[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
80
1919-20 tədris ilində Azərbaycanın orta məktəb lərində, müəllim se minariyalarında oxuyanlar istisna olmaqla, 961 1 şagird təhsil alırdı ki, onların da 3115—i azərbaycanlı, 6496 nəfəri isə başqa millətlərin nü mayəndələri idi. Bakı ko mmersiya və politexnik mə ktəbləri, buradakı 3-cü və 4-cü kişi, 2-c i, 3-cü və 4-cü q ız g imnaziyala rından başqa, qalan bütün orta ixt isas təhsili müəssisələri milliləşdirilmişdi. Azərbaycan Höku mətin in 1918 il 28 avqust və 13 noyabr tarixli qərarlarına uyğun olaraq, Bakıdan başqa, Azərbaycanın digər şəhərlərindəki milliləşdirilmiş məktəblərdəki milliləşdirilmiş siniflərlə yanaşı, tədrisin rus dilində aparıldığı siniflə rdə də icbari surətdə həftədə 3-4 saat Azərbaycan dili dərsləri keçilird i. Xalq təhsilin i milli zə min üzə rində yenidən qurmaq üçün ixtisaslı müəllim kadrla rına və dərs vəsaitinə böyük ehtiyac var idi. O dövrdə Azərbaycandakı mövcud müəllim kadrları ilə bu işin öhdəsindən gəlmək mü mkün deyildi. Bu vəzifəni yerinə yetirmə k üçün başlıca yol Türkiyədən müə llim kadrları dəvət etmə k və qısamüddətli kursla rda Azərbaycan dilində savadı olan şəxslərdən müəllim kadrları ha zırla maq idi. 1918 il iyulun 23-də Azərbaycan Höku məti ö lkən in tədris müəssisələri üçün Türkiyədən müə llim kadrları dəvət etmə k və dərs vəsaiti tədarükü haqqında xüsusi qərar qəbul etdi. Türkiyə həyatı ilə ya xşı tanış olan Əh məd bəy Ağayevin bu məqsədlə İstanbula eza m ed ilməsi Xalq Maarifi Na zirliyinə tövsiyə olundu. Tədris müəssisələrinin milliləşdirilməsini daha uğurla həyata keçirmə k üçün 1919 ilin yayında ibtidai və orta mə ktəblərin aşağı siniflə rin i müvafiq milli müə llim kadrla rı ilə təmin et mək məqsədilə qısamüddətli pedaqoji kurslar təşkil olundu. Höku mətin qərarına görə, bu məqsədlə Xa lq Maarifi Na zirliyinin s ərəncamına 2 milyon 390 min manat vəsait ayrıld ı. Bakı, Gəncə və Nu xada kişi və qadın, Şuşa, Qazax, Qusar, Salyan və Zaqatalada kişi pedaqoji kursları açıldı. Hər kursda ən azı 50 nəfər müdavim təhsil a lırdı. Kursları bit irənlə rin, de mə k ola r ki, ha mısına mə ktəblərdə müə llim yeri verilirdi. Bundan əlavə, Türkiyədən 50 nəfərə ya xın müə llim dəvət edild i. Cü mhuriyyət Höku məti məktəb dərsliklərin in hazırlan ması və nəşrinə də ciddi diqqət yetirirdi. Bunun üçün maarif nazirliyinin xüsusi komissiyası təşkil edilmişdi. 1919 ildə "Türk əlifbası", "Təzə e lmi-hesab", "İkinci il", " Yeni mə ktəb", "Ədəbiyyat dərsləri", "Müntəxəbat", "Türk çələngi", "Tarixi-təbii", "Rəhbər cəbr" dərslikləri nəşr olundu. Dərsliklərin hazırlan masında A zərbaycan maarif və ədəbiyyatının görkəmli nü mayəndələri Hüseyn Cavid, Mah mud bəy Mah mudbəyov, Abdulla Şaiq, Camo bəy Cəbray ılbəyli, Səməd ağa Ağamalıoğlu, Fərhad Ağazadə, Ağa bəy İsrafilbəyov, Abdulla bəy Əfəndizadə və b. fəal iştirak edirdilər. Məktəblər Türkiyədən alın mış dərsliklər və tədris vəsaitləri ilə də təmin olundu. Azərbaycan Parla menti 1919 il 18 sentyabr tarixli qərarı ilə türk dilində yeni kitablar almaq üçün Xalq Maarifi Nazirliyin in sərəncamına 1 milyon manat vəsait ayırdı. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti qarşısında duran ən ümdə vəzifələrdən biri də A zərbaycanda ali təhsilin təşkili və ali təhsilli milli kadrla rın hazırlan ması id i. Höku mət bu məsələni, bir tərə fdən, ölkədə a li təhsil müəssisələri yarat- maq, digər tərəfdən, a zə rbaycanlı gənclə ri xa rici ölkələ rin mü xtəlif ali təhsil müəssisələrinə göndərməklə həll etməyə çalışırdı. Azərbaycan Höku məti Xalq Maarifi Nazirliyi qarşı- sında, ilk növbədə, üç ali məktəbin - Bakı Dövlət Un iversi- teti, Kənd Təsərrüfatı İnstitutu və Dövlət Konservatoriya- sının açılması məsələsini qoymuşdu. Bakıda Kənd Təsər- rüfatı İnstitutu açmaq məsələsi Höku mətin 1919 il 5 mart tarixli iclasında bəyənilmiş və Xalq Maarifi Nazirliy inə bu məsələ ilə ə laqədar qanun layihəsi ha zırlayıb Parla mentə təqdim et mək tapşırılmışdı. Lakin o dövrdəki ta rixi şərait yalnız bir ali məktəbin - Bakı Dövlət Universitetin in açıl- masına imkan verdi. Bakıda universitet açılmasına böyük dövləti əhəmiyyət verən Cü mhuriyyət Höku məti bu məsələni 1919 il 8 aprel tarixli iclasında mü zakirə etdi. Qəbul olunan qərarda, bütün imkanlardan istifadə edərək, 1919-20 tədris ilinin əvvəlində Bakıda universitet açılması məqsədilə Xalq Maarifi Na zirliy inə tapşırıldı ki, ü mu mi həcmi 10 milyon manatdan çox o lma maq şərtilə, s meta hazırlay ıb Höku mətə təqdim etsin. Höku mət in qərarına əsasən, Bakı Universiteti ko mmersiya mə ktəbinin binasında yerləşdirilmə li id i. Hə min il
81
may ın 19-da A zərbaycan Höku məti yenidən Bakı Universitetini açmaq üçün təşkilat komissiyası yaratmaq və vəsait ayırmaq haqqında məsələ müzakirə etdi, universitet komissiyası haqqında əsasnaməni bəyəndi. Mayın 21-də ko missiyanın birinci iclası keçirildi. Xalq maarifi naziri vəzifəsini icra edən Camo bəy Hacınski iclasda Azərbaycan Hökumətin in dövlət universiteti açmaq haqqında qəti qərara gəldiyini və təşkilat ko missiyasının bu çətin işi uğurla yerinə yetirmə k üçün bütün imkanlardan istifadə edəcəyinə ümidvar olduğunu bildirdi. O, bəyan etdi ki, A zərbaycan Höku məti universitetin A zərbaycan xalq ının həyatında çox böyük mədəni və siyasi əhəmiyyətini nəzərə alaraq,onun açılması və lazımi avadanlıqlarla təchizi üçün heç nəyi əsirgəməyəcəkd ir. Ko missiyaya ali məktəb işinin təşkilində böyük səriştəsi olan prof. V.İ.Ra zu movski rəhbərlik edirdi. Universitet ko missiyası haqqında əsasnaməyə görə, komissiyaya Xalq Maarifi Nazirliy indən Məhəmməd ağa Şahtaxtlı, şəhər bələdiyyə idarəsindən Əlicabbar Orucəliyev və Ba kı Neft Sənayeçiləri Şurasından A.N.Saparov daxil oldular. 1919 il mayın 23-dən sentyabrın 9-na qədər ko missiyanın 35 iclası keç irildi. Azərbaycan dilini bilən yüksək ixtisaslı mütə xəssis kadrların olma ması üzündən Bakı Universitetində təhsil rus dilində aparılma lı idi. Bu is ə böyük mübahisəyə səbəb oldu. Məhəmməd ağa Şahta xt lı "Azərbaycan" qəzetində dərc etdird iyi məqa ləsində yazırdı ki, un iversitetdə təhsilin rus dilində aparılmasından qorxmaq lazım deyil; universitet təhsilinin həyata keçirilməsi Azərbaycanda yüksək ixtisaslı milli kadrların yetişməsinə zəmin yaradacaq, nəticədə, milli kadrlar yetişdikcə, universitetdə təhsil tədricən Azə rbaycan dilinə keç iriləcəkdir. 1919 il sentyabrın 1-də Azərbaycan Parlamenti, nəhayət, Bakıda dövlət universitetinin açılması haqqında qanun qəbul etdi. Qanunda universitetin 4 fakültədən: tarix-filologiya (Şərq şöbəsi də daxil olmaqla), fizika-riyaziyyat, hüquq və
kurslarını, tarix-filo logiya fakültəsinin isə birinci kursunu açmaq mü mkün oldu. 1919 il noyabrın 15-də universitetin auditoriyalarında ilk müha zirələ r başlandı. Ta rix-filo logiya fa kültəsində Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və maarif naziri Rəşid Qaplanov Os manlı ədəbiyyatından, Məhəmməd ağa Şahtaxtlı isə Azərbaycan dilinin qrammatikasından mühazirələr oxuyurdular. 1919-20 tədris ilində universitetdə 1094 tələbə təhsil a lırd ı ki, onların da 217 nəfəri a zad din ləyici idi (geniş mə lu mat üçün ba x Bak ı Dövht Universiteti). Cü mhuriyyət dövründə Azərbaycanda ali təhsilli mütəxəssis kadrları hazırlamağ ın digər yolu azərbaycanlı gənc- lərin xa rici ö lkələ rin a li mə ktəblərinə göndərilməsi idi. Azərbaycan Parla menti 1919 il sentyabrın 1-də Bakıda dövlət universitetinin açılması haqqında qanunla bərabər, 1919-20 tədris ilində dünyanın mü xtə lif ali mə ktəblərində dövlət hesabına təhsil almaq üçün 100 nəfər a zərbaycanlı gəncin xaricə göndərilməsi haqqında da qərar qəbul etdi. Bunun üçün 7 milyon manat vəsait ayrıldı. Avropa ali məktəblə rinə göndərilən hər tələbəyə 400 frank təqaüd təyin Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|