[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Nuru paşaya çatdırılması lazımdır: əmri qəti təkrar edirəm ki, Bakıya heç bir surətlə tərəfimizdən düçari
394
Bu planı bütünlüklə reallaşdıra bilməsə də, Qafqaz İslam Ordusunun yaradılması ilə Azə rbaycan və Dağıstandakı milli azadlıq hərəkatın ı dəstəkləməyə müvəffəq o ldu. Ənvər paşa Qafqaz İslam Ordusu adı altında türk zabitlərinin rəhbərliyi və iştirakı ilə Azərbaycanda üç piyada diviziyadan ibarət hərbi korpus yaradılmasını planlaşdırırdı. 1918 ilin əvvəllərində Nağ ı
nümayəndə heyəti ilə görüşdükdən sonra Ənvər paşa, qəti olaraq, A zərbaycan türklə rinə hərbi yardım göstərmək qərarına gəldi. Hə min qərarın uğurla həyata keçirilməsinə, Azə rbaycan türklərin in böyük ü mid bəslədiy i hərb i yard ımın vaxtında və yetərincə çatdırılmasına qətiyyətlə girişən Ənvər paşa bu mühü m və çətin vəzifən i yerinə yetirəcək zabitlərin seçilməsinə də xüsusi diqqət yetirirdi. Qəbul o lunmuş qərara əsasən, Azərbaycana göndəriləcək zabitlərin rütbəsi bir pillə artırılmalı və onlara ikiqat əmək haqqı verilməli id i. Ənvər paşa Qafqaz İslam Ordusuna kimin başçılıq edəcəyinə də böyük əhəmiyyət verirdi. Bu vəzifəyə başqa namizədlərin də olmasına ba xmaya raq, Ənvər paşa Qafqa z İsla m Ordusu komandanı vəzifəsini qardaşı Nuru paşaya etibar etmişdi. Qafqaz İslam Ordusunun struktur baxımından tabe olduğu Şərq ordular qrupunun komandanı vəzifəsinə isə Ənvər paşanın yaxın qohumu Xəlil paşa təyin edildi. Bununla o, Azərbaycan türklərinə hərb i yardım göstərilməsin i özünün daha çox etibar etdiy i yaxın qohumlarına həvalə etdi. 1918 il aprelin 5-də Ənvər paşa Qafqaz İslam Ordusunun təşkil olun ması vəonun qarşısında duran vəzifə lərə dair tə limna məni təsdiqlədi. Bu təlimna mədə Qafqa z İsla m Ordusunun təşkili prinsipləri və onun qarşısında duran vəzifələ r konkret o laraq müəyyənləşdirilirdi. Nuru paşa Gəncəyə yetişdikdən sonra aydın oldu ki, Azərbaycanın müstəqilliyinə qənim kəsilmiş Bakı Soveti qoşunlarının artıq Gəncə istiqamətində başladıqları hücum əməliyyatının qarşısını almaq üçün yerli qüvvələrdən qısa müddətdə güclü ordu yaratmaq mü mkün olmayacaqdır. Odur ki, Nu ru paşa Türkiy ə rəhbərliyi, o cü mlədən Ənvər paşa qarşısında Azərbaycana türk hərbi qüvvələrin in göndərilməsi barədə məsələ qald ırd ı. 1918 il iyunun 4-də Batu mda Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ilə Osman lı dövlət i arasında imza lanan müqavilədən sonra Ənvər paşa Azərbaycana hərbi qüvvələr göndərilməsinə dair göstəriş verdi. Türk hərb i qüvvələri və Azərbaycan milli qoşun hissələrindən təşkil ed ilmiş Qafqaz İslam Ordusunun təchizatını, fəaliyyətini da im nə zarət a ltında sa xlayan Ənvər paşa Azərbaycana hərbi yardım göstərilməsinin dayandırılmasını tələb edən Almaniyanın ciddi təzyiqi ilə ü zləşdi. Osman lı dövlətin in müttəfiqi olan Alman iya Türkiyənin A zərbaycana hərbi yardım göstərməsinə qəti etirazını bildirdi. 1918 il iyulun sonu - avqustun əvvəllərində A lmaniya hərbçiləri Qafqaz İslam Ordusu hissələrinin Ba kıya doğru irə lilə məsinin və Ba kı neftin in Osman lı höku mətin in nəza rəti alt ına keç məsinin qarşısını a lmaq üçün Ənvər paşa qarşısında sərt tələblər qoydular. Alman iyanın tələbinə görə, türk hərbi h issələri Bakıya doğru hücumu dayandırmalı və geri çəkilməli idi. Əks təqdirdə, türk ordusunda xid mət edən alman zab itləri geri çağırılmalı və Almaniya türk hərb i hissələrinin Bakıya doğru irəliləməsinin qarşısını almaq üçün konkret tədbirlər həyata keçirilməli id i. Odur ki, Ənvər paşa türk ordusunda kifayət qədər yüksək vəzifələrdə olan alman zabitlərinin diqqətini Bakın ı azad etmək əməliyyatından yayındırmaq üçün, rəsmi o laraq, 1918 il avqustun 4-də 3-cü ordu ko mandanına göndərdiyi məktubunda yazırdı: "Nuru paşaya çatdırılması lazımdır: əmri qəti təkrar edirəm ki, Bakıya heç bir surətlə tərəfimizdən düçari-
düşməyə qoymayan Ənvər paşa, eyni zamanda, Nuru paşanın yanına şəxsi nü mayəndəsini göndərib tələb etdi ki, rəs mi mə ktublara fikir ve rməsin və Ba kının a zad olun masını tezliklə başa çatdırsın. Bundan əlavə, Ənvər paşa Ba kın ın a zad olunması əməliyyatını qələbə ilə başa çatdırmaq üçün 15-ci türk diviziyasının da Azərbaycana göndərilməsinə nail oldu. Ənvər paşanın Bakın ın azad edilməsinə nə qədər böyük önəm verdiyi onun Nuru paşaya göndərdiyi teleqramdan da aydın görünür: " Böyük Turan imperatorluğunun Xəzər kənarındakı zəngin bir qonaq yeri o lan Bakı şəhərinin zəbti xəbərin i böyük bir sevinc və mutluluqla qarşıladım. Türk və İslam tarixi sizin bu xid mətinizi unutmayacaqdır. Qazilərimizin gözündən öpər, şəhidlərimizə fatihələr ithaf edərim". Bakı azad edild ikdən sonra Ənvər paşa onun mühafizəsinin gücləndirilməsinə də xüsusi əhəmiyyət verird i. 1918 il oktyabrın 1-də Nuru paşaya məktubunda o, Bakının dənizdən mühafizəsin in gücləndirilməsini tələb etdi. Bu məsələnin həlli və bütünlükdə Azərbaycan milli hərb i qüvvələrinin möhkə mləndirilməsi üçün, Ənvər paşanın əmri ilə , 1918 il oktyabrın əvvəllərində Azərbaycana çoxlu silah və sursat göndərildi. Türk hərbi qüvvələri A zərbaycanı tərk etməyə məcbur olduqda, Osmanlı dövlətinin Qafqaz siyasətinin əsas təşəbbüsçülərindən biri o lan Ənvər paşa Nuru paşanın diqqətini Azərbaycanın müstəqilliy inin qorun ma-
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|