[]



Yüklə 6,32 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə74/282
tarix08.03.2018
ölçüsü6,32 Mb.
#30849
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   282

141 

 

dəmə  gəldikdə,  Azərbaycan  ancaq  Malta  adasında  olan  türk  əsirlərinin  azad lığa  bura xılacağı  halda  bu  addımı  atacağını 



bildirmişdi.  Qardaş  xalqın  dar  ayaqda  olduğu  bir  vaxtda  Sovet  A zərbaycanının  atdığ ı  bu  addım  Türkiyə  Böyük  Millət 

Məclisində  böyük  coşğu  ilə  qarşılanmış  və  məc lis  "Türkiyənin  milli  namusunu  müdafiə  etməlı  fədakarlığını  və 



qardaşlığını göstərən sevgili Azərbaycana Hökumət naminə təşəkkürünü bildirmişdir”. 

Azərbaycan-Türkiyə  münasibətləri  genişlən məkdə  id i.  Azə rbaycan Atatürkün  başçılıq  etdiyi  istiqlal  ordusuna ya-

nacaq  və  maliyyə  vəsaiti  ilə   tə mənnasız  yard ım  göstərirdi.  Türkün  bir  dövlət  xadimi  Nə riman  Nə rimanov,  digər  dövlət 

xadimi Mustafa Kamal paşa Atatürkün borc pul almaq üçün yazdığı məktuba belə cavab vermişdi: "Paşam, qardaş qardaşa 



borc verməz, əl tutar!” 

Azərbaycanla  münasibətlərin  daim  genişlən məsinə  qayğı  göstərən  Atatürk  1921  il  oktyabrın  22-də  Sovet  Azər-

baycanının  Türkiyədəki  böyük  elçisi  İbrahim  Əb ilovu  ço x  böyük  ehtiram  və  səmimiyyətlə  qarşılamış,  səfirin  etimad-

naməsini  qəbul  etdiy i  mərasimdə   de mişdir:  "...Azə rbaycan  türklərinin  qardaşlıq  salamını  qardaşcasına  qəbul  etdiyim 



üçün  bəxtiyaram...  Rumeli  və  Anadolu  xalqı  azəri  qardaşlarının  qəlbinin  öz  qəlbləri  kimi  çarpdığını  bilirlər...  Azəri 

türklərinin dərdləri öz dərdlərimiz və sevincləri öz sevinclərimiz olduğu üçün onların hür və müstəqil olaraq yaşamaları 

bizi həddindən artıq sevindirir...”. Atatürk Ankarada Azərbaycan böyük elçiliyin in açılışı  mərasimində çıxış edərkən Sovet 

Azərbaycanının Türkiyə-Rusiya dostluq əlaqələrindəki  mühüm roluna bir daha işarə edərək onun Türkiyənin "digər dostları 



ilə  təmas  nöqtəsində  bulunduğunu"  vurğulamışdı.  Atatürk  Azərbaycan  səfirinə  xüsusi  səmimiyyət  göstərmiş  və  özünün 

Rusiya ilə bağlı bütün qəbullarında onun iştirakını tə min et mişdir. 

Cənubi Qafqazı ə lə keçirmiş bolşevik rejimi də, öz növbəsində, Atatürkün bu bölgə ilə,  xüsusilə Azərbaycanla bağlı 

siyasətini  diqqətlə  izləyirdi.  Elə  buna  görə  də  Moskva  Atatürkün  Cənubi  Qafqaz  respublikaları  ilə  ayrı-ayrılıqda  ikitərəfli 

müqavilələr bağlamaq planlarına ciddi müqavimət göstərdi. Nəticədə, 16 mart 1921 ildə Moskvada Sovet Rusiyası ilə Türkiyə 

arasında  "dostluq  və  qardaşlıq"  anlaşması  imzalandı.  Bununla,  sovet-bolşevik  rejiminin  tələbi  ilə  Türkiyə  ilə  Azərbaycan 

arasında  Qərbi  A zərbaycan  torpaqları  hesabına  bir  erməni  dövlətinin  yaradılması  rəsmi  olaraq  hər  iki  dövlət  tərəfindən 

təsdiqlən miş oldu. 

Atatürk Azərbaycanın Naxçıvan bölgəsi ilə bağlı erməni  iddialarının diplo matik vasitələrlə dəf edilməsi sahəsində də 

çox  mühüm  rol  oynamışdır.  Atatürk  hələ  qurtuluş  savaşına  başladığı  ilk  aylarda  Naxçıvanın  tanınmış  adamları  ilə  əlaqə 

saxlamış, Naxçıvan nü mayəndələrin in Ərzuru m konqresinə (1919, 23 iyul - 7 avqust) qatılması üçün ciddi səylər göstərmişdir. 

