[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
404
"Elektriçeskaya sila" səhmdar cəmiyyətinin şəhər kontorunda işə girmiş, şəhərdə ermən i-müsəlman toqquşmalarının qarşısını almağa çalışmışdır. 1906 ildə RSDFP Bakı təşkilatının tapşırığ ı ilə "Bayrağ i-nüsrət" ("Zəfər bayrağı") adlı partiya döyüş drujinasını yaratmışdı. Əzizbəyov bolşevik "Dəvət-Qoç" və "Prizıv" qəzetləri nəşrin in təşkilində və yayılmasında fəal iştirak etmiş, 1906 ildə İran sosial-demo krat "İctimaiyyun-amiyyun" ("Mücahid") partiyası MK-nın ü zvü, Bakı şəhər dumasına seçki kampan iyasının rəhbərlərindən biri seçilmişdi. 1908 ildə Peterburq Texnologiya İnstitatunu bitirərək, mühəndis-texnoloq və energetik d iplo mu almışdır. Bakıya qayıdan Əzizbəyov "Nicat" mədəni-maarif cəmiyyəti idarə heyəti sədrinin müavin i seçilmişdir. 1908-10 illərdə RSDFP Bakı ko mitəsinin tapşırığı ilə İran inqilabına (1905-11) kö mə k et mə k üçün bir neçə dəfə oraya getmiş, inqilabçılar üçün gizli ədəbiyyat və silah aparmışdır. 1909 ildə Bakıda yaradılan İran İnqilabçılarına Yardım Ko mitəsinə başçılıq etmişdir. Həmin ildə yenidən "Nicat" cəmiyyəti sədrinin müavin i seçilən Əzizbəyov 1910 ildə Bakı şəhər du ması ü zvlüyünə namizəd irəli sürülmüş, şəhər özünüidarəsi rəisi vəzifəsində çalış maq üçün Rəştə dəvət edilməsi ilə əlaqədar o laraq İrana getmiş, Ən zəlidə və Rəştdə inqilabi iş aparmışdır. 1911 ildə Bakı şəhəri əhalisinin yo xsul təbəqələrinə yardım göstərmək üçün şəhər özünüidarəsi yanında tikinti bürosu açmış, həmin il Bakı şəhər dumasının üzvü seçilmiş, burada yoxsulların mənafeyin in müdafiəçisi kimi çıxış etmişdir. Əzizbəyov şəhər elektrik texniki vəzifəsində çalış mış, şəhər me marı o lmuş, Şolla r-Bakı su kə məri çə kilişinə ba xan icra iyyə ko missiyasının və elektrik ko missiyasının üzvü seçilmiş, 1914 ildə Bakı fəh lələrin in ü mu mi tətilin in hazırlan masında iştirak etmişdir. Əzizbəyov 1915 ildə "Milliyyətindən asılı olmayaraq, qaçqınlara yardım ko mitəsi" sədrinin müavini, 1917 ildə "Hümmət" bolşevik təşkilatı müvəqqəti ko mitəsinin üzvü seçilmişdir. Bakı müsəlman sosialist partiyaları bürosunun s ədri olan Əzizbəyov Qafqaz müsəlmanlarının Bakıda keçirilən qurultayında iştirak və çıxış etmişdir. 1917 ildə Bakı quberniyası ərzaq ko mitəsinin müvəkkili kimi qəzalara ezam edilmiş, bolşevik Bakı Ko mitəsinin heyətinə cəlb o lun muş, yerli hü mmətçi bolşeviklərlə əlaqə yaratmaq üçün Tiflisə getmişdir. Mərkəzi tətil ko mitəsinin üzvü kimi, 1917 il sentyabrın sonunda Bakı fəhlələ rin in ü mu mi tətilinə rəhbərlik et mişdir. Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra isə sovet Rusiyasının tərəfdarı olmuşdur. Oktyabrın sonunda bolşevik Bakı Ko mitəsinin və "Hü mmət" təşkilatın ın siyahısı ilə şəhər du masına üzv seçilmişdir. Bolşevik partiyasının Qafqa z Diyar Ko mitəsi tərəfindən Cənubi Qa fqazdan Müəssislər məclisinə na mizəd liy i irə li sürülən bolşeviklər içərisində Əzizbəyovun da adı var idi. Əzizbəyov 1917 il oktyabrın 31-də "Qənaət" kooperativ cəmiyyətinin sədr müavini seçilmiş, 1918 il yanvarın 31 - də Bakı quberniyası ərzaq təşkilat larının nə zarətçi-təlimatçısı təyin o lunmuşdur. Elə hə min va xt Qırmızı qvardiya dəstələri yaradan təşkilat ko missiyasının tərkib inə seçilmişdir. 