[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
357
"Əhrar"ın bəyannaməsi Abdulla bəy Əfəndizadə tərəfindən dekabrın 26-da Parla mentin ic lasında açıq landı. Bəyannamədə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətin in qurulması alqışlan maq la yanaşı, Höku mətin fəa liyyəti tənqid edilirdi. "Əhrar" aqrar islahatlarla bağlı mü lkədar torpaqların ın kəndlilər arasında bölüşdürülməsi, fəhlə məsələsində isə 8 saatlıq iş günü, əməyin mühafizəsi tələblərinin tərəfdarı idi. Xarici siyasət sahəsində qonşu respublikalarla dostluq münasibətlərin in qurulmasına və in kişaf etdirilməsinə üstünlük verən partiya, A zərbaycan xalqı ilə yanaşı, bütün Qafqaz xalqların ın müstəqilliy inin və onların hüquqların ın müdafiə edilməsinin vacibliyinə xüsusi diqqət yetirirdi. 1919 il aprelin 14-də "Əhrar" fraksiyasından R.Qaplanov maarif və din i etiqad naziri, A.Qa rdaşov is ə əkinçilik naziri kimi Nəsib bəy Yusifbəylinin başçılıq etdiyi 4-cü hökumət kabinəsinə da xil oldula r. Aqrar islahatların keçirilməsin in ləngidilməsinə görə Hö ku məti tənqid edən sosialistlərə "Əhra r" fraksiyası da qoşulmuşdu. N.Yusifbəylin in 5-c i koalisyon kabinəsində R.Qaplanov ticarət, sənaye və ərzaq naziri təyin olundu. Aprel işğalı (1920) ərəfəsində bir neçə partiya -
müdaxiləsi ərəfəsində hakimiyyət böhranını gücləndirdilər. "Əh rar"ın bəyanatında deyilirdi ki, Hö ku mətin əksəriyyəti radika l (yəni, sosialist yönümlü) addımlar at maq istəmədiyindən, və ziyyəti daha da gərginləşdirirlə r. 1920 il aprelin 15-də A.Qardaşov "Əhrar" nümayəndələrinin koalisyon Hökumətdən çıxması barədə bəyanat verdi. Bundan sonra "Əhrar" və "İttihad" fraksiyaları Məmməd Həsən Hacınskinin baş nazir vəzifəsinə təyin olun masına və bolşeviklərlə birgə yeni Höku mət formalaşdırılmasına razılıq versələr də, artıq gec id i. Bo lşeviklər heç b ir koalisiyaya razı olmadılar və hakimiyyətin təhvil verilməsi barədə Pa rla mentə ultimatu m göndərdilə r. Gərg in mübahisələrlə qarşılanan bu s ənədin mü zakirəsində "Müsavat‖dan başqa, bütün partiya liderləri ilə birgə A.Qardaşov da ultimatu mun qəbul edilməsinə və hakimiyyətin bolşeviklərə təhvil verilməsinə səs verdi. 11-ci Qırmızı ordu apre lin 28-də Bakıya da xil o lduqdan sonra Parla ment və bütün siyasi partiyalar bura xıldı. Bununla "Əhrar" partiyasının da fəaliyyətinə son qoyuldu. Əd.: Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920), B., 1998; Süleymanova S., Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkat, B., 1999.
partiyası deputatlarından ibarət idi. 1919 ilin əvvəlində "Əhrar"ı 9 deputat təmsil edirdi (bax Azərbaycan Xalq Cümhııriyyəti Parlamenti). "Əhrar" partiyasının bəyannaməsini 1918 il dekabrın 26-da keç irilmiş Parla ment ic lasında Abdulla bəy Əfəndizadə açıqlamışdı. Fraksiya Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin qurulmasını alqışlamaqla yanaşı, fəaliyyətini kifayət qədər qənaətbəxş hesab etmədiyinə görə Höku məti tənqid edird i. Bəyannamədə tə ləb edilirdi ki, hər bir na zirliyin başında müvafiq sahənin mütəxəssisi dursun. Aqrar islahatlarla bağlı "Əhrar" fraksiyası iri mülkədar torpaqların ın ö zəlləşdirilərək kəndlilərə paylan masın ı düzgün sayırdı. "Əhrar", hə mç inin, 8 saatlıq iş günü, əməyin mühafizəsi tələb lərinə tərəfdar idi. Qonşu respublikalarla dostluq münasibətlərinin qurulması və inkişaf etdirilməsinə üstünlük verirdi. "Əhrar" ın üzvləri Müəssislər Məclisinin çağ ırılması ü zrə mərkəzi ko missiyada, Parla mentin maliyyə-büdcə, redaksiya, aqrar və sorğu ko missiyalarında təmsil o lun muşdular.
