[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏLI FUAD PAġA
363
təhsil almış, Balkan müharibələ rində (1912-13) və Birinci dünya müharibəsində (1914-18) iştirak et mişdir. Ka zım Qara Bəkir paşa, Bəkir Sa mi bəy və d igər türk milli a zadlıq mücadiləsi xadimlə ri ilə b irlikdə Mustafa Ka ma l Atatürkün 1919 il iyunun 20-də bəyan etdiyi A masya təlimat ını imzala mışdı. 1920 il aprelin 23-də Anka rada işə başlamış Türkiyə Böyük Millət Məc lisi (TBMM) höku mət inin Moskvadakı ilk fövqəladə və səlahiyyətli sefiri olmuş və 1921 il fevra lın 18-də Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası (RSFSR) höku məti ilə danışıqlar aparmaq üçün göndərilmiş Türkiyə nü mayəndə heyəti ilə birlikdə Moskvaya gəlmişdir; fevral-ma rt aylarında Yusif Ka mal bəy və doktor Riza Nuru bəylə birlikdə Moskvada RSFSR xarici işlər naziri G.Çiçerinlə, Ümu mrusiya Mərkəzi İcraiyyə Ko mitəsinin üzvü C.Qorxmazovla danışıqlar aparmışdır. Əli Fuad paşa Moskva konfransında Azərbaycanın himayəsi altında Naxçıvana mu xtariyyət verilməsi məsələsinin uğurla həll edilməsi sahəsində gərgin və səmərəli dip lo matik fəaliyyət göstərmişdir. Danışıqlarda məh z Türkiyə diplo matların ın, o sıradan da Əli Fuad paşanın səyləri sayəsində "Dostluq və qardaşlıq haqqında" RSFSR-Türkiyə müqaviləsinin (Moskva, 16 mart 1921 il) 3-cü maddəsinə və 1 (V) əlavəsinə əsasən, Naxçıvan vilayətinə A zərbaycanın himayəsi alt ında mu xtariyyət verilməsi ra zılaşdırıldı. Əli Fuad paşa sonralar millət vəkili, 1948 ildə isə TBMM başqanı seçilmiş və Türkiyə Cü mhuriyyətinin daxili və xarici siyasətinin işlənib hazırlan masında fəal ro l oynamışdır. 60-cı illərdən elmi fəa liyyətlə məşğul olmuşdur. "Sin if yoldaşım Atatürk", "Moskva xatirələ ri" və s. əsərlərin müə llifid ir.
publisist, tərcüməç i. Kəndli a iləsində doğul kənd molla xanasında almışdır. Kənd təsərrüfatında işləmiş, Bu xara, Səmərqənd (1898-1900), Gəncə, Tiflis şəhərlərində ticarətlə məşğul olmuşdur. 1920 ildə Gəncədə qısamüddətli pedaqoji kurs bit irərə k, müəllimlik (1920-24),-― Yeni Gəncə" qəzetində əməkdaşlıq etmiş, verg i idarəsində, şəhər təsərrüfatı şöbəsində işləmişdir.1926 ildə Bakıya köçərək "Kəndçi qəzetəsi", "Molla Nəsrəddin", "Yen i yol", "Ko mmunist"və s. dövri nəşrlərin redaksiyala rında çalış mışdır. "Şahnamə"-dən "Səyavuş və Əfrasiyab" dastanının, "Dünya və insanın yaradılışı" bölməsin in tərcüməsi (1935), "Sijimqulunamə" (1927), " Bəlkə bu yaxşı oldu" (1930), "Satira mə rmiləri" (1945) kitabları nəşr olun muşdur. Əli Nəzmi yaradıcılığa 20 əsrin əvvəllərindən başlamış, ilk şeir və məqalələrini "Şərq i-Rus" qəzetində (1903-05) dərc etdirmişdir. Birinci rus inqilabından (1905-07) sonra"Əli Mə mmədzadə", "Kefsiz", "Məşədi Sijimqulu", "Şə mşir", "Bikəs", "Əlidəyənəkli" və s. açıq və gizli imza larla "Molla Nəsrəddin", "Bəhlu l", "Zənbur", "Babayi-Əmir", "Məzə li", "Tuti", "Məktəb", "İqbal" və s. məc muə lərdə lirik-satirik əsərlə ri dərc olunmuşdur. "Molla Nəsrəddin" və M.