[]

138 

 

texnik  İnstitutunun  dəniz  mühəndisliyi  fakültəsinə  qəbul  olunmuş,  bu  dövrdə  sağ  eserlərə 

qoşulmuş,  müsəlman  həmyerlilər  ko mitəsinin  sədri  seçilmişdi.  Rusiyada  inqilabi  hərəkatda 

yaxından iştirak etmiş, hərc-mərclik yarandığından Qafqaza dönmüş, eserlər partiyasında siyasi 

fəaliyyətini  dava m  etdirmiş dir.  Atama lıbəyov  Azərbaycan  Milli  Şurasının  və  Cü mhuriyyət 

Parla mentində ―‖Sosialistlər bloku‖ fraksiyasının üzvü idi.  

 

 

 

 

 

Parla mentin  1919  il  1 sentyabr tarixli qərarına əsasən, təhsilin i gə miqayırma  sahəsində 

davam  etdirmə k  üçün  Paris  Universitetinə  (Fransa)  göndərilmişdir.  A zərbaycan  Xarici  İşlər 

Nazirliyi  Paris  sülh  konfransında  (1919-20)  A zərbaycan  nümayəndə  heyətinin  ü zvü 

M.Məhərrə movu  əvəz  etmək  üçün  Atamalıbəyovu  Fransaya  ezam  et miş  və  o,  nümayəndə 

heyətinin  tərkibində  katib   kimi  fəaliyyət  gös-tərmişdir.  Aprel  işğalından  (1920)  sonra  xaricdə 

dövlət hesabına  təhsil  alan  azərbaycanlı  tələbələrin  vəziyyətini  öyrənən  Azərbaycanlı  Tələbələr 

İttifaqının 1923-25 illər üçün məlu matında Atamalıbəyovun təhsilinin bitməsinə 1 il qald ığı göstərilird i. 

Parisdə siyasi fəaliyyətini dava m etdirmiş Atama lıbəyov, mühacirət dairə lərində tanınan siyasətçilərdən olmuşdur. 

Fransa  hökumətin in  SSRİ-yə  qarşı  siyasətinin  mühacirlər  üçün  yaratdığı  əlverişli  imkanlardan  istifadə  edərək,  Parisdə 

Siyasi  Elmlə r Məktəbin i bitirmişdir. A zərbaycan mühacirətində Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə mü xa lif olan qrupa mənsub 

idi. Qə rargahı  Cenevrədə olan Millətlə r  Cə miyyətinin, siyasi tədbir və  müza kirə lərində vaxtaşırı  iştirak etmişdir. Əlimərdan 

bəy  Topçubaşovun  vəfatından  (1934)  sonra  Pa risdə  cəmləşən  Azərbaycan  mühacirət inin  rəhbəri  id i.  Əmə kdaşlıq  etdiyi 

"Revyu de Prometey", "O" jurnallarında Cənubi Qa fqaza  dair məqalə ləri dərc  olun muşdur. 

Fransa  almanlar  tərəfindən  işğal  olunduqdan  sonra  Berlində  yaşamış,  orada  Qırmızı  Xaç  Ko mitəsində  çalışmış, 

azərbaycanlı  əsirləri  xilas  et mək  üçün  böyük  işlər  görmüşdür.Siyasi  fəa liyyətini  burada  da  davam  etdirən  Ata ma lıbəyov 

Azərbaycan legionu ilə Hitle rin o rdu qərargahı a rasında əlaqə sa xlayan üç nəfərdən ibarət qrupa (Ə.Fətəlibəyli-Düdənginski 

və F.Əmircanla b irlikdə) da xil olmuşdur. 1944  ilin oktyabrında Qafqaz Şurasının yaradılmasının  təşəbbüsçülərindən olmuş, 

Şuranın  1947 ildə  Lo zannada keçirilən toplantısında iştirak etmişdir. Sonralar b ir  müddət Çilidə, MƏR-də,  1967 ildən  isə 

ABŞ-da yaşamışdır.  Ömrünün sonunadək Azərbaycanın istiqlalı uğrunda mübarizə aparmış, vətəninə qovuşacağına inamını 

itirmə mişdir.  Uzun  sürən  ağır  xəstəlikdən  sonra  vəfat  etmişdir.  Ölü mündən  bir  a z  əvvəl  fransızca   yazmağa  başladığı 

xatirə ləri ya rımçıq qa lmışdır. 

 

Əd.:  Həsənov  C,  Azərbaycan  beynəlxalq  münasibətlər  sistemində  (1918-1920-ci  illər),  B.,  1993;  İbrahimli  X.,  Azərbaycan  siyasi 

mühacirəti, B., 1996; İsmayıl Umudlu, Səksən il yol gələn görüş, "Ayna" qəzeti, 2002, 7 iyun. 

 

ATATÜRK, Qazi Mustafa Kamal (1881, Səlanik ( S a lo n ik i )  - 10.11.1938, İstanbul) -ümu mdünya tarixinin nadir 

tarixi şəxsiyyətlərindən biri.  Dahi dövlət  xad imi və görkəmli sərkərdə. Türk  xalq ının  xarici hərbi  müdaxiləçilərə qarşı Milli 

İstiqlal Savaşının (1919-22) qalib i, türk dövlətçiliyinin xilaskarı, Türkiyə Cü mhuriyyətinin banisi və ilk p rezidenti (1923-38). 

Sakarya vuruşmasında (1921, 23 avqust  -13 sentyabr) müda xiləçi yunan ordusunu darmadağın etdiyinə görə Türkiyə Böyük 

Millət Məc lisi (TBMM) Atatürkə ma rşal rütbəsi və"qazi" ("qalib") fə xri adın ı ve rmişdir. Atatürk 

soyadı ona Türkiyədə familiya qəbulu ilə bağlı olaraq 1934 ildə TBMM tərəfindən verilmişdir. 

Atatürk  uşaqlıqdan  hərbi  biliklərə  meyl  göstərmiş,  bu   sahədə  ibtidai  təhsil  almış, 

İstanbulda  hərbi  məktəb  (1902)  və  hərb i  akademiya  (1905)  bitirmiş,  Su riyada  (1905-07)  və 

Makedoniyada  (1907-09)  hərbi  xid mətdə  olmuş,  İta liya  -Tü rkiyə  (1911-12)  və  İkinc i  Balkan 

(1913)  müharibələrində  iştirak  etmişdir.  Türkiyənin  Bolqarıstanda  hərbi  attaşesi  (1913-14) 

olmuşdur.  Birinci  dünya  müharibəsində  (1914-18)  iştirak  etmiş,  Dardanel  boğazın ın 

müdaxiləçilərdən  müdafiə  olun masında  (1915)  mühü m  rol  oynamışdır.  1916  ildə  ona  general 

rütbəsi və "paşa" titulu verilmişdir. Os manlı dövlətinin   müstəqil dövlət  kimi varlığ ına, əslində, 

son  qoyan  Mudros  barışığı  (1918)  ilə  ra zılaş mayan  Atatürk  1919  il  may ın  19-da  Sa msunda 

"mübarək  Vətəni  və  milləti  parçalanmaq  təhlükəsindən  qurtarmaq,  yunan  və  erməni 

istəklərinə  qurban  verməmək  üçün"  milli  qurtuluş savaşına başlamış və  sonradan onun adı  ilə 

adlanan "kamalçılar hərəkatı‖nın rəhbəri olmuşdur. Antanta orduları İstanbulu ələ keçirəndən (1920,  16  mart) və ingilislər 

"Məclisi-Məbusan"ı  ("Deputatlar  Pa latası")  dağıtdıqdan  sonra,  Atatürk  1920  il  aprelin  23-də  Ankarada  yeni  Parla ment  -

Türkiyə  Böyük  Millət  Məclisini  yaratmışdır.  Atatürk  TBMM-in  və  onun  təşkil  etdiyi  höku mətin  başçısı  (prezident 

seçkilərinədək)  olmuşdur.  "Ya  istiqlal,  ya  ölüm!”  çağırışı  ilə  işğalçılara  qarşı  milli  azadlıq  mübarizəsinə  başçılıq  edən 

Atatürk  İstiqlal  Savaşını  uğurla  başa  çatdırmış  (1922),  müdaxiləçilərin  ölkədən  qovulmasına  və  Türkiyənin  ərazi 

bütövlüyünün bərpa edilməsinə nail o lmuşdur. İşğalçıların ordularını darmadağın edən Atatürk, bununla böyük dövlətlərin  

Türkiyə  ərazisini  bölüşdürərək,  dünyanın  sonuncu  türk  dövlətini  yox  etmək  plan larını,  habelə  mərkəzi  hakimiyyətə  qarşı 

çıxan  və  xaricdən  kö mək  alan  erməni-daşnak  quldurlarının  Şərq i  Anadoluda  "Böyük  Ermənistan"  yaratmaq  niyyətlərini 

puça çıxarmışdır. 

İstiqlal savaşı uğurla başa çatdıqdan və Türkiyə Cü mhuriyyət (respublika) elan olunduqdan (1923, 29 o ktyabr) 

---