riyyəti ə razisində hərbi mükə lləfiyyətin təşkilinə məsuliyyət daşıyan orqanların fəa liyyətinin hüquqi cəhətdən tənzimlən məsi haqqında qanun. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Parlamenti tərəfindən 1919 il may ın 26-da qəbul edilmişdi. Qanunda təsbit olunurdu ki, ölkə ərazisində hərb i mükəlləfiyyətin həyata keçirilməsinə rəhbərlik edən orqan Azərbaycan Mərkə zi Əxzi-əsgər İdarəsidir. Bu idarə vətəndaşların hə rbi xid mətə çağ ırılması və onların natural hərbi mü kəlləfiyyətlərini (əsasən at və qoşqu vasitələri ilə) yerinə yetirməsinə nəzarət etməli idi. Mərkəzi Əxzi-əsgər İdarəsi, eyni zamanda, çağırış yaşlı şəxslərin tibbi müay inədən keçirilməsinə nəzarət etməli, qəza, şəhər və dairə əxzi-əsgər şöbələrin in işi ilə bağlı şikayətlərə baxmalı, həmin şöbələrin fəaliyyəti haqqında hesabatları təhlil etməli, hərbi mü kəlləfiyyətin yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan büdcə layihəsini hazırla malı, ayrılmış büdcə vəsaitini şöbələr arasında bölüşdürmə li və digər məsələ ləri hə ll et mə li idi. A zərbaycan Mərkə zi Əxzi-əsgər İdarəsinin rə isi da xili işlər nazirinin müavini, ü zvlə ri isə idarən in işlər idarəsinin müdiri, həmçinin hərbi nazirliklə ədliyyə nazirliy inin nümayəndələri olmalı idilər. Yerlərdə vətəndaşların hərbi mükə lləfiyyətlərini yerinə yetirmə ləri ilə qəza , dairə və şəhər əxzi-əsgər şöbələri məşğul olma lı id i. Bu orqanlara aşağıdakı vəzifə lər həvalə o lunurdu: çağırışçıların siyahısının tərtib edilməsi; çağırışçı siyahılarının yo xlan ılması; çağırışçıların qeydiyyatı və xid mətə çağırılanların sayı barədə Mərkəzi Əxzi-əsgər İdarəsinə mə lu mat verilməsi; çağ ırışçıla rın hərbi xid mətə çağırılması; çağ ırışçıla rın tibbi müayinəsinin aparılması; çağ ırışçıla rın hərbi xid mətə qəbul edilməsi; məsuliyyətə cəlb edilmə li o lan çağırışçıla r haqqında polis orqanlarına məlu mat verilməsi; yerlə rdə atların və qoşqu vasitələrinin qeydiyyatının aparılması və onların xid mətə cəlb edilməsi; səfərbərlik p lanların ın hazırlan ması; hərbi xid mət zamanı xəsarət almış əsgərlərin tibbi müayinədən keçirilməsi. Qəza, dairə və şəhər əxzi-əsgər şöbəsinin rəisi yerli qəza rəisi və ya daxili işlər naziri tərəfindən təyin edilmiş şəxs ola bilərd i. Hərbi nazirlik tərəfindən eza m ed ilmiş zabit və kəndlə rdən seçilmiş nü mayəndələr qəza ə xzi-əsgər şöbələrinin üzvü olma lı idilər. Qanuna əsasən, bütün qəza mərkəzlərində qəza əxzi-əsgər şöbələri təsis edilməli id i. Bu şöbələr hərb i nazirliklə razılaşdırıldıqdan sonra daxili işlər nazirliyinin qərarı ilə açılmalı idi. Qəza əxzi-əsgər şöbələri tədriclə açıla b ilərdi. Lakin qanuna əsasən, Gəncə, Qaza x, Nu xa (Şəki), Tə rtər, Cəbrayıl, Ba kı, Göyçay, Salyan, Şa ma xı, Zaqatala və Şuşa qəzala rında isə ə xzi-əsgər şöbələri dərhal açılma lı idi.
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|