358
Parla mentin "Azərbaycan Respublikasında hərbi mükəlləfiyyətin icrasına rəhbərlik edən təşkilatla rın yaradılması haqqında
qanun"una (1919, 26 may) əsasən, Mərkəzi Əxzi-əsgər İdarəsinin və qəza əxzi-əsgər şöbələrinin fəaliyyəti üçün zəruri o lan
büdcə təsdiq edilmişdi.
Əd:.
Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918-1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
"ƏKĠNÇĠ" - Azərbaycanda ilk milli qəzet. 1875-77 illərdə Bakıda (iki həftədən bir) nəşr edilmişdir. İlk nömrəsi
1875
il iyulun 22-də çıxmışdır. Cə mi 56 nömrə (1875 ildə-12, ildə-24, 1877 ildə-20) bura xılmışdır. Qə zetin 1877 il
nəşrinə kiçik formatlı beş əlavə nüsxə də çıxmışdır (№ 1, 6, 7, 13, 15). Azə rbaycanda peş əkar dövri mətbuatın başlanğıcı
sayılan "Əkinçi"nin banisi, redaktoru, naşiri, korrektoru, bəzən hətta mürəttib i Həsən bəy Zərdabi ohnuşdur. Qəzetdə 1200-ə
qədər məqalə, məktub, xəbər, fe lyeton, şeir, redaksiya qeydi və s.
verilmişdir. Maarifçi-demokratik ideyaların carçısı və tribunası olan
"Əkinçi"nin ətrafında toplanmış qabaqcıl ziyalılar - M.F.A xundzadə,
onun davamçıları N.Vəzirov, S.Ə.Şirvani, Ə.Go rani (Adıgözə lo v ) ,
Əhsənül-Qəvaid, Ə.Heydəri, Məhbus Dərbəndi və b. mü rtəcə və
mühafizəkar qüvvələr, cəhalət, nadanlıq, gerilik, köhnəlmiş adət-ənənələr,
çarizm və yerli feodal istismarı əleyhinə, elm, maarif və mədəniyyətin
tərəqqisi uğrunda ardıcıl mübarizə aparmışlar. "Əkinçi"nin Azərbaycan
mədəniyyəti tarixindəki mühüm xid mət lərindən biri maa rifçi realist
ədəbiyyat və incəsənətin inkişafı uğrunda mübarizə aparmasıdır.
"Əkinçi"nin nəşri Azərbaycan dilinin saflığı və zənginləş məsi
yolunda mühüm hadisə olmuşdur. Qəzetin d ili can lı xalq dilinə yaxın id i.
Mürtəce qüvvələrin arasıkəsilməz hücumlarına, senzuranın təqiblərinə
mə ruz qalan qə zetin nəşri 1877 ilin sentyabrında dayandı. " Əkinçi"
Azərbaycan ictima i, e lmi və ədəbi-bədii fikri tarixində, 19 ərsin sonu - 20
əsrin əvvəllərində milli ziyalılığ ın və milli azadlıq ideyalarının
formalaşmasında, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti liderlərin in və ideoloqların ın nəzəri görüşlərinin əsasını təşkil edən
Azərbaycançılıq ideologiyasının təşəkkülündə və inkişafında mühüm ro l oynamışdır. "Əkinç i"nin n əşri milli istiqlala doğru
gələn yolda mühüm hadis ə id i. 1979 ildə Bakıda "Əkinç i"nin ta m mətni kitab halında (ərəb ə lifbası ilə) bura xılmışdır.
Əd.:
M əmmədov B., "Əkinçi" q əzeti, B., 1976; Axundov H., M ətbuatımızın ilki, B., 1976; Hüseynov C, "Əkinçi" qəzetinin
izahlı biblioqrafıyası, B., 1977.
"ƏKĠNÇĠ" - A zərbaycanda sol eserlər partiyası. Fevral inq ilab ından (1917) sonra sol eserlər partiyasının
müsəlman bölməsi kimi təsis edilmiş, 1918 ilin martından isə sol eserlər partiyasının "Əkinçi" müsəlman təşkilatı kimi
fəaliyyət göstərmişdir. Təşkilat ın sədri Mir Həsən Vəzirov idi. O, 1918 il apre lin 25-də yaradılmış Bakı Xa lq Ko missarları
Sovetində (XKS) torpaq ko missarı və zifəsinə seçilmişdi. Part iyanın "Əkinçi" adlı qə zeti nəşr olunurdu.
1920 ildə Bakıda ko mmunistlərə ilk ya xınlaşan və onlarla sıx ə mə kdaşlıq edən məhz Azərbaycan sol eserləri id i.
Bu partiya sağ eserlərdən (" xalqçı"lardan) fərqli o laraq, Cü mhuriyyət Parlamentində inqilabi sosializm və sovet hakimiyyəti
mövqeyində dururdu. Onlar rus sol eserlərindən fərqli olaraq, milli məsələdə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin
müstəqilliy inin tam tanın ması tərəfdarı idilər. Bu partiya bir ço x cəhətdən Ukrayna sol eserlərinə bənzəy irdi. Ruhulla
Axundov, Əh məd Əh mədov, Rəhim Hüseynov, Həbib Cəbiyev, Əli Bayramov, Eyyub Xanbudaqov və b. partiyanın fəal
üzvləri id ilər. Partiya, əsasən, Bakı fəhlələri arasında fəaliyyət göstərir və solçu taktika yürüdürdü. Digər sosialist partiyaları
kimi, sol eserlər də, ayrı-ayrı ziyalı qrupla rı istisna olmaqla, zəh mətkeş azərbaycanlı kütlələ ri arasında güclü nüfüza ma lik
deyildi. Pa rtiya sonralar ko mmunistlərə qovuşsa da, bu, sol eserləri repressiyalardan xilas etmədi. Aprel işğalından (1920)
sonra onların bir hissəsi güllələndi, d igər q ismi isə mühacirətə getməyə məcbur oldu.
Əd.:
Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920), B., 1998; Süleymanova S., Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkat, B., 1999.
ƏKĠNÇĠLĠK VƏ DÖVLƏT ƏMLAKI NAZĠRLĠYĠ (ƏDƏN), A z ə r b a y c a n X a l q C ü m h u r i y y e t i
H ö k u m ə t i n i n Ə k i n ç i l i k və D ö v l ə t Ə m l a k ı N a z i r l i y i - A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətində kənd
təsərrüfatının, maddi sərvətlərin və mülkiyyətin niza mlan masına rəhbərlik edən ic ra orqanı. 1918 il may ın 28-də
Azərbaycan Milli Şurasın ın qəra rı ilə yaradılmışdı. Fətə li xan Xoyskinin Tiflisdə təşkil etdiyi 1-ci Höku mət kab inəsində ilk
əkinçilik və dövlət əmək naziri vəzifəsinə Əkbər Ağa Şeyxülislamov təyin olunmuşdu.
Azərbaycan Milli Şurası və Hö ku məti 1918 il iyunun 16-da Gəncəyə köçdükdən sonra iyunun 17-də F.x.Xoy-
skinin Gəncədə təşkil etdiyi 2-c i Höku mət kab inəsində əkinç ilik na ziri və zifəsinin ic rası Xosrov Paşa bəy Sultanova
tapşırıldı. 1918 ilin dekabrında Azərbaycan Parlamenti işə başladıqdan sonra Parlamentin tapşırığına əsasən dekabrın 26-da
F.x.Xoyskin in təşkil etdiy i 3-cü Höku mət kabinəsində də əkinçilik və dövlət ə mlakı na ziri və zifəsi Xosrov Paşa bəy
Sultanova həvalə edildi.