410
çətinliklərlə qarşılaşsa da, ermənilərin törətdikləri cinayətlər haqqında çoxlu faktiki materiallar toplamağa müvəffəq olmuş
Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası Azərbaycan xalq ının azadlıq uğrunda apardığı mübarizə tarixində şərəfli yer tutur.
Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının materialları S.Şau myanın başçılıq etdiyi erməni-daşnak rejimin in Azərbaycan
xalq ına qarşı törətdiyi kütləvi soyqırımı cinayətlərini sübut edən təkzibolun maz ilk mənbələrdir.
Əd.:
Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001.
"FRANS A-QAFQAZ" KOMĠTƏSĠ - Azərbaycanın və Gürcüstanın Fransa tərəfindən tanın ması üçün fəa liyyət
göstərmiş qeyri-höku mət qurumu. "Fransa-Qafqaz" ko mitəsi Azərbaycan və Gürcüstanla iqtisadi əlaqələr yatarmaqda
marağı o lan "Aique Navale Frans anse" cəmiyyətinin tərkibində yaran mışdı. Ko mitənin sədri Fransa parlamentinin ü zvü,
keçmiş ticarət naziri de Monzye Qafqaz respublikaları ilə, xüsusilə Azərbaycanla əlaqələrə böyük əhəmiyyət verird i. Onun
fikrincə, müsəlman ö lkəsi o lan Azə rbaycan bütün İslam dünyası ilə ə laqələrin in kişafında mühüm rol oynaya bilərdi.
Ko mitənin ü zvü Labri 1919 il avqustun 27-də A zərbaycan və gürcü nümayəndələrilə keç irilən ic lasda Rusiyadan ayrılmış
millət lərin müdafiə edilməsinin zəruriliyini bildird i. A zərbaycan nümayəndələrindən Məhəmməd Məhərrə mov, Mir Yaqub
Mehdiyev, Ceyhun bəy Hacıbəyli, gürcülərdən Qobeçia, knyaz Su mbatov və knyaz Avalov "Fransa-Qafqaz" ko mitəsinin
işinə cəlb edilmişdilər. Ko mitənin avqustun 27-də keçirilən iclasında de Monzye Azərbaycan və Gürcüstan barəsində Fransa
parla mentində çıxış etməyə ra zılıq verdi. Avqustun 28-də Azərbaycan və Gürcüstan nümayəndə heyətlərinin sədrləri
ko mitənin ü zvü Labri ilə görüşüb de Monzyenin parla ment çıxış ının forma və xara kterini müza kirə etdilə r. Bundan əlavə,
de Monzye Fransa rəsmi dairə lərinin Qafqa z respublika larına, o cü mlədən Azərbaycan və Gürcüstana münasibəti barədə
Fransa xa ric i işlər na zirliyinə deputat sorğusu ilə müraciət etdi. Sorğuya cavabdan aydın oldu ki, Fransa hökumət i
Azərbaycanla iqtisadi əlaqə lər, o cü mlədən ticarət münasibətləri yarat mağa meyl göstərir. Lakin bu, Fransa hökumət inin
rəsmi və qəti mövqeyi de mə k deyildi, çünki "Fransa-Qafqa z" ko mitəsinin səylərinə ba xmayaraq, Fransa hökumət inin
Qafqaz mandatına sahib olmaq niyyəti o lmamışdır.
Əd:.
Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-ciillər), B.,1993
.
