[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "XIX əsrdən başlanan mürəkkəb ictimai- siyasi proseslərin gedişi Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dəyişikliklərə gətirib çıxardı, yeni mühitdə formalaşan görkəmli
- Müstəqil Azərbaycan dövlətinin idarə forması Xalq Cümhuriyyətidir. 3.
27
olaraq, Şima li A zərbaycan Rusiya ağa lığ ı dövründə Rusiyanın və onun vasitəsilə Qərb in yeni - de mokrat ik dövlət quruculuğu ənənələri ilə - parlament mədəniyyəti ilə yaxından tanış ola bilmişdi. "XIX əsrdən başlanan mürəkkəb ictimai- siyasi proseslərin gedişi Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dəyişikliklərə gətirib çıxardı, yeni mühitdə formalaşan görkəmli ictimai və siyasi xadimlərimiz əsrin çağırış və tələblərinə layiqincə cavab verməyə
28
Azərbaycan ziyalılarının mühü m b ir hiss əsi, o cümlədən Əlimə rdan bəy Topçubaşov başda olmaq la, peş əkar hüquqşünaslar Rusiyanın Dövlət dumalarında zəngin parlamentçilik təcrübəsi qazan mışdılar. On lar nifrət etdikləri və qəddar milli müstəmləkə zülmünün hökm sürdüyü Rusiya mütləqiyyətindən ta ma milə fə rqlənən, bütün hüquq və azadlıqların təmin olunduğu ən demo kratik respublika sistemi yaratmağa hazır idilər. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti xadimlərinin de mokrat ik dövlət qurmaq ideyala rı onların hələ Rusiya Dövlət duma larında fəa liyyət göstərdikləri dövrdə formalaşmışdı. Buna görə də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin parlamentli respublika kimi formalaş ması tarixi reallıqdan doğurdu. Çarizmin devrilməsindən sonrakı hadisələrin real inkişafı da işi buna doğru aparırd ı. A z ə r b a y c a n X a l q C ü m h u r i y y ə t i – m ü s ə l m a n Ş ə r q i n d ə i l k p a r l a m e n t l i r e s p u b l i k a. 1917 ilin fevralında Rusiyada Ro manovlar mütləqiyyəti devrildi. Ölkədə de mo kratik respublika tip li dövlət forması yaratmaq üçün Müəssislər məclisinə seçkilər keç irilməsi qərara a lındı. Monarxiya re jimi a radan qaldırıldıqdan sonra hakimiyyətə gələn Müvəqqəti höku mət Cənubi Qafqa zın idarəç iliy i ü zrə Xüsusi Ko mitə (ba x Xüsusi Zaqafqaziya Komitəsi) yaratdı. Lakin Müvəqqəti hökumət uzun müddət hakimiyyətdə qala bilmədi. 1917 ilin oktyabrındakı hakimiyyət çevrilişi nəticəsində Cənubi Qafqa zdan Rusiyanın Müəssislər Məclisinə seçilən deputatlar Petroqrada və Moskvaya gedə bilmədilər. Bolşevikler Müəssislər Məclisini buraxdıqdan sonra onlar 1918 il fevralın 23-də Tiflisdə Cənubi Qafqazın ali hakimiyyət orqanı olan Zaqafqaziya seymini, başqa sözlə Zaqafqaziya parlamentini yaratdılar. Zaqafqaziya seymində Müsəlman fraksiyasını Rusiyanın Müəssislər Məclisinə seçkilər za manı Azə rbaycanın, həmç inin bütün Cənubi Qafqazın bir milyondan çox türk-müsəlman seçicisinin s əsini qazan mış 44 deputat təmsil edirdi. Xalqın seçdiyi deputatlardan ibarət olan Zaqafqaziya seyminin Müsəlman fraksiyası, əslində, Zaqafqaziya Müsəlman Şurası idi və bütün Cənubi Qafqazın müsəlman parla menti funksiyasını yerinə yetirirdi. Maraqlı və eyni zamanda qanunauyğun hal idi ki, Dövlət dumalarında olduğu kimi, Qafqazın ü mu mi mənafeyi ilə bağlı məsələlərdə Zaqafqaziya seyminin də ən ard ıcıl üzv ləri A zərbaycan nümayəndələri idilər. Məhz onların tələb i ilə 1918 il apre lin 22-də Zaqafqa ziya seymi Cənubi Qa fqazın müstəqilliy ini elan etdi və Zaqqfqaziya Demok ratik Federativ Respublikası yaradıldı. Lakin istər daxili, istərsə