[]

76 

 

siyasi-ictima i,  iqtisadi  və  mədəni  təsisatların ın  tarixi  mən-

zərəsi  bu  qəzetdə  öz  ə ksini  tap mışdır.  "Azərbaycan"ın  ilk  4 

sayı  Gəncədə çıxmış , sonralar  isə  Bakıda A zərbaycan və  rus 

dillərində nəşr olun muşdur. Dörd  s əhifəlik qəzetin  iki səhifəsi 

Azərbaycan, iki səhifəsi isə rus dilində bura xılmışdır. Qə zetin 

ilk  nö mrəsində  Bakının  azad  edilməsi  (1918,15  sentyabr)  ilə 

bağlı  xəbərlər,  Məhəmməd  Hadinin  türk  əsgərinin  şücaətini 

vəsf edən "Türk nəğməsi" şeri də dərc edilmişdir. 

"Azərbaycan" qəzetinin sentyabrın 19-da  rus dilində 

çapdan  çıxmış  sayında  Şəfi  bəy  Rüstəmbəyli  "Düşünmək 

vaxtıdır"  məqaləsində  "Daşnaksutyun"  partiyasının  Azər-

baycan  xalqına  qarşı  düşmənçilik  siyasətini  ifşa  edir  və 

ermənilərə  xəbərdarlıqla  ya zırdı:  "...hələ  nə  qədər  ki,  gec 

deyil,  erməni  xalqı  öz  qonşuları  ilə  səmimi  və  mehriban 

yaşamaq yoluna qədəm qoysun. Başqa yol onlar üçün daim 

fəlakətli olacaqdır". 

Paris sülh konfransında (1919-20) iştirak etmək üçün 

Azərbaycan Cü mhuriyyəti nü mayəndə heyətinin tərkib inə müşavir qis mində "Azərbaycan" qəzetinin  redaktoru Ceyhun bəy 

Hacıbəyli də daxil edilmişdi. 

Azərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyəti  Höku mətin in  qərar,  sərənca m,  fə rman  və   digər  normativ   sənədlərinin   xüsusi 

nəşrlərdə  verilməsi  "Azərbaycan"  qəzetinin  səhifə lərində  daha  çox  nə zəri  məqalə lərin,  A zərbaycana,  hə mçin in  dünya  və 

region ölkələrinə aid xəbərlərin, o xucu ları maraqlandıran başqa yazıların dərc edilməsinə imkan yarad ırdı. 

Azərbaycan Milli Şurasının, xüsusilə onun A zərbaycan Parla mentin in çağırılması sahəsindəki fəaliyyəti "Azərbay-

can" qəzetinin səhifələrində geniş əks olunmuşdur. Azərbaycan Parla menti  1918  il dekabrın 7-də işə başladıqdan sonra isə 

qəzet  onun  fəaliyyətini  daha  geniş  işıqlandırmış,  Parla mentin  mühü m  ic laslarından  stenoqrafik  hesabatları  "Azərbaycan 

Məclisi-Məbusanında"  rubrikası  alt ında  dərc   et mişdir.  Bundan  başqa,  qəzetdə  "Rəs mi  xəbərlə r",  "Te leqraf  xəbərləri", 

"Rusiyada",  "Ermən istanda",  "Gürcüs tanda",  "Türkiyədə",  "İrəvan  müsəlmanlarının  halı",  "Teatr  və  musiqi"  və  s.  kimi 

daimi rubrika lar da var idi. 

Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadə,  Üzeyir  bəy  Hac ıbəyli,  Xəlil  İbrahim,  Fərhad  Ağazadə,  Hacı  İbrahim  Qasımov, 

Məhəmməd ağa Şahtaxt lı, Adil  xan Ziyad xanov, Əlabbas Müznib, Şəfiqə Əfəndizadə,  İstanbulda təhsil alan Əmin Abid və 

b. "Azərbaycan" qəzetinin səhifə lərində dərc o lunan məqa lələ ri, əsərlə ri A zərbaycan tarixin in,  mədəniyyətinin,  maarifinin  

inkişafına,  milli şüurun oyanmasına,  milli ö zünüdərkin  təşəkkülünə yard ım etmiş, azərbaycançılıq,  istiqlalçılıq, türkçülü k, 

islamçılıq,  müasirlik  məfkurəsinin təbliğində  mühüm ro l oynamışdır.  Qəzet səhifələrində Məhəmməd  Hadi,  Əh məd Cavad, 

