[]

452 

 

Hərbi-hava  qüvvələrinin  təşkilinin  zə ruriliyin i  nə zər  ala raq,  hərbi  nazirlik  bu  iş ə  ən  əvvəl  müvafiq   kadrlar 

hazırlan masından  başladı.  Hərbi  nazir  Səməd  bəy  Meh mandarov  1919  il  yanvarın  22-də  A zərbaycanın  Gü rcüstandakı 

nümayəndəsi  Məmməd  Yusif  Cəfərova  məktubla  müraciət  edərək,  azərbaycanlıların  Tiflisdəki  Aviasiya  məktəbinə 

göndərilməsinin  mü mkünlüyünü  öyrənməsini  xahiş  etdi.  Azərbaycan-Gürcüstan  hərbi  əməkdaşlıq  müqaviləsi  (1919) 

bağlandıqdan  sonra  Azərbaycandan  bir  qrup  əsgər  və  zab it  Gü rcüstana  ezam  olundu.  On lardan  9  nəfəri  hərbi  təyyarəçi 

peşəsinə yiyələn məli id i. Kap itan Firidun Mirzə  Qacar, praporşiklər  Əlihüseyn Dadaşov, Teymur Mustafayev,  Gəncinski, 

Həsənzadə və Qaraşarov həmin zabitlə rdən id i. 

Milli  ordunun  hərbi-hava  strukturunun  forma laşdırılmasından  əvvəl  onun  rəhbərliyi  müəyyənləşdirildi.  Hərbi 

nazirin  1919 il  19 avqust tarixli  ə mri  ilə podporuçik Tey mur  xan Əfşar Aviasiya dəstəsinin rəis müavini təyin edildi.  Dəstə 

birbaşa Baş ərkani-hərbə tabe idi. 1919 il sentyabrın 14-də Aviasiya dəstəsinin ştatı təsdiq olundu. Ştatda 5 zabit, 4 məmur, 

54 niza mi əsgər və 4 qeyri-niza mi əsgər var idi. 

Milli  kadrlara  olan  ehtiyacın  ödənilməsi  üçün  hərbi  nazirlik  1920  ildə  A zərbaycanda  hərbi  təyyarəçilər  məktəbi 

açmağ ı qərara aldı. Hərbi nazir  Səməd bəy Meh mandarov 1919  il noyabrın 27-də  xarici  işlər nazirliyinə  məktub yazaraq, 

Aviasiya mə ktəbində tədrisin təşkili üçün İngiltərədən və İtaliyadan təcrübəli  mütə xəssislərin dəvət olunması  imkanla rının 

öyrənilməsini  xahiş  etdi.  Lakin  1920  ilin  əvvəlindən  hərbi  şəraitin  mürəkkəbləş məsi  və  Aprel  işğalı  (1920)  hərbi-hava 

qüvvələrinin möhkəmləndirilməsi sahəsindəki işləri yarımçıq qoydu. 

HƏRBĠ ĠNQILAB KOMĠTƏSĠ, B a kı  ş ə h ə r in in     m ü v ə q q  ə t i   h ə r b i  in q ila b   k o  m i t ə s i - 1917 il 

dekabrın  12-də  Bakı  qarn izonunda  və şəhərdə  asayişi  bərpa  etmək  adı  altında  yaradılmış  hakimiyyət orqanı.  Bakı  Fəhlə  və 

Əsgər Deputatları Soveti İcraiyyə Ko mitəsinin təcili  iclasında təşkil edilmişdi.  Bakı  Soveti yanında yaradılmış Hərbi inqilab 

ko mitəsinə  "ən  geniş  səlahiyyət"  verilmişdi.  Hərb i  inqilab  ko mitəsinin  hakimiyyəti,  bütünlükdə,  qarnizon  və  şəhərə şamil 

edilmişdi. Bakı Soveti İcraiyyə Komitəsinin qərarına əsasən, "qarnizonun rota, polk və s. komitələri ö zlərini hissələrdə hərbi 

inqilab  komitələri  e lan  edir"  və  hərbi  inqilab  komitəsinin  "qərar  və sərəncamlarını  rəhbər  tutaraq,  yerlərdə  ən  ciddi  surətdə 

hərtərəfli  fəaliyyət"  göstərirdilər.  Hərb i  inqilab  ko mitəsi  ö z  tərkibindən  hərbi  inqilab   məhkə məsi  təşkil  et mişdi.  Ko mitə 

əhaliyə  müraciətlərində  qərarların ın  danışıqsız  yerinə  yetirilməsini  tələb  edir,  sovet  hakimiyyətinin  düşmənlərinə  qarşı 

amansız mübarizə aparmağa çağırır, lazım gəld ikdə silahlı qüvvə də tətbiq ediləcəyini bildirirdi. 

Bakı  şəhərinin  müvəqqəti  hərbi  inqilab  ko mitəsi  Bakıda  mart  soyqırımı  zamanı  yarad ılmış  inq ilab i  müdafiə 

ko mitəsi tərkibində  işini dava m etdirmişdir.  Bakı ş əhərinin  müvəqqəti hərbi  inqilab  ko mitəsinin sədri  İ.Su xartsev inqilab i 

müdafiə ko mitəsinin (bax Bakı şəhəri və onun rayonlarının inqilabi müdafiə komitəsi) üzvü idi. 

