[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Düşmənlərlə...sülh yapmaq məcburiyyətinə girdim. ...Bizim vəziyyətdə Azərbaycanın istiqlalını təmin qayət mühümdür".
- : "Ümumi vəziyyətin sülhə getməmizi icab etdiyini yazmışdım.
- ƏRƏBLĠNS KĠ
395
sına və
möhkəmləndirilməsinə yönəltməyə çalışırdı. O, 1918 il oktyabrın 15-də Nuru paşaya ünvanladığı məktubunda yazırdı: "Düşmənlərlə...sülh yapmaq məcburiyyətinə girdim. ...Bizim vəziyyətdə Azərbaycanın istiqlalını təmin qayət mühümdür". Birinci dünya müharibəsinin nəticələrinə əsasən, Osmanlı höku məti istefa vermək məcburiyyətində qaldıqda, Ənvər paşa Azərbaycana gəlmək və ölkənin müstəqilliyin in möhkəmləndirilməsinə xid mət göstərmək n iyyətində idi. O, 1918 il oktyabrın 23-də Xəlil paşaya göndərdiyi məktubda yazırd ı: "Ümumi vəziyyətin sülhə getməmizi icab etdiyini yazmışdım. Bu vəziyyətdə Azərbaycanın təşəkkülünü təmi n etməyi mühüm bir vəzifə bilirəm. Əvvəla, oranın təşkilatının ikmalı üçün adam, silah, cəbbəxana ilə həmən yardım edilsin. Buradan ora 700 min lirə göndəririm. ...Başladığımtz hərbi iyi bitirmədiyimiz üçün çəkilmək üzrəyiz. Mən işsiz indi sıxılacağımdan bəlkə Azərbaycana indilik səyahət üçün, bilaxərə də orada bir həyat əsəri görərsəm, büsbütün qalmaq üçün hə rəkəti düşünürəm ". Müttəfiqlər tərəfindən məğlub edilmiş Osmanlı dövləti üçün təslim aktı o lan Mudros barışığı (1918) imzalanandan sonra Ənvər paşanın həyatına təhlükə yarandı. Belə o lduqda o, 1918 il noyabrın 8-də höku mətin bir neçə üzvü ilə birlikdə Azərbaycana gəlmək üçün gizlicə Türkiyəni tə rk et mə k məcburiyyətində qaldı. Alman gə misi ilə Krıma gələn Ənvər paşa Şimali Qafqazda hərbi şəraitin kəskin ləşməsi ü zündən Azərbaycana gələ bilməd i və Moskvaya getdi. Ənvər paşa burada "İslam ihtilal cəmiyyətləri ittihadı"nı yaratdı. Bu cəmiyyətin nümayəndəsi kimi A zərbaycana gəldi və 1920 il sentyabrın 1 - 7-də Bakıda keçirilən Şə rq xa lqla rın ın qurultayında iştira k etdi. Qu rultayda iştirak edən türk ko mmunistlərinin tə ləbi ilə onun çıxışına imkan verilməd ikdə, Zinovyevin təklifi ilə Ənvər paşanın çıxışının mətni bolşevik Ostrovski tərəfindən oxundu. Lakin bolşevik höku məti ilə əməkdaşlığın onun əqidəsinə zidd olduğunu anlayan Ənvər paşa 1922 ildə yenidən Bakıya gəld i və buradan Türküstana keçdi. Türküstanda sovet-bolşevik işğalçılarına qarşı azadlıq mübarizəsinə qoşuldu. Ənvər paşa 1922 il avqustun 4-də indiki Tacikistan ərazisində, Abi-Dərya çayı kənarında bolşevik qüvvələrinə qarşı döyüşdə şəhid oldu. 20 əsrin 90-cı illərində onun cənazəsinin qalıqları İstanbula gətirilərək burada torpağa tapşırıldı.
Şeyxzamanlı N., Azərbaycan istiqlal mücadiləsi xatirələri, B., 1997; Süleymanov M., Nuru paşa, B., 1999; Aydemir Ş.S., M akedoniyadan Ortaasiyaya Enver paşa, c.3, İstanbul, 1993; Kantemir F., Enver paşanın son günleri, İstanbul, 1943.