Ə.Sabir ədəbi mə ktəbinin nu mayəndəsi olan Əli Nəzminin yaradıcılığ ında əski dünyaya, köhnə şüur və mə işət tərzinə qarşı mübarizə , istibdadın tənqidi, a zadlıq ideyalarının tərənnü mü aparıc ı istiqa mət təşkil ed ir ("Fələ kdən giley", "Hürriyyətin lüzu mu", "İstibdad", "Olacaqmı", "Sizə nə", "Ey füqəra", "Od tutub, odlandı Vətən", "Ağaya cavab", "Qorxura m", "A mali-hürriyyət" və s. şeirlər). Əli Nəzmi 20 əsrin birinc i yarısın ı əhatə edən qırx illik bir müddətdə Azərbaycan və ona yaxın olan regionda baş verən ictima i-siyasi hadisələrə çevik, həssas münasibət bil-dirmişdir. Bu baxımdan şairin 1917 ildən sonra baş verən hadisələrə münasibəti maraq doğurur. "Olarmış" şerində çar istibdad üsuli- idarəsinin y ıxılmasını a lqışlayan şair ö lkən in müsəlman əhalisinin işinin niza ma düş əcəyinə ümid bəsləyir, "Muxta r" şerində vətəndaşların hüquq bərabərliyinin tə min olunacağından söhbət açır. La kin ço x keç mədən məyus olan şair "Hürriyyətdən kim nə pay aparsın?" şerində inqilabdan Rusiyanın mə zlu m müsəlman xalq larına "yumruqdan", "buyruqdan" başqa bir pay düşmədiyini bəyan edir. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti illə rində Əli Nə zmi doğma Sərab kəndində yaşamışdır. Ba kıda çıxan "Zənbur" jurnalında "Kefsiz" imzası ilə "İnsaf‖, "Bələdiyyə" satiralarını dərc etdirmiş, dövlət tədbir və qanunlarından şəxsi mənfəətləri üçün istifadə edən məmu rları və möhtəkirləri tənqid etmişdir. Şairin " Keçmiş günlər" mən zu m xatirələrində Gəncə üsyanı, həmin günlərdə Gəncədə xəstə xanada müalicə olunan Məhəmməd Hadi ilə görüşləri haqqında məlu mat vard ır. Əsəri:
Seçilmiş əsərləri, B., 1979. Əd.: Hüseynov F., Əli Nəzmi, B., 1970.
mühərrir. Gəncədə mollaxanada, "Məktəbi-ruhaniyyə", "Cəmiyyəti-xey riyyə" məktəblərində o xu muş- dur. Gəncə "İsla m qiraət xanası‖nda müdir (1907-08), Bakıda " Günəş" (1910-11), " Yeni həqiqət" (1911) qəzetlərinin, satirik "Tuti" (1914-16) jurna lın ın redaksiyasında mühərrir işlə mişdir. "Molla Nəsrəddin" jurnalında satiralar dərc etdirmişdir. Siyasi baxışlarına görə təqib olunaraq, Dağ ıstana sürgün olunmuş (1917), beş aydan sonra Gəncəyə qayıdaraq, "Türk Ədəmi-mərkəziyyət "Müsavat" partiyasında çalış mış, "Müsavat" qəzetində "Müsavatçı Əli Ra zi" imzası ilə şeirlər dərc etdirmişdir. Azərbaycan Cü mhuriy- yətinin kəşfiyyat xid mət ində fəaliyyət göstərmişdir. Elə buna görə də sovet hakimiyyəti illərində repressiya olunaraq, güllələn mişdir. Ya radıc ılığa lirik şeirlə rlə başlayan Əli Ra zi Birinci rus inqilabından (1905-07) sonra mü xtəlif dövri mətbuat orqanlarında ço xlu satirik şeirlə r, fe lyeton və publisist məqalə lər dərc etdirmişdir.
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|