi olan üçrəngli milli bayrağımıza həsr o lunmuş şeirlər (" Elin bayrağı", " Yo l ver türkün bayrağına", "Azərbaycan bayrağına", "Al bayrağa" və s.) sözün həqiqi mənasında, orijinallığı və yüksək bədii-emosional təsir gücü ilə seçilir. "Qardaş" şerində "Vətən bir fidandır, en məz bayrağı!" deyən şairin "Marş" şerində də azadlıq bayrağı tərənnüm edilir. Azərbaycan Cü mhuriyyətinin ay-uldu zlu, yaşıl, q ırmızı və mavi rəngli bayraq obrazı Əh məd Cavad yaradıc ılığın ın ideya istiqa mətini müəyyənləşdirmişdir. Onun "Azərbaycan bayrağına" şeri milli marş kimi d illər əzbəri id i: Türküstan elləri öpüb alnını, Söyləyir dərdini sana bayrağım! Üç rəngin əksini Quzğun dənizdən Ərməğan yolla sən yara, bayrağım!
Cü mhuriyyətin himninin yazılması da Üzeyir Hacıbəyli və Əh məd Cavadın adı ilə bağlıdır. Milli oyanış, xalq hərəkatı, türk xalqların ın birliy inə çağırış, əski adət və inamlara, xalq ın yaddaşına qayıdış kimi duyğular Əh məd Cavad şeirlərin in ruhuna hopmuşdur. Onun yaradıcılığında A zərbaycan, Tu ran, Qafqaz, Türk dünyası obrazları ço x qabarıq verilmişdir. Əh məd Cavadın şeirləri A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin fəaliyyət göstərdiyi dövrdə həm xalqa, həm də onun siyasi liderlərinə təsir göstərirdi. Belə ki, M.Ə.Rəsulzadə hətta Azərbaycandan getdikdən sonrakı illərdə ya zdığ ı bir ço x məqa lə və kitablarında Əh məd Cavadın yaradıc ılığ ına dönə-dönə müraciət etmiş, şeirlərini təhlil edərək, onların "çağdaş ədəbiyyat" tariximizdə yüksək yer və mövqe tutduğunu göstərmişdir. "İngilis", "Gəlmə" şerilərində torpağımızı işğal etməyə gələnlərə layiq li cavab verən şair "Ey əsgər" şerində bunun əksinə, A zərbaycan xalqın ı soyqırımından xilas etməyə gələn türk ordusunu tərənnüm etmişdir. "Ağlayırd ım, gülü rəm" şerində (1920, 6 ap rel) şair A zərbaycan Cü mhuriyyətini gö zləyən təhlü kəni əvvəlcədən acı-acı xəbər verir, istiqlalımızı qorumağa çağırırd ı. Əh məd Cavadın yarad ıcılığı bədii sənətkarlığı, dilin in heyrətamiz sadəliyi, təsvir və ifadə vasitələrin in əlvanlığ ı, yüksək şeriyyəti ilə seçilir. Əh məd Cavad ömrünün sonuna qədər milli istiqlal ideallarına sadiq qalmış və bu yolda şəhid olmuşdur. Bunu onun Cü mhuriyyətin süqutundan - Aprel işğalından (1920) sonra yazdığı əsərlər də təsdiq edir. 1925 ildə yazd ığı " Göygöl" şerində Əh məd Cavad müstəqil Azərbaycanın dövlət bayrağındakı Ay-ulduza işarə edərək deyird i: Sənin gözəlliyin gəlməz ki saya, Qoynunda yer vardır ulduza, Aya. Oldun sən onlara mehriban daya, Fələk büsatını quralı Göygöl .
Şair bu şerə görə həbs olunmuşdu. Rə mzi xara kterli "Səsli qız" (1928-29) poe masında şair, eyhamla da olsa, işğal olun muş "cənnət kimi" ölkəsinin "mə zarlığa döndüyünü", "evlərin yıxılıb", " xanimanla rın söndüyünü", "işlənmə miş bir c inayətin qalmadığın ı", "yurdunu verməyənlə rin xınca xınc doğrandığını", gü lüş olmayan bu ölkədə "ağla mağ ın belə yasaq olduğunu" yana-yana dilə gətirirdi. O, 1920-37 illər arasında üç dəfə həbs olunmuş, hətta adı güllələnəcək adamla rın siyahısına salınmışdı. Şair 1924 ilin yanvarında Fövqəladə Komissiyanın həbsxanasında yazdığı "Ay ellər" şerində:
356
- deyə fəryad edird i. Daim təqib və təhdid olunan şair, nəhayət, 1937 ildə məhz Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövrünün görkə mli ideoloqu və parlaq şəxsiyyəti kimi məh ku m edilmişdir. 1936-37 illərdə o, Azərbaycan Şura Ya zıçılar İttifaq ında dəhşətli şəkildə " mühakimə" olunmuş və bu, Əhməd Cavadın repressiyaya məruz qalaraq, güllələn məsinə səbəb olmuşdur. Onun ailəsi də həbs edilmiş, həyat yoldaşı 8 il sürgündə qalmışdır.