"FÜQƏRA FÜYUZATI" (1920-21) - ədəbi, elmi, ictimai-siyasi, şəkilli toplu, A zərbaycan Hərbi inqilab
ko mitəsinin orqanı (Ba kı). Nəşri iki həftədə bir dəfə nəzərdə tutulmuşdu. Lakin cə mi üç, 1920 ildə (I.IX, I.XI) 2, 1921 ildə
(28.IV) 1 nö mrəsi çıxmışdır. Ağababa Yusifzadənin müdirliy i və Məmməd Səid Ordubadinin baş redaktorluğu ilə nəşr
olunurdu. "Füqəra füyuzatı" Nəriman Nərimanovun şəkli və "Ko mmun izm nə verəcəkd ir?" məqaləsilə açılırd ı. Jurnalın
məqsəd və mə ra mı məsul müd irin "Füqəra Füyuzatı" nə edəcəkdir?" və baş mühərririn "Pə rdə eniyor, pərdə qalxıyor"
məqa ləsində şərh olunmuşdur. A.Yusifzadə jurna lın pro letar ədəbiyyatı yaratmaq mə ra mını aç ıqlayaraq yazırdı:
"Məcmuəmizin başlıca məqsədlərindən biri də mə mləkət içrə qeyri-mütəşəkkil halda bulunan üdəba və şüəranı bir yerdə
toplayaraq, füqəra nəfinə olmaq şərtilə onların qələmlərindən tərşih edən abdar kəlamlardan istifadə etməkd ir. İştə təqib
etdiyimiz məra m, iştə məc muə miz!" "Pərdə eniyor, pərdə qalxıyor" məqaləsi ilə 1907 ilin noyabrında fəaliyyətini
dayandıran "Füyuzat" jurnalı ilə yenicə nəşrə başlayan "Füqara füyuzatı" arasında əlaqələri aydınlaşdıran Məmməd Səid
Ordubadi yazırdı: "ünvanımızda yazd ığımız "Pərdə eniyor, pərdə qalxıyor" kəlmələri gərək ki, qarelərimizi əvvəlcə b ir az
düşündürmüşdür. Ona görə də bir neçə kəlmə izahat vermək istiyoruz. "Pərdə eniyor, pərdə qalxıyor" dedikdə, zənginlərin
tamaşagah ədəbiyyatımızdakı nüfu zların ın pərdəsi en ib, ədəbiyyatın füqəra öhdəsində olaraq, bütün aləm füqərasına tamaşa
göstərəcək teatronun pərdəsi qalxıyor demək istiyoruz. Əvət, "Füyuzat" kimi böyük bir ədəbiyyatı havi o lan zəngin bir
məc muə zənginlə r xahişinə məhku m o lduğu üçün, onun mühəniri kə mali-məyusiyyətlə "Pərdə eniyor" de məyə məcbur
olacaq idi... İndiki halda mövqeyi-intişara qoyduğumuz "Füqəra füyuzatı"nın adını fəqət bir kəlmə olaraq "Füyuzat"
qoymaqla da ikt ifa edə b ilə rdik. La kin "Füqəra füyuzatı" na mını vermə klə Əli bəy cənabla rına, ya xud Əli bəy ədəbiyyatına
həvəskar olan zatlara b ildirmək istiyoruz ki, bu "Füyuzat" əvvəlki kimi zənginlə r nüfuzunda olan "Füyuzat" olmay ıb,
"Füqəra füyuzatı"dır. Yən i, füqarə öz ədəbiyyatına sərbəstanə bir surətdə malik olmuş və ö z vücuda gətirdiyi, fəqət sonraları
zənginlə r mühit inə girən ədəbiyyatını a zad elə mişdir" ("Füqəra füyuzatı" jurna lı, 1920, № l).
"Füqəra füyuzatı" geniş bir proqramla nəşr olunurdu. Jurnalda siyasətə, ədəbiyyata, tarixə, pedaqogikaya, coğra-
fiyaya, qadın problemlərinə dair məqalələr dərc ed ilirdi.
Məmməd Sə id Ordubadinin və Dadaş Bünyadzadənin siyasətə ("Bir sənəlik siyasət", "İcmasi-siyasi", " Bütün
dünya Şərq hesabına yaşamaq istəmiş"), Salman Mü mtazın ədəbiyyat tarixinə ("Azərbaycan şairi - Nəşə", "Sultan-üşşüəra
Həbibi"), Sultan məcid Qənizadənin pedaqogikaya ("Körpə uşaqların tərbiyəsi"), Q.R.M irzə zadənin coğrafiyaya
("Azərbaycan coğrafiyası"), Ş.Əfəndizadənin qadın hüququna ("Bəşəriyyətin nəşvü-nüması", "Şərq qadınları") və sair
məqa lələ r möv zu aktuallığı və mündərəcəsinin dolğunluğu ilə seçilirdi. "Füqəra füyuzat ı"nın ədəbiyyat rubrikasında Hüseyn