440
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti yarandıqdan sonra milli mədəniyyətin inkiĢafı yolunda atılan mühü m addımlardan
biri ilk vahid ədəbi cəmiyyətin - " YaĢıl qə lə m" cə miyyətinin təĢkili oldu. Cə miyyətin təsis toplantısı 1919 il avqustun 26-
da keçirildi. 35 nəfərin iĢtirak etdiy i iclasda Seyid Hüseyn cəmiyyətin sədri seçildi. Qəbul olunmuĢ məramnamədə
göstərilird i ki, "cəmiyyətin məqsədi Azərbaycan xalqının fikrən yüksəlməsinə çalışmaq, Azərbaycan ədəbiyyatında
müşahidə edilməkdə olan yeniliyi qüvvətləndirmək, onu türklüyə və sadələşməyə sövq etməkdir".
Cə miyyət konkret iĢlə r görməy i də plan laĢdırmıĢdı. Onun məra mna məsində ədəbiyyatın təhlili və ədəbiyyat
tarixin in tərtib i, ya zıçılıq sənətinin təĢviqi və ədəbiyyat həvəskarlarının b ir araya toplan ması, yarad ıcılıq müsabiqələrinin
keçirilməsi, elmi konfranslar təĢkil o lun ması, ədəbi irsin, milli tarixə və ənənələrə aid əsərlərin toplanması, nəĢri, nəĢriyyat
iĢinə diqqətin artırılması, ədəbi məcmuə və qəzetlərin buraxılması, gənc yazarlarla iĢ aparılması, əcnəbi dillərdəki
Azərbaycana aid mühü m əsərlərin tərcü məsi nəzə rdə tutulurdu. Cə miyyətin " YaĢıl qələ m" adlandınlması bununla izah
olunurdu ki, "əvvələn, yaşıl baharı andırır, saniyən, yaşıl rəngi ümid və nicat işarələrini mütəzəmindir. Bunun üçün də
istiqlaliyyətimizdən naşi ədəbiyyatımızda da bir bahar mövsümü gələcəyini cəmiyyət öz adı ilə təbəşşir edir".
Məra mnamədə nə zərdə tutulan tədbirlə r A zərbaycan mədəniyyətində vaxtı çat mıĢ, hə llini gözləyən proble mlə rlə
bağlı idi. Onların həyata keçirilməsi Azərbaycan ədəbiyyatına, həqiqətən, bahann gəliĢi kimi qiy mətləndirilə bilərd i. Bütün
bu proble mlə rin həlli üçün ço xlu vəsait tələb olunurdu. Odur ki, təsis iclasında ü zvlə rin ha mısı ü zvlük haqqı vermiĢ,
Salman Mü mtaz isə cəmiyyətə böyük məb ləğdə yardım göstərmiĢdi.
Cə miyyət demokratik əhvali-ruhiyyəli mühərrir və Ģairlə ri ö z ətrafında birləĢdirdi. Cə miyyət üzvlə rin in əksəriyyəti
Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətinin yaran masını ruh yüksəkliyi ilə qarĢılayan, A zərbaycanın istiqlaliyyət qazan ması ilə
ədəbiyyatımızda daha böyük uğurlar əldə ed iləcəyinə inanan, milli mədəniyyətin inkiĢafı yolunda çalıĢan görkəmli
ziyalıla r, sənət adamla rı idilər. Təsis ic lasında Seyid Hüseyn, Məhə mməd Ağaoğlu, Ümmügülsüm, Əli Yusif, Mirzə Ba la
Məmmədzadə idarə heyətinə seçilmiĢdilə r. Məhə mməd Əmin Rəsulzadə, Həsən bəy Ağayev, Üzeyir bəy Hac ıbəyli,
Əh məd Cövdət, ġəfi bəy Rüstəmbəyli, Nəcəf bəy Vəzirov, Hüseyn Cavid, Əh məd Cavad, Abdulla ġaiq, Cəfər Cabbarlı,
Əlabbas Müznib, Salman Mü mtaz və b. cəmiyyətin iclaslarında iĢtirