[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GƏNCƏ MÜSƏLMAN MĠLLĠ KOMĠTƏS Ġ
- GƏNCƏ ġƏHƏR POLĠS ĠDARƏSĠ
- GƏNCƏ ġƏHƏRĠNĠN ADININ BƏRPAS I BARƏ DƏ QƏRAR
423
haqqında akt imzalandı. Mayın 1-də 11 -ci Qırmızı ordu hissələri Gəncəyə daxil o ldu. Lakin Gəncə quberniyasında sovet hakimiyyəti güclü müqavimət hərəkat ı ilə ü zləşdi. Gəncədə, Qarabağda və digər bölgələrdə sovet bolşevik işğalına qarşı üsyanlar baş verdi (bax Gəncə üsyanı (1920)). 11-ci ordu hissələri bu üsyanları amansızlıqla yatırdı, sovet hakimiyyəti bərpa olundu. Gəncə quberniyası ləğv edildi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar). c.1-2, B„ 1998; Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Azərbaycanda sosialist inqilabının qələbəsi uğrunda bolşeviklərin mübarizəsi. Sənədlər və materiallar. 1917-1918-ci illər, B, 1960; Gəncə (tarixi oçerk), B., 1994; Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998.
İki il sonra belə bir seminariya Bakıda da fəaliyyətə başlamışdı. 1918 ildə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətinin sorğusuna cavabında xalq maarifi nazirliy i bildirirdi ki, Cü mhuriyyət hakimiyyəti yaranana qədər Azərbaycanda yeganə olaraq Gəncə şəhərində müəllimlə r seminariyası fəa liyyət göstərmişdir. Cü mhuriyyət Höku məti hə min müə llimlə r seminariyasını milliləşdirmişdi. Xalq maarifi nazirliy inin 1919 il üçün məlu matında nazirlik sistemində üç müəllimlər seminariyasının - Gəncə və Qazaxda kişi, Bakıda isə qadın seminariyaların ın olduğu bild irilirdi. Gəncə müəllimlə r seminariyasında azərbaycanlılarla yanaşı, Daşkənd və Sə mə rqənd şəhərlərindən gəlmiş özbək gəncləri də təhsil a lırdı. Yusif Mə mmədəliyev, Mikayıl Rzaquluzadə, Əh məd Cavad Gəncə seminariyasında dərs demiş, Hə mid Araslı, Mir Cə lal və b. görkə mli ziyalılar bu se minariyanı b itirmişlər. Se minariya 1927 ildə qız seminariyası ilə birləşdirilmiş və Gəncə pedaqoji te xn iku mu ad landırılmışdı. Əd.: Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001.
Cə miyyət idarə heyəti və ü mu mi ic las tərəfindən idarə olunurdu. Niza mna məyə görə, idarə heyəti sədr, onun müavini, xə zinədar, kat ib və cə miyyət üzv ləri sırasından ümu mi ic lasda bir il müddətinə seçilən 3 üzvdən ibarət idi. Cə miyyətin 4 nəfər ö mürlük-fə xri ü zvü vardı. Niza mna mədə cə miyyətin kasıb müsəlman uşaqlarının Rusiya və onun hüdudları xaricindəki orta və a li təhsil müəssisələrinə da xil olub o xu ma larına, habelə xəstəxana və başqa səhiyyə ocaqlarında müalicə olunanlara yardım etmək məqsədilə yaradıld ığı göstərilird i. Cə miyyətin vəsaiti üzv lük haqlarından, habelə şəhər sakinlərinin köçürdüyü ianələrdən, cə miyyətin təşəbbüsü və iştirakı ilə keçirilən tamaşalardan, konsert və rəqs gecələrindən və s.-dən əldə edilən gəlirlərdən ibarət idi. Xeyriyyə məqsədi ilə keçirilən hər b ir konsert və ya digər tədbir üçün əvvəlcədən Gəncə qubernatorundan icazə alın ma lı idi. Cə miyyət şəhərdəki ikisinifli müsəlman mək-