Bakı şəhərin in  müvəqqəti hərbi inqilab ko mitəsi Azərbaycan xalq ına qarşı 1918  il  mart soyqırımını həyata keçirən 

hakimiyyət orqanı olmuşdur. 

 

Əd.: 

Azərbaycanda sosialist inqilabının qələbəsi uğrunda bolşeviklərin mübarizəsi. Sənədlər və materiallar. 1917-1918-ci illər, 

B., 1960. 

HƏRBĠ  LƏVAZIMAT    (ĠNTENDANT)    ĠDARƏS Ġ- Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti ordusunu ərzaq və ləva-

zimatla  tə min edən orqan.  Əsası 1918  il noyabrın 15-də  Ümumi qərargahın şöbəsi kimi qoyulmuşdur. Polkovnik  Seyfulla 

Mirzə  hərb i  na zirin   ə mri  ilə  ləvazimat  şöbəsinin  rəisi  təyin  edilmişdi.  Qoşun  hiss ələrinin  təşkili  sürətləndikcə,  hə min 

şöbənin  üzərinə  düşən  məsuliyyət  də  artırdı.  Ona  görə  tezliklə  ləvazimat  şöbəsinin  strukturu  və  səlahiyyətləri 

genişləndirildi,  ü mu mi  gərargahın  tərkib indən  çıxarılaraq  idarə  kimi  hərbi  nazirə  tabe  etdirildi.  İdarən in  rəisi  vəzifəsinə 

polkovnik Serebrennikov təyin olundu. 

Qoşun hissələrin in milli geyim  formasına keçirilməsi, gündəlik iaşənin milli  kulinariya əsasında təkmilləşdirilməsi 

hərbi ləvazimat  idarəsinin qarşısında dayanan başlıca vəzifə lər  idi.  Bu vəzifə ləri həll et mək üçün hərbi ləvazimat  idarəsinin 

nəzdində  əlbəsə  (paltar)  anbarı,  də ri  aşılayan  zavod,  geyim  və  çəkmə   e ma lat xanası  aç ıld ı,  Azə rbaycanın  toxuculuq 

fabriklərinə hərbi  xa ra kterli sifarişlər verild i, ərzaq tə minatının  ya xşılaşdırılması üçün yeni sistem tətbiq edildi. Müsabiqə 

yolu ilə a lın mış ərzaq yeni ya radılmış  Gəncə, Ağdam,  Hacıqabul,  Bakı, Zaqatala, Xan kəndi, Qusar və  Lənkə randakı ərzaq 

anbarlarına toplanır və buradan hissələrə paylamrdı. 

Polkovnik Se rebrennikov 1919  ildə istefaya çıxdıqdan sonra, hərbi ləvazimat idarəsinin rə isi vəzifəsin i bir  müddət 

polkovnik Əlibəyov icra etdi. Həmin il iyulun 31-də Azərbaycan ordusuna xid mətə qəbul olunan general-mayor Sisianov bu 

vəzifəyə  təsdiq  olundu,  daha  sonra  is ə  hərbi  nazirin  1919  il  4  oktyabr  tarixli  ə mri  ilə  hərbi  ləvazimat  idarəsinin  rə isi 

vəzifəsinə general-mayor Həşimbəyov təyin edildi. Hə rbi nazirin 1920 il 14 fevra l tarixli 99 saylı ə mri ilə  qoşun hissələrinin 

ərzaq   və  ləvazimatla  təmin  o lunmasının   zəruri  tələblər  səviyyəsinə  qaldırılması  üçün  hərbi  ləvazimat  idarəsinin 

strukturlarında  ciddi  islahatlar  aparıldı.  Nəticədə,  hərbi  ləvazimat  idarəsi  yeni  statusda  Azərbaycan  ordusunun  təchizat  rəisi 

idarəsinin tərkibinə daxil edildi. 

 

Əd.: 

Bax Azərbaycan Xalq Cümhuriyy ət ordusu məqaləsinin ədəbiyyatına. 

 

HƏRBĠ MƏHKƏMƏ - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ordusu tərkib ində məhkəmə işlərinə baxan əd liyyə orqanı. 

İlk  dəfə  Nazirlər  Şurasın ın  1918  il  5  dekabr  tarixli  qərarı  ilə  Gəncə  (Yelizavetpol)  dairə  məh kəməsinin  nəzdində 

yaradılmışdı;  tərkibinə  sədr,  iki  ü zv,  prokuror,  prokuror  müav ini  və  başqa şəxslər  daxil  idilər.  Sonradan  hərbi  məhkəmə, 

strukturu  və  səlahiyyətləri  daha  da  genişləndirilmə klə,  müstəqil  quru ma   çevrildi.  1919  il  yanvarın  12-də  general-mayor 

Dubrovski hərbi  məh kə mənin sədri təsdiq edildi. Hə rbi  məh kə mənin sədri hərb i na zirin təqdimat ı əsasında Nazirlər  Şurası 

tərəfindən təsdiq edilir və nazirin ə mrilə bütün orduya elan olunurdu. 1919  il  iyulun 14-də general-mayor Dubrovski hərb i 

nazirliyin  hərbi ədliyyə hissəsinin rə isi təyin ed ild iyindən, hərbi  məhkə mənin  rəisi vəzifəsinə  Tey mur bəy Makinski təyin 

olundu. 

---