də xarici siyasət sahəsində kəskin milli mənafe ziddiyyətlərin in olması Zaqafqaziya seymi və Birləş miş Zaqafqaziya Cü mhuriyyəti höku mətinin konkret addımla r at masına imkan vermədi. Nəticədə, gürcü nümayəndələri Seymdən çıxdılar və 1918 il may ın 26-da Gürcüstanın müs təqilliyini elan etdilər. Mayın 27-də Sey min Müsəlman fraksiyasının ü zvləri də ö zlərin in ayrıca iclasların ı keçirdilər və A zərbaycanın müstəqilliy ini elan etmək qərarına gəld ilər. Bu məqsədlə Zaqafqaziya seymin in Müsəlman fraksiyası özünü Azərbaycan
parla mentli respublikanın bünövrəsi qoyuldu. 1918 il may ın 27-də keçirilən hə min ic lasda Azərbaycan Milli Şurasının s ədri seçildi. Bu zaman Batumda danışıq lar aparan (bax Batwn konfransı (1918)) Məhemmed Əmin Rəsulzadə qiyabi o laraq Milli Şuranın sədri seçildi. Həsən bəy Ağayev və Mir Hidayət Seyidov isə sədrin müavinləri təsdiq olundular. Azərbaycan Milli Şurasının may ın 27-də keçirilən iclasında, eyni za manda, Fətəli xan Xoyski yekd illiklə Milli Şu ranın icra orqanının sədri seçildi. İcra o rqanının tərkibinə Məmməd Həsən Hacınski, Nəsib bey Yusifbəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov, Məmməd Yusif Cəfərov, Xudadat bəy Məlik Aslanov, Ca mo bəy Hacınsk i, Əkbər ağa Şeyxülislamov, Xosrov Paşa bəy Sultanov daxil id ilər. Mayın 28-də Həsən bəy Ağayevin sədrliy i ilə Azərbaycan Milli Şurasının tarixi iclası keçirildi. Həsən bəy Ağayev (sədr), Mustafa Mahmudov (katib), Fətəli xan Xoyski, Xəlil bəy Xasmə mmədov, Nəsib bəy Yusifbəyli, Mir Hidayət Seyidov, Nəriman bəy Nərimanbəyov, Heybətqulu bəy Məmmədbəyov, Mehdi bəy Hacınski, Ələsgər bəy Mahmudbəyov, Aslan bəy Qardaşov, Sultan Məcid Qənizadə, Əkbər ağa Şey xü lislamov, Mehdi bəy Hacıbababəyov, Məmməd Yusif Cəfərov, Xudadat bəy Məlik Aslanov, Rəhim bəy Vəkilov, Hə mid bəy Şahtaxtinski, Firidun bəy Köçərli, Ca mo bəy Hacinski, Şəfı bəy Rüstəmbəyov, Xosrov Paşa bəy Sultanov, Cəfər bəy A xundov, Məhəmməd Məhərrəmov, Cavad bəy Məlik Yeqanov və Hacı Səlim Axundzadənin iştirak etdiyi həmin iclasda Azərbaycanın İstiqlal bəyannaməsi qəbul edildi (Sultan Məcid Qənizadə və Cəfər bəy Axundov səsvermədə bitərəf qaldılar). Hə min dövrdə Əqdnamə və ya Misaqi milli adlanan bu sənədi Həsən bəy Ağayev, Fətəli xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Camo bəy Hacinski, Şəfi bəy Rüstəmbəyov, Nəriman bəy Nərimanbəyov, Cavad bəy Məlik Yeqanov, Mustafa Mahmudov imza ladılar. İstiqlal bəyannaməsi bütün türk-müsəlman dünyasında ilk dəfə o laraq Azərbaycanda ən demokratik respublika idarə üsulunun - parla mentli respublikanın yaradılacağından xəbər verird i.A zərbaycan Milli Şurasının İstiqla l bə- yannaməsində deyilird i: 1. Bu gündən etibarən Azərbaycan xalqı hakimiyyət hüququna malik olduğu kimi, Cənub-Şərqi Zaqafqaziyanı əhatə edən Azərbaycan da tam hüquqlu müstəqil bir dövlətdir. 2. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin idarə forması Xalq Cümhuriyyətidir. 3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bütün millətlərlə, xüsusilə qonşu olduğu millətlər və dövlətlərlə mehriban münasibətlər yaratmaq əzmindədir. 4. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti milliyyətindən, məzhəbindən, si nfindən, silkindən və cinsindən asılı olmayaraq öz sərhədləri daxilində yaşayan biitiin vətəndaşlarına siyasi hiiquqlar və vətəndaşlıq hüququ təmin edir. Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|