424
təbinin şagirdlərinə, Qarabağ və Zəngəzurda erməni-daşnaklar tərəfindən soyqırıma mə ruz qalmış türk-müsəlman əhaliyə yardım məqsədilə tamaşalar və konsertlər təşkil edirdi. Cə miyyət Novruz bayra mında Gəncənin 18 məhəlləsində ehtiyacı olan 2163 nəfərə 5292 manatlıq, Mövlud bayramında isə 2748 nəfərə 5496 manatlıq miqdarında yardım göstərmişdi. Cəmiyyət Gəncədə əhalin in kasıb təbəqələri üçün xüsusi ərzaq mağazası açmışdı. GƏNCƏ MÜSƏLMAN MĠLLĠ KOMĠTƏS Ġ - qeyri-höku mət ictimai təşkilatı. Fevral inqilab ından (1917) sonra Azərbaycanın Ba kı və digər şəhərləri ilə yanaşı, Gəncədə də Müsəlman Milli Ko mitəsi yaradılmışdı. Ölkədə haki- miyyətsizlik və anarxiyanın hökm sürdüyü 1917-18 illərdə (A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Hö ku məti Gəncəyə köçənə qədər) başqa yerlərdə olduğu kimi, Gəncədə də azərbaycanlıların vəziyyəti və onların müdafiəsi ilə əlaqədar bütün məsələ lər b ilavasitə bu ko mitə tərəfindən həll ed ilirdi. Gəncə Müsəlman Milli Ko mitəsinə Nəsib bəy Yusifbəyli başçılıq edirdi. Ələkbər bəy Rəfibəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov, Həsən bəy Ağayev, Aslan bəy Səfikürdski, Məmmədbağır Şeyxzamanlı və b. Milli Ko mitənin ü zvləri idilər. Ko mitənin silahlı mühafizə dəstələri yarad ılmışdı. Qaçaq Qəmbər, Sarı Ələkbər kimi nüfuzlu qaçaqlar Ko mitəni müdafiə ed ird ilər. 1918 ilin birinci yarısında erməni-daşnaklarının xalqımıza qarşı soyqırımların ın qarşısını almaq üçün Gəncədəki Müsəlman Milli Ko mitəsi xüsusi fəallıq göstərmişdi. Məhz Gəncə Müsəlman Milli Ko mitəsinin səyləri nəticəsində şəhərdə və qəzada ermənilərin törətdiklə ri qırğınla rın qarşısı alın mışdı. On lar hətta şama xılıların da kö məy inə getmişdilə r. Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Hö ku məti 1918 il iyunun 16-da Gəncəyə köçdükdən sonra, iyunun 27-də Gəncə Milli Ko mitəsinin sərəncamındakı bütün ərzaq ehtiyatının ərzaq nazirliyinə təhvil verilməsi barədə qərar qəbul etdi. Höku mətin 1918 il 7 iyul tarixli digər qərarı ilə daxili işlər, maliyyə və ərzaq nazirliklərinə Gəncə Müsəlman Milli Ko mitəsini ləğv et mə k, onun əmla kın ı aşkarla maq və qəbul et mə k üçün xüsusi ləğvetmə ko missiyası yarat maq. Hö ku mətin həmin gün qəbul etdiyi digər qərarında isə daxili işlər nazirliyinə tapşırılırdı ki, A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti əra zisində dövlət hakimiyyət orqanları yaradıldıqca, hə min əra zilə rdəki milli ko mitələ ri ləğv etsin.
Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
əməliyyatlar, soyqırımları, hərc-mərclik və anarxiya dövründə fəaliyyətini dayandırmışdı. 1918 il iyunun 22-də Azə rbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku məti Gəncə şəhər başçısının müav ininə şəhər ö zünü- idarəsini çağırmaq və dərhal ö z işinə başlamaq barədə tapşırıq verdi. La kin son illə rin hadisələri nəticəsində şəhər təsərrüfatının tənəzzülə uğra ması, ölkədəki maliyyə böhranı, şəhərdə çoxsaylı qaçqınla rın olması və epide miyala r şəhər idarəsinin fəaliyyətini əngəlləyird i. Buna görə də Gəncə şəhər özünüidarəsinə kömə k məqsədilə hökumət dəfə lərlə xə zinədən vəsait ayırma lı olmuşdu. 1919 il yanvarın 25-də Azərbaycan Parlamenti səpmə yatalaq epidemiyası ilə mübarizə üçün Gəncə şəhər özünü- idarəsinə 450 min manat fa izsiz borc ayrılması ba rədə qərar qəbul etdi. Hoyabrın 1-də Gəncə sakinlə rinə tibbi yardım üçün daha 50 min manat ayrıld ı. Noyabrın 5-də isə səpmə yatalaq xəstəliyinə tutulmuş qaçqınlara tibbi yardımdan ötrü yenidən vəsait ayrılmışdı. Ya xın laşan aclıq la mübarizə məqsədilə 1919 il may ın 25-də Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Pa rla menti təkcə ta xıl və digər zəruri ə rzaq məhsulları alın masına 1 milyon manat məbləğ ində faizsiz borc verilməsi barədə qərar qəbul etdi. Azərbaycan şəhərlərinin maliyyə vəziyyətini ya xşılaşdırmaq üçün 1919 il iyulun 27-də " Gət irilən və aparılan yüklərdən şəhərlərin xeyrinə pud hesabı ilə rüsumlar toplamaq haqqında müvəqqəti qaydalar" barədə qanun qəbul olundu. Dekabrın 10-da isə hökumət Gəncə şəhər özünüidarəsinə bu qanunda nəzərdə tutulan şərtlərlə 1921 il yanvarın 1-dək, yəni 1919 il 27 iyul tarixli qanunun qüvvədə olduğu vaxtadək, şəhərin xeyrinə rüsumlar topla mağa ica zə verd i. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i şəhər dumasına seçkilər və deputatların saxlan ılması xərc ləri üçün də vəsait ayırmışdı. Hö ku mətin şəhərə kömə k üçün xə zinədən dəfələrlə xeyli vəsait ayırmasına baxmayaraq, Gəncə şəhər özünüidarəsi o zamankı mürəkkəb tarixi şəraitdə fəal və səmərəli fəaliyyət göstərə bilmird i. Şəhər ö zünüidarəsinin fəaliyyətinə Gəncə qubernatoru və daxili işlər na ziri nə zarət edirdilər.
il apre lin 27-də Xüsusi Zaqafqaziya Ko mitəsi tərəfindən ləğv edilmiş Gəncə şəhər polis idarəsi Azərbay- can Xalq Cü mhuriyyəti dövründə bərpa olundu. Hö ku mətin 1918 il 23 iyun tarixli qərarına əsasən, iyulun 2-də Yelizavetpol (Gəncə) quberniyası üzrə polis ə məkdaşlarının müvəqqəti maaşları müəyyən edildi. Qə za polisinə da xili işlər na ziri tərəfindən təyin olunan qəza rə isi başçılıq edirdi. Gəncə qəzası 4 polis məntəqəsinə bölünmüşdü. Bu məntəqələrə pristavlar başçılıq edirdilər. On ların tabeliy indəki polis nəza rətçiləri asayişin, təhlükəsizliyin tə min olun ması və abadlıq işləri üçün məsuliyyət daşıyır, müvafiq yu xarı hakimiyyət orqanların ın göstərişlərini yerinə yetirird ilə r. Pristavları qubernator, qalan polis işçilərini isə qəza rəisi təyin və azad edirdi.
tarixi adların bərpa olun ması barədə qəbul etdiy i qərarlardan biri. 1804 il yanvarın 3-də rus qoşunları Gəncəni işğal etdikdən sonra şəhərin adı dəyişdirilərək rus çarı I Aleksandrın arvadı Yelizavetanın adı ilə Yelizavetpol adlandırılmışdı.
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|