[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
407
təbliğat aparır, fəhlə tətili və nümay işləri keç irməyə təhrik edird ilə r. Sovet Rusiyasında torpağın və sənaye müəssisələrinin milliləşdirild iyi, on ların əvəzsiz ola raq fəhlə və kəndlilərə verildiyi haqqındakı təbliğatla sosialistlər fraksiyası Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinə və Hö ku mətinə qarşı pozuculuq siyasəti yerid ir, A zərbaycanın nicat yalnız Sovet Rusiyası ilə birləş məkdə o lduğunu açıq və gizli şəkildə təbliğ ed irdilər. Bununla onlar Sovet Rusiyasının müdaxiləsi üçün ölkənin daxilində əlverişli zəmin hazırlay ırd ılar. Məhz rusi- yapərəst mü xalifətin ölkədə apard ığı pozuculuq siyas ətinin nəticəsi id i ki, 1920 il apre lin 27-də Azərbaycan işğalçı Sovet Rusiyasının ordusu tərəfindən asanlıqla ələ keçirildi. Əd.: Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar), B., 1998; Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Müstəqil dövlətimiz və Parlamentimiz. B., 2001; Paşayev A., Açılmamtş səhifələrin izi ilə, B., 2001. FƏHLƏ MƏSƏLƏSĠNƏ DAĠR MƏġVƏRƏT ġ URAS I - əmək nazirliyi nəzdində yaradılmış xüsusi qurum. Azərbaycan Parla mentinin 1919 il 10 ma rt tarixli qanunu əsasında təsis olunmuşdu. Əmə k nazirinin sədrlik etdiy i şura əməy in mühafizəsi, fəh lə və sahibkarlar arasında münasibətlərin tənzimlən məsi məsələləri ilə məşğul olurdu. 10 nəfərdən (5 nəfər fəhlə və 5 nəfər müəssisə sahibi) ibarət tərkibdə fəaliyyət göstərirdi. Şura ü zvlə rin in seçilməsi haqqında əsasnamə təsdiq olunana qədər onlar ə mək naziri tərə findən ticarət-sənaye müəssisələri və fəhlə təşkilat larından dəvət olunurdular. Şuranın sədri fəhlə müfəttişliyin in, mədən nəzarətin in nümayəndələrini və digər məlu matlı şəxsləri məşvərətçi səslə ic laslara dəvət edə bilərd i. İc laslar müntəzə m keç irilmir, ehtiyac o lduqda s ədr tərəfindən çağırılırd ı. Məsələlə r şuranın mü zakirəsinə əmək nazirinin tapşırığ ı ilə çıxarılır, müzakirələrin qaydasını da o müəyyən edird i. Əmək naziri vəzifələrin i bütünlüklə və ya q ismən ö z mü lahizəsinə görə, xüsusi olaraq təyin etdiy i şəxsə həvalə edə bilərdi. Məşvərət şurasına əməyin mühafizəsi və zəh mətkeşlərin maddi və ziyyətinin ya xşılaşdırılmasına yönələn qa- nunların icrasına nəzarət hüququ verilmişdi. Şuran ın müvəqqəti nizamnaməsində deyilirdi ki, əmək nazirinin sədrliyi ilə fəaliyyət göstərəcək bu orqan "istər ə məyin mühafizəsi, istərsə də əmə k şəraiti və zəh mətkeş siniflərin mə işətinin yaxşılaşdırılmasına yönələn məsələlərlə bağlı mövcud qanunların dəqiq icra edilməsi ü zrə tədbirlərin ilkin mü zakirəsi məqsədilə təsis edilir". Əd.: Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001.