Seyid  Hüseyn, Cəfər  Cabbarlı,  Yusif  Vəzir  Çəmən zəminli və b. vətənpərvər, yurdsevər şair və ədib lərin  milli  müstəqillik 

hissləri  aşılayan,  "vətən  qayğısı  və  millət  duyğusunu  hərşeydən  üstün  tutmağa"  çağıran  əsərlərinə  geniş  yer  verilird i. 

Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti dövründə milli ideologiyanın təşəkkü lündə və inkişafında  Üzey ir bəy Hacıbəylinin  böyük 

xid mət i o lmuşdur. İct ima i-siyasi həyatda gedən proseslərin fəa l iştira kç ısı olan  peş əkar  jurnalist kimi, o, dövri  mətbuatda 

milli  mədəniyyətimizin  bu və ya digər sahələrinə da ir  məqalə lərlə ç ıxış et miş,  milli azad lıq  və  istiqlalç ılıq  konsepsiyasını 

yaradıcılığ ının başlıca məramı saymışdır. 

Ü.Hacıbəyli  ö z  yazılarında  ermən i-daşnak  quldurlarının  azərbaycanlılara  qarşı  törətdikləri  soyqırımların ın, 

Qarabağ  ermənilərinin   Azərbaycan  Höku mətinə  tabe  olmaq  istəməmələrinin   siyasi  mah iyyətini  açır,  bütün  bunların  əsl 

səbəbkarı o lan rus-bolşevik-daşnak qüvvələrini ifşa edirdi. 

Qəzet   Azə rbaycan  Xalq   Cü mhuriyyətinin  dövlət,  ict ima i-siyasi,  iqtisadi  və   mədəni  həyatını  geniş  ə ks  etdirirdi. 

Azərbaycanın 1918-20 illə r tarixin in öyrənilməsində bu qəzetin müstəsna əhəmiyyəti vard ır. 

Azərbaycan Höku məti və Parla menti  mətbuatın və nəşriyyatların işini dövrün tələbləri səviyyəsində qurmaq üçün 

bir  sıra  qərarlar  qəbul  etmişdi.  Parlamentin  1919  il  30  oktyabr  tarixli  qərarı  ilə  qəbul  etdiyi  "Mətbuat  haqqında 

nizamnamə"də  göstərilirdi  ki,  "Mətbuat,  litoqrafiya  və  buna  bənzər  müəssisələrin  açılması  iiçiin,  habelə  çap 

məhsulunun nəşri və satılması iiçün Hökumət idarələrinin heç bir icazəsi tələb olunmur".  Dövri nəşrlərin təsis olunması 

üçün ancaq öz məqsədləri barədə  mətbuat işləri ü zrə baş müfəttişə ərizə təqdim ed ilməsi kifayət idi. Nizamnaməyə əsasən, 

mətbuat  orqanı  ancaq  qüvvədə  olan  qanunları  pozub,  cinayət  törətdikdə  məh kə mənin  qərarı  ilə  məsuliyyətə  cəlb  edilə  

bilərd i.  Cü mhuriyyət  Höku məti  mətbuat  azadlığ ını  milli  şüurun,  milli  mədəniyyətin  in kişafı  üçün  mühü m  ş ərtlərdən  biri 

hesab  edirdi.  Mə lu mdur  ki,  A zərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyəti  yaranana  qədər  çar  Rusiyası  tərkibində  olan   Azə rbaycanda 

mətbuat azadlığı yo x  idi. Ana dilində yazıb o xu maq böyük  maneələrlə qarşılaşır, qə zet və ju rnallar c iddi senzuraya  məru z 

qalırd ı.  Çarizmin Azərbaycan xalqını u zun  müddət milli  müstəmləkə əsarətində saxlaması  milli şüurun, milli  mədəniyyətin 

inkişafına  ağır  zərbə  vurmuşdu.  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  Hökumətinin  1918  il  9  noyabr  tarixli  sərəncamı  ilə 

mətbuat və 

 

 

---