1918 ilin ma rtında Azə rbaycan milli qüvvələrinə qarşı mübarizədə fəa l rol oynamışdır. İnqilabi Müdafiə Ko mitəsi tərəfindən Bakı şəhəri müsəlman hissəsinin mühafizə ko missarı, az sonra isə quberniya ko missarı təyin ed ilmiş, Bakı kəndlərinə gedərək, əhalini sovet hakimiyyəti uğrunda mübarizəyə çağırmışdır. 1918 ilin aprelində Şa ma xı qəzasında vəziyyəti yoxla maq üçün yaradılan fövqəladə təhqiqat komissiyasına seçilmiş, Şamaxıda ermənilərin törətdikləri vəhşiliklərdən sarsılmış, burada baş verənlər haqqında ürək ağrısı ilə məlu mat vermişdir. Əzizbəyov S.Şau myanın başçılıq etdiy i Bakı Xalq Ko missarları Sovetində (BXKS) quberniya ko missarı id i. O, 1918 il mayın 9-da BXKS daxili işlər ko missarının müavini təyin olun muş, mayın 26-29-da Bakı qəzası kəndli deputatları sovetinin 1-ci qurultayının işində fəa l iştira k et miş və ic raiyyə ko mitəsinin sədri seçilmişdir. İyunun 9-da "Hü mmət" təşkilatı ko mitəsinin yeni heyətinin fə xri sədri seçilmişdir. Bakı Sovetinin 25 iyul tarixli fövqəladə iclasında ingilis qoşunların ın Bakıya dəvət olunması əleyhinə çıxış etmişdir. BXKS-nin süqutundan sonra qırmızı əsgər dəstələrinin Bakıdan sovet Həştərxanına köçürülməsin i təşkil et miş, Ba kın ın a zad olunması uğrunda vuraşan Qafqaz İslam Ordusuna qarşı döyüşlərdə iştirak etmişdir. Avqustun 17-də Ba kı ko missarları ilə birlikdə "Sentro-kaspi diktaturası" tərəfindən həbs edilmiş, sentyabrın 14-dək həbsxanada sa xlanmışdır. Sentyabrın 17-də BXKS-n in digər ü zvlə ri ilə b irlikdə Zakaspi höku məti tərəfindən həbs edilib, Krasnovodskda (indiki Türkmənbaşı) həbsxanaya salın mış, sentyabrın 20-də Krasnovodskın 207 kilo metrliyindəki Ağcaqum çölündə güllələn mişdir.
Qazıyev M.A., Məşədi Əzizbəyov. Həyat və fəaliyyəti, B., 1976; Азизбеков П.А., Мешади Азизбеков, Б, 1956.
405
F
fevralın 23-də başlamış, 28-də qalib gəlmişdir. Həmin gün Dövlət du masının Müvəqqəti Ko mitəsi yaradıldı və bu ko mitə hökumət funksiyaların ı öz ü zərinə götürdü. Ro manovlar mütləqiyyətinə son qoyuldu.Martın 2-də knyaz G.Y.Lvov başda olmaqla Müvəqqəti hökumət təşkil edildi. Höku mətin qarşısına qoyduğu əsas vəzifə ölkədə qayda-qanun yaratmaq, Müəssislər məclisinə seçkilər keçirmək idi. Petroqradda inqilabın qələbəsi xəbəri Bakıya martın 2-də çatdı. Martın 3-də Bakı fəhlələri birgünlük tətil keçirməklə Petroqrad inqilabçıları ilə həmrəy o lduqların ı bildirdilər. Martın 5-də Bakı İctimai Təşkilatları Şurası və onun Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsi təşkil edildi. Martın 7-nə keçən gecə Bakı rayonu fəhlə deputatları soveti formalaşdı. Beləliklə, Rusiyanın digər yerlərində olduğu kimi, Azə rbaycanda da ikiha kimiyyətlilik meydana gəldi. Martın 3-də Cənubi Qa fqazda mülki hakimiyyət yeni yaradılmış Xüsusi Zaqafqaziya Ko mitəsinə - OZA KOM -a verild i (ba x OZAK OM). Fevral inqilab ı azərbaycanlıların siyasi fəallığ ını artırd ı. Martın 27-də Bakı Müsəlman İctimai təşkilatların ın İcra- iyyə Komitəsi yaradıldı. "Müsavat" partiyasının üzvü Məmməd Həsən Hacınski onun sədri seçild i. Yeni inqilab i şəraitdə Azərbaycan xalqın ın arzu və istəklərini müəyyənləşdirmək məqsədilə 1917 il aprelin 15-20- də Bakıda Qafqa z müs əlmanla rın ın qurultayı keç irild i. 1917 ilin mayında Moskvada Ümumrusiya müsəlmanlarının qurultayı oldu. Qurultay nümayəndələrinin əksəriyyəti Rusiya müsəlmanlarının milli-məhəlli mu xtariyyəti ideyası lehinə səs verdilər. 