məhsuldar qüvvəsini təşkil edir. Azad ba zar iqtisadiyyatının meydana gəlməsi ilə təşəkkül tapmışdır. Başlıca sosial bazası kəndlilər, sənətkarlar, şəhər yoxsulları olmuşdur. Azərbaycanda fəhlələr müstəqil sosial zü mrə kimi 19 əsrin son qərinəsində formalaş mışdır. Əsas hissəsi Bakı neft mədənlə rində ça lışanlar idi. 1901 ildə onların sayı 28 minə çat mışdı, Bakının bütün sənaye sahələrində çalışan fəhlə lərin sayı, bütövlükdə 65-70 min nəfər idi. Fəhlələrin sayı qəzalarda da artırdı. Azərbaycan fəhlələrin in tərkibi ço xmillətli, əsas fərqli cəhətlərindən biri isə yüksək dərəcədə təmə rkü zləşməsi idi. Bə zi hesablama lara görə, Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində (1913) Azərbaycanda bütün fəhlələrin sayı 570 min nəfərə çataraq, əhalinin 14,3%-ni, digər bir hesablamaya görə isə 305 min nəfər olmaqla, əhalin in 12,4%-n i təşkil etmişdir. Fəh lələrin tərkibində azərbaycanlıların sayı üstünlüyə malik idi. Müharibə ərəfəsində Bakı fəhlələrinin 37,6%-i (42,4 min nəfər) azərbaycanlılar, 24,7%-i ruslar və digər millət və xalq ların nü mayəndələri id i. Birinci dünya müharibəsi fəhlələrin say və tərkibində ciddi dəyişikliklər yaratdı. Bakı fəhlələ rin in sayı müharibə ərəfəsində olduğu kimi, a rt maqda davam etmiş, 1917 ildə 110 min nəfər olmuşdu. Qəza larda isə fəhlələrin sayı a za lmışdı. Bütün imperiyada olduğu kimi, A zərbaycanda da fəhlə lərin maddi vəziyyəti ağ ır id i. Fəh lələ r vəziyyətlərini ya xşılaşdırmaq üçün mü xtə lif forma və üsullarla mübarizə aparırdılar. Fəh lələ rin siyasi cəhətdən təşkilatlan ması geniş hal a lmışdı, mü xtəlif yönümlü siyasi partiya və təşkilatlar bu istiqa mətdə iş aparırdı. Fevral inqilabından (1917) sonra Azərbaycanda Müvəqqəti hökumətin orqanları ilə yanaşı, fəhlə və əsgər deputat- ları sovetləri də yaranmağa başladı. 1917 il martın 6-da Bakı Fəhlə və Əsgər Deputatları Soveti təşkil olundu. Bakıda və Azərbaycanın qəza larında fəh lə hərə katı genişləndi. Ba kıda fəh lə hərə katın ın əsas məqsədlərindən biri kollekt iv müqavilə uğrunda mübarizə idi. Mədən-zavod ko missiyaları bu mübarizədə mühü m yer tuturdu. 1917 ilin sentyabrında Bakıda keçirilən tətil kollektiv müqavilə bağlan ması ilə başa çatdı. Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra Bakı Soveti hakimiyyəti ələ aldı. 1917 ilin sonlarında fəhlə nəzarəti uğrunda hərəkat böyüdü. Bakı Sovetinin rəhbərliyini ələ keçirmiş bolşevik-daşnak güruhu Sovetin silahlı qüvvələrinin yaradılmasında əsasən, ermənilərdən olan fəhlələrə üstünlük verirdi. Həmin silahlı qüvvələr azərbaycanlıların 1918 il mart soyqırımında fəal iştirak etmişdilər. Aprelin 25-də yarad ılmış Bakı Xalq Ko missarları Soveti də bu xətti davam etdirirdi.
O, fəh lələ ri ö z tərəfinə çəkmə k üçün onları milliləşdirilmiş müəssisələrin idarəsində fəal iştira k et məyə çağırırdı. 1918 il may ın 28-də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin elan olun ması Bakı Xalq Ko mis -sarları Sovetinin süqutunu sürətləndirdi. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Hö ku məti Ba kın ın azad edilməsindən sonra paytaxtı buraya köçürtdü və sosial iqtisadi siyasətində önəmli yer tutan fəhlə məsələsinin həllinə başladı. Hökumət 24 sentyabrda neft sənayesinin və Xə zər t icarət Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|