Atatürkün  Naxçıvan  məsələsindo  tutduğu  prinsipial  mövqe  nəticəsində  Türkiyə  ilə  Ermənistan  Respublikası  arasında 

bağlanmış Gü mrü müqaviləsinə (1920, 2 dekabr) əsasən, Ermənistan Naxçıvan mahalına  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 




142 

 

 



 

 

 



 

olan əsassız iddia larından əl çəkməyə  məcbur o ldu, müasir Na xç ıvan Muxtar Respublikasının ərazisi formalaşdırıldı 

və bu ərazi, yerli idarəçilik yaradılmaqla , müvəqqəti olaraq Türkiyənin himayəsi a ltına keçdi. 

Dahi siyasətçi Türkiyənin Na xç ıvan məsələsi ilə  bağlı xaric i siyas ət xəttini Gü mrü müqaviləsindən sonra da davam 

etdirdi.  1921  ilin  fevralında  RSFSR  ilə  diplo matik  danışıqlar  aparmaq  üçün  xaric i  işlər  naziri  Yusif  Ka ma lın  başçılığı  ilə  

Moskvaya yola düşən Türkiyə diplo matlarına Atatürk ciddi surətdə tapşırmışdı: "Naxçıvan  tiirk qapısıdır.  Bıınu  xüsusi 



nəzərə  alaraq,  əlinizdən  gələni  ediniz".  Martın 16-da  iki dövlət arasında  imza lanmış "dostluq və qardaşlıq" müqaviləsinə 

əsasən Naxçıvan vilayəti  mu xtar ərazi  kimi A zərbaycanm himayəsi altına keçdi. Mu xtar ərazin in sərhədləri  müəyyən edildi 

və şərt qoyuldu ki, A zərbaycan Na xçıvana olan himayə hüququnu heç bir üçüncü  dövlətə güzəştə gedə bilmə z. Moskvada 

aparılan  danışıq ların  uğurla  nəticələn məsində  Nəriman  Nərimanovun  tapşırığı  ilə  hərəkət  edən  Behbud  ağa  Şahtaxtinski 

(Azərbaycan Sovet Sosialist  Rcspublikasının  Rusiya  Sovet Sosialist  Respublikasında fövq əladə nü mayəndəsi)  mühüm  rol 

oynadı. Moskva müqaviləsində Naxçıvan barədə əldə olunmuş razılığı 1921  il oktyabrın 13-də A zərbaycan, Ermən istan və 

Gü rcüstan sovet sosialist respublikaları ilə Türkiyə arasında RSFSR-in iştirakı ilə bağlan mış Qars müqaviləsi də təsdiq etdi. 

Naxçıvan, qəti olaraq, A zərbaycanın himayəsi altında mu xtar əraziyə çevrildi. 

Atatürk, həmçinin  Azərbaycan SSR-in Türkiyədəki səfıri İbrahim  Əbilovu Ankarada qəbul edərkən Azərbaycanın 

öz  milli hüdudları daxilində, o cümlədən Naxçıvan  mahalında azad və müstəqil yaşaması üçün Türkiyənin bütün tədbirləri 

görəcəyi barədə bir daha, təminat vermişdi. Atatürkün ardıcıl və ciddi səyləri sayəsində Türkiyənin Naxçıvan  məsələsində 

yeritdiyi prinsipia l  xa rici siyas ət xətti və bunun nəticəsi olan Moskva və Qars müqavilə ləri  istər sovet dövründə, istərsə də 

ondan  sonra  bu  qədim  A zərbaycan  torpağının  məh z  A zərbaycanın  tərkibində  qalması  üçün  mühüm  beynəlxa lq  hüquqi 

təminat rolu oynamışdır. Hə min müqavilə lər bu gün də öz əhə miyyətini sa xla maqdadır. 

20  yüzilliy in  90-cı  illərində  ağır  b lokada  şəraitinə  düşmüş  Naxçıvan  üçün  yeni  təcavüz  təhlükəsi  yarananda 

Azərbaycan  xa lqının  böyük  oğlu  Heydər  Əliyev  Moskva  və  Qars  müqavilə lərinin  şərtlə rindən  məharətlə   istifadə  etdi. 

Daşnakların Naxçıvanla bağlı yeni p lanları da baş tutmadı.  

Böyük Atatürkün əziz  xatirəsi Azərbaycanda həmişə ehtiramla yad edilir. A zərbaycan  xalqın ın dahi oğlu Heydər 

Əliyev  ö zünün  müvafiq  çıxışlarında  Atatürkə  yüksək  q iy mət  vermişdir.  Azərbaycan  Respublikasının   Prezidenti  Heydər 

Əliyevin 2001 il 9 mart tarixli sərəncamı ilə Azərbaycanda Atatürk mərkəzi yaradılmışdır. Azərbaycan Res- 




Yüklə 6,32 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   282




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə