[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
128
ku mətini torpaq məsələsinin həllini gecikdirməkdə günahlandırdılar. Sə məd ağa Ağamalıoğlu bild irdi ki, yer və torpaq məsələsi "Hö ku mətin möhkə m politikası olmasını tə ləb edən böyük və mühü m məsələdir".
Əkinçilik Nazirliy i qanun layihəsini hazırlamaq üçün ölkənin torpaq fondunu ciddi təftiş etdi.Bunu nazirliy in ha- zırladığı qanun layihəsinə əlavə edilmiş izahat məktubu və çoxlu statistik məlu matlar da sübut edir. Həmin məlu matlar əsasında tərtib edilmiş aşağıdakı cədvəl A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ərazisi haqqında da müəyyən təsəvvür yaradır.
Qanun layihəsi hazırlananadək nazirlik va xt ilə Azərbaycana köçürülmüş xristian əhalisinin, o cü mlədən ermə - nilərin tərk etdikləri torpaqla rı, hə mç inin sahibləri tərəfindən atılmış malikanələri müvəqqəti ola raq dövlətin sərəncamına verirdi. Hə min torpaqlar Əkinç ilik, Da xili İşlər və Maliyyə Na zirlikləri nü mayəndələrindən ibarət qəza ko missiyaları tərəfindən kənd ic ma larına və ayrı-ayrı kəndlilə rə, bunlar olmad ıqda is ə hə min ə razidə yaşamayan kənar şə xslərə icarəyə verilirdi. Məsələn, Əkinç ilik Nazirliyinin sərəncamına uyğun olaraq, Muğanda 5 min desyatin suvarılan torpaqlar 1919 ildə səpin aparmaq üçün bir il müddətinə kənd icmala rına icarəyə verilmiş, icarə haqqı isə natura ilə alın mışdı. Lakin bu təcrübə ümidləri doğrultmadı: nə xəzinə gözlənilən gəliri ala b ild i, nə də kəndlilər icarəyə ciddi maraq göstərdilər. 1919 il iyunun 6-da Əkinçilik Na zirliy inin nəzd ində aqrar islahatlar şöbəsi yaradıldı. Şöbəyə tapşırıldı ki, bir ay müddətinə aqrar islahatlar layihəsini Nazirlər Şurasına təqdim etsin. 1919 ilin avqustunda nazir müavin i X.Sultanovun rəhbərliy i ilə "Azərbaycan Cü mhuriyyəti əhalisinin torpaq təminatı haqqında" və "Xüsusi sahibkar meşələrinin dövlətin mü lkiyyətinə çevrilməsi haqqında" qanun layihələrinin hazırlan ması başa çatdırıld ı. Qanun layihə lərində əksini tapan əsas məsələlər xüsusi sahibkar torpaqların ın əhalin in hansı kateqoriyasından, nə qədər və hansı şərtlərlə alınıb dövlət torpaq fonduna keçirilməsi ilə bağlı idi. Burada xüsusi sahibkar torpaqlarının verəcəyi gəlir hesabına əvəz ödənilməklə, özgənin kiləşdirilməsi nə zərdə tutulurdu. Na zirlik belə hesab edirdi ki, xüsusi sahibkar torpaqlarını əvəzi ödənilmədən müsadirə etmək xüsusi mü lkiyyəti ləğv etməyə bərabərdir. Buna görə də qanun layihəsində torpağın əkinçi əhaliyə yalnız istehlak norması üzrə xüsusi mülkiyyətə verilməsi məqbul sayılır. Eyni zamanda, torpaq sahibinin özünə saxladığı sahənin ölçüsü malikanənin dəyəri və xara kterindən asılı o laraq müəyyən edilird i və kənd yerlərində suvarılan torpaq sahəsi 100 desyatindən, şəhər yerlərində isə 5-7 desyatindən artıq olma ma lı, həyətyanı torpaq sahələri bu normalara da xil edilmə mə li idi. Lakin Əkinçilik Nazirliyin in hazırladığı bu qanun layihələri də Parlament ko missiyasının hazırlad ığı layihə kimi uğursuz oldu. Belə ki, A zərbaycanda baş vermiş Höku mət böhranı nəticəsində onlar heç mü zakirəyə də çıxarılmadı .
Baş nazir Nəsib bəy Yusifbəylin in təşkil etdiy i yeni Hö ku mət kabinəsi yeni aqrar siyasət kursu işləyib hazırlamaq əzmində olduğunu bəyan etdi. Yeni əkinçilik naziri sosialist Əh məd Cövdət bəy Pepinov isə nazirliyin hazırlamış olduğu əvvəlki iki qanun layihəsini təkmilləşdirmək üçün Parlamentdən geri aldı. 1920 il martın əvvəllərində Əkinçilik Nazirliyi "Xüsusi sahibkar torpaqlarının dövlət torpaq fonduna keçirilməsi və Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti əhalisinin torpaqla tə min olun ması haqqında qanun"un yeni layihəsi üzərində işi başa çatdırdı və baxılmaq üçün Nazirlər Şurasına təqdim etdi. Yeni qanun layihəsi Gürcüstan sosialdemokrat höku mətinin Azərbaycan sosial-de mokratları tərəfindən bəyənilən aqrar qanunu əsasında hazırlan mışdı. Bu layihə kənd yerlə rində olan xüsusi sahibkarların-hüquqi şəxslərin bütün torpaqlarının, o cü mlədən monastır, vəqf, məscid və kilsə torpaqlarının, habelə şəhər ərazisinin şəhər mülkiyyətinə daxil o lmayan sahələrin in sahiblərindən alın ıb əvəzi ödənilmədən dövlət torpaq fonduna verilməsini nə zərdə tuturdu. Mülkiyyəti ə lindən alınan sahibkarların ixt iyarında sa xlanan torpaq sahəsinin ölçüsü həmin yerlərin təsərrüfat şəraitinə uyğun olaraq, kənd yerlərində becərilən bit ki təsərrüfatla rı üçün 7-10 desyatin, taxılç ılıq təsərrüfatı üçün 15-20 desyatin, ma ldarlıq təsərrüfat ları üçün 40-50 desyatin, şəhərdə isə müvafiq o laraq 1,5-3 desyatin, 3-5
Parlament ko missiyası torpağın sahibkarlardan əvəzsiz o laraq alın masında israr ed irdi. Buna görə də nazirliyin hazırlad ığı layihənin Parlamentə təqdim o lun ması ləngidilird i. Ölkədə vəziyyət gərginləş məkdə davam edirdi. Hö ku mət isə hələ də aqrar qanun layihəsinin mü za kirəsinə başla ma mışdı. Bunun əsas səbəbi təkcə partiyala r a rasındakı ixt ila fla, ya xud ölkənin ağır iqtisadi vəziyyəti ilə bağlı deyild i. Aqrar məsələnin özü mahiyyətcə ço x mürəkkəb, həlli çətin olan problem id i. Bu məsələdə hakim "Müsavat" partiyasının özünün də aydın proqramı yo x idi. Hə lə "Müsavat" partiyasının 2-ci qurultayında (1919,dekabr) partiyanın rəhbərliy i hə min məsələ ilə bağlı kəskin tənqid edild iyi va xt Məhəmməd Əmin Rəsulzadə göstərmişdi ki, bu məsələdə tələskənlik, e ləcə də onu həddən ziyadə uzat maq eyni dərəcədə mənfi nəticə lərə gətirib ç ıxa ra b ilə r. Part iya qurultayı aqra r məsələyə təkrar ba xa raq, onun aqrar siyas ət komissiyasında hazırlan mış layihəsinin Parla mentdə müza kirəyə ç ıxa rılması haqqında qətnamə qəbul etsə də, bu qərar xeyli va xt icra o lunmad ı. "Müsavat" fraksiyası yalnız 1920 il fevralın 16-da partiyanın aqrar məsələ barədə qurultayda bəyənilmiş qanun layihəsini Parlamentin növbəti 123-cü iclasında müzakirəyə təqdim etdi. "Müsavat" fraksiyasının təqdim etdiyi qanun layihəsi də xüsusi sahibkar torpaqlarının əvəzsiz olaraq alın ıb dövlət torpaq fonduna verilməsini nə zərdə tuturdu. Lakin bu layihədə kənd yerlə rində sahibkarların mü lkiyyətində, bağ və həyətlər də daxil olmaqla, 25-75 desyatin torpaq saxlanılması, şəhər yerlərində isə bu sahənin becərilən bitkilərin
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|