1917 ilin yayı və payızında Rusiyada, o cü mlədən Cənubi Qafqazda, xüsusən Bakıda siyasi qüvvələr arasında mübarizə kəskinləş məkdə id i. A zərbaycan milli hərəkatının aparıcı siyasi təşkilatı olan "Müsavat" partiyasının nüfuzu getdikcə artmaqda idi. Partiyanın 1917 ilin oktyabrında keçirilən 1-c i qurultayı Azə rbaycanın ictima i həyatında əhə miyyətli hadisə oldu. Quru ltayın qətnaməsində partiyanın Mə rkə zi Ko mitəsinə Azə rbaycana mu xta riyyət ə ldə edilməsi üçün bütün tədbirləri görmək və Mərkə zi Müsəlman Ko mitəsi qarşısında A zərbaycan Müəssislər Məclisini çağırmaq tələb ini qoymaq tapşırılırd ı. Fevral inqilabın ın qələbəsindən sonra Azərbaycanda milli hərəkatın daha kütləvi və siyasi səciyyə alması, konkret iqt isadi tələblər irə li sürülməsi, əhalinin bütün təbəqələrinin milli dövlətçilik ideyası ətrafında birləşməsi kimi yeni mə rhələ başlandı. Fevral inqilab ından sonra "Hümmət" təşkilat ının da fəa liyyəti gücləndi. İnqilabdan dərhal sonra Ba kı və digər şəhərlərdə ikinci hakimiyyət orqanı kimi yaradılan Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetləri içərisində nisbətən nüfuzlusu Bakı Soveti hesab edilirdi. Ba kı Sovetinin tərkibində a zərbaycanlıla r yo x dərəcəsində id i. Sovetin tərkib i və rəhbər heyəti bütünlüklə ermənilərdən və ruslardan ibarət idi. 1917 ilin oktyabrında Rusiyada bolşeviklər hakimiyyət çevrilişi etdikdən sonra Bakı bolşevikləri eser-menşeviklərlə müsavatçılar arasında ziddiyyətlərdən istifadə edərək, Bakı Sovetində əsas vəzifələ ri asanlıq la ələ keç irə bildilər. Bakı Soveti bütün bölgədə təkhakimiyyətliliyə nail o lmağa çalışırd ı. Bu dövrdə Cənubi Qafqa z şərti o laraq iki hiss əyə parçalanmışdı: Rusiya bolşeviklərinin dayağına çevrilməkdə olan Bakı şəhəri və Cənubi Qafqa zın qalan əra zisi. 1917 ilin dekabrında V.Lenin S.Şau myanı Qa fqaz işlə ri üzrə xüsusi ko missar təyin etdi. Lakin menşeviklər, sağ eserlər, "Müsavat", "Daşnaksutyun" partiyaları Rusiya bolşevik höku mətinin hakimiyyətin i tanımaqdan imtina edərək, "Müstəqil Zaqafqaziya hökuməti" yaratmaq haqqında qərar qəbul etdilər. Noyabrın 15-də Zaqafqaziya Ko missarlığı yaradıldı. 1917 ilin sonlarında baş vermiş mühüm hadis ələrdən biri Umü mrusiya Müəssislər məclisinə seçkilər keçirilməsi oldu. Cənubi Qa fqaz dairəsi üzrə seçkilə rdə bolşeviklər cə mi 4,4 fa iz səs toplaya bildilə r. Menşeviklər, müsavatçılar və daşnaklar isə 73 faiz səs qazandılar. Ümu mrusiya Müəssislər məclisi bolşeviklər tərəfindən buraxıldıqdan sonra, 1918 ilin fevralında Cənubi Qafqazdan seçilmiş deputatlar Zaqafqaziya seymini yaratdılar. Sey mdə Azərbaycan siyasi partiyalarının 44 nü mayəndəsi var idi. Seymin a zə rbaycanlı ü zvlə rinə Cənubi Qa fqaz Müs əlman Milli Ko mitəsi tərəfindən Azərbaycan Müəssislər Məclisin i çağırmaq tapşırılmışdı.
Azərbaycan mu xta riyyəti uğrunda mübarizə genişləndikcə , Azə rbaycan milli hərə katının artan nüfuzundan təşvişə düşən Bakı bolşevikləri, başda S.Şau myan olmaqla, daşnaklarla ittifaqda 1918 ilin yazında dinc türk-müsəlman əhalisinə Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|