Əsərləri: Şeirlər, B.,1958; Sən ağlama, mən ağlaram..., B., 1991; Seçilmiş əsərləri, 2 cilddə, B., 1992.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (ədəbiyyat, dil, mədəniyyət quruculuğu), B., 1998; Bayramoğlu (M əmmədov) A., Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə ədəbiyyat, "Ulduz" jurnalı, 1990, №5; yenə onun, İstiqlalımız və istiqbalımız naminə, "Dünya" jurnalı, 1993, №3; Baykara H., Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi, B., 1992; Saləddin Ə., Əhməd Cavad, B., 1992; Nəbiyev B., Əhməd Cavad, "Gəncə" nəşriyyatı, 1993. ƏHMƏDBƏYOV Zivər bəy Gəray bəy oğlu (1873, Şamaxı - 16.2.1925, Bakı) - ali təhsilli ilk azərbaycanlı me mar, rəssam. Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə Bakı şəhərin in baş mema rı. Peterburq Mülki Mühəndislər İnstitutunu bitirdikdən (1902) sonra Ba kı quberniya idarəsinin İnşaat şöbəsində, Bakı şəhər idarəsində memar işləmişdir. 1907 ildə Şamaxı şəhərinin baş memarı təyin edilmiş, məhəllələrin düzgün planlaşdırılması və tikilməsinə, zəlzələ zaman ı (1908) dağılmış Cü mə məscidin in yeni lay ihəsinin hazırlan masına böyük ə mək sərf et mişdir. Lay ihələrində milli me ma rlıq ənənələrindən geniş istifadə etmişdir. Onun layihələri əsasında Bakıda Təzəpir (1905-14), Göy məscid (1912-13), Göyçayda məscid (1906), Şa ma xıda İma m məscidi (1909), Cü mə məscid i (1909-18), "Səadət" məktəbi (indiki akade mik Zə rifə Əliyeva adına Elmi-Tədqiqat Oftalmologiya İnstitutu; 1911- 12) və s. inşa edilmişdiir. Əh mədbəyov öz yaradıcılığında milli irslə yanaşı Avropa klassisizminə də müraciət etmişdir. Bakıda "Doğum evi" (1910-cu illər), "Uşaq xəstəxanası" (indiki Elmi-Tədqiqat Ana və Uşaq Mühafizəsi İnstitutu; 1914-16), həmçinin Bakıda və Şamaxıda b ir sıra yaşayış evlərinin layihələrini yaratmışdır. Əh mədbəyov Azərbay- can xalq memarlığın ın mütərəqqi ənənələrin i Şərq və Avropa memarlığ ı ilə ü zvi surətdə əlaqələndirmişdir. O, milli memarlıq ab idələrinin mühafizəsi ilə əlaqədar 1917 ildə mü lki mühəndis Ömər bəy Abuyevlə birgə "İslam incəsənəti abidələrini sevənlər və qoruyanlar cə miyyəti"ni yaratmış, 1919 ildə isə Şa ma xının bərpası üçün "Yen i Şirvan" cə miyyətini təşkil et mişdir. A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti dövründə Bakının baş me marı və zifəsində çalışan Əh mədbəyov şəhərin daşnaklar və eser-menşeviklərdən ibarət "Sentrokaspi diktaturası‖ndan azad olunması (1918, 15 sentyabr) zaman ı şəhid olmuş azərbaycanlı və türk əsgərlərin in xatirəsini əbədiləşdirmək üçün Çənbərəkənd qəbiristanlığında (indiki Şəh idlər Xiyabanı) ucald ılacaq abidə ko mpleksinin layihəsini hazırlamışdı. Altıbucaqlı türbə görünüşündə olan həmin lay ihədə orta əsr Azərbaycan me marlıq inc ilə rindən məharətlə istifadə olun muşdu. Aprel işğalından (1920) sonra Azərbaycan Xalq Maarifi Ko missarlığının qərarı (1920, 13 noyabr) ilə, ikinci dəfə yanmış, Tağıyev teatrının bərpa və yenidənqurma layihəsini hazır- lamaq da Əh mədbəyova tapşırılmışdı. Əd.: Fətullayev Ş., M emar Zivərbəy Əhmədbəyov, "Qobustan" incəsənət toplusu, 1970, №2 .
seçilmişdi. Bundan əvvəl Bakı şəhər dumasının üzvü olmuş, geniş xeyriyyəçilik işi aparmışdır. Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin ilk ic lasında 11 nəfərdən ibarət idarə heyətinə seçilmişdir. Əh mədov "Nəşri-maa rif‖ cə miyyətinin təsisçilərindən biri, Müəssislər Məclisin in çağırılması ü zrə Mərkə zi Ko missiyanın üzvü idi. Parla mentdə əvvəlcə "Bitərəflər" frak siyasının üzvü olan Əh mədov 1919 ilin o ktyabrında bu fra ksiyada baş vermiş parçalan madan sonra bir neçə bitərəflə birlikdə "Müsavat" fraksiyasına keç mişdir. Əd.: Süleymanova S., Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkat (XIX yüzilliyin sonu - XX yüzilliyin əvvəlləri), B., 1999; Cavadov C, Azərbaycanda xeyriyy əçilik hərəkatı (XIX əsrin sonu və XX əsrdə), B., 1999 .
ƏHMƏDZADƏ Yusif (?-?)- Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentin in üzvü. A zərbaycan Milli Şurasının "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"una (1918, 19 noyabr) əsasən, ticarət-sənaye ittifaqından Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin tərkibinə daxil edilmişdi. Parlamentdə "Müsavat" və bitərəflər fraksiyasını təmsil edirdi. "ƏHRAR" ("Azad lıqsevər") - siyasi partiya. 1918 ilin payızında Bakıda yaradılmışdı. Sədri Aslan bəy Qardaşov idi. "Əhrar"ın fəa liyyəti, əsasən, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla mentində təmsil o lunan eyni ad lı fra ksiya çərç ivəsində keç ird i. Fraksiyanın üzv ləri Aslan bəy Qardaşov, Rəşid bəy Qaplanov, Abdulla bəy Əfəndizadə, Qə rib Kə rim oğlu, Bayra m Niya zi Kiç ikxanlı və başqaları idilər.
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|