Höku mətin in ərəb əlifbasının islah olunmasını həyata keçirmək məqsədilə qəbul etdiyi sənəd (bax Əlifba islahatı k omissiyası). 396
397
398
aktyoru və rejissoru. Azərbaycan peşəkar teatr sənətinin banilərindən biri. Molla xanada, rus -müsəlman (Azərbaycan) mə ktəbində oxu muşdur. İlk dəfə səhnəyə 1897 ildə Cahangir Zeynalovun hazırlad ığı "Lənkəran xanın ın vəziri" (M.F.A xundzadə) ko med iyasında mehtər Kə rim rolunda çıxmışdır. 1905 ildə "Müsəlman Artistləri Cəmiyyəti"nin Lənkəran qastrolu zamanı oynadığı Fəxrəddin ("Müsibəti- Fə xrəddin", N.B.Və zirov) obra zı ona şöhrət qazandırmışdı. Ərəb linski 1906-13 illərdə “Nicat‖ cəmiyyəti nə zdindəki teatr truppasının, sonralar ― Səfa" cə miyyətinin, 1918 ildən isə Zülfüqar və Üzey ir Hacıbəyli qardaşların ın teatr truppasının aktyoru və rejissoru (1918 ildən baş rejissor) olmuşdur. Ərəblinski teatr həvəskarları dərnəklərinə də rəhbərlik etmişdir. Azərbaycan teatrının təşəkkü lündə, repertuara Azə rbaycan tarixi və milli müstəqillik uğrunda hərəkatla bağlı səhnə əsərlərinin da xil edilməsində, aktyorla rın peşəkarlıq səviyyəsinin art masında və püxtələş məsində Ərəblinskin in böyük xid məti olmuşdur. Yaradıcılığında milli teatr ənənələri ilə müasir teatr mədəniyyəti üzvi surətdə birləşmişdi. Ərəblinski mü xtəlif janrlı əsərlərdə inandırıcı və parlaq obrazlar yaratmışdır. Lakin onun aktyor təbiətinə fac iəvilik və ro mantik pafos daha yaxın o lmuşdur. O, Əh mədbəy Şa mxal ("Qəzavat", S.Lanskoy), Gavə (" Də mirç i Gavə", Ş.Sa mi), Fə rhad, Qaca r, Nəcəf bəy ("Bə xtsiz cavan", "Ağa Məhəmməd şah Qacar", "Dağ ılan tifaq" Ə.Haqverdiyev), Frans Moor ("Qaçaqlar", F.Şiller), Nadir şah ("Nadir şah", N.Nərimanov) kimi faciəvi rolları yüksək sənətkarlıqla ifa etmişdir. 1910 ildə yaratdığı Otello ("Otello", U.Şekspir) obrazı Ərəblinski yaradıcılığ ının zirvəsi sayılır. Obrazın da xili alə mini dərindən duymaq və açmaq, əsərin səciyyəvi xüsusiyyətlərini incə liklə verə bilmək qabiliyyəti Ərəb linski sənətinin əsas məziyyətlərindən olmuşdur. Ərəblinski Azərbaycan teatrı tarixində ilk peşəkar rejissor olmuşdur. O, ədəbi-dramaturji materia lın ifaç ılar tərə findən düzgün dərk edilməsinə və tamaşada vahid ansambl yaradılmasına nail olmuşdur: "Müfəttiş", "Evlən mə" (1906, 1910, N.Qoqol), "Nad ir şah" (1906, N.Nə rimanov), "Qaçaqlar" (1907, F.Şille r), "Də mirç i Gavə" (1908, Ş.Sami), "Otello" (1910, U.Şekspir) və s. Ərəb linski musiq ili teatr səhnəsində də fəaliyyət göstərmiş, "Ley li və Məcnun" (1908; operanın ilk quruluşçu rejissoru), "Əsli və Kərəm", "O o lmasın, bu olsun", "Şah Abbas və Xurşid banu" (hamısı 1912, Ü.Hacıbəyli), "Aşıq Qərib", "Evliykən subay", "Əlli yaşında cavan" (hamısı 1918, Z.Hacıbəyli) və s. əsərləri tamaşaya qoymuşdur. Azərbaycanda peşəkar səhnə ustalarının yetiş məsində Ərəblinskin in böyük xid məti var. O, A zərbay- can dramaturgiyası və teatrının fəal təbliğçisi o lmuş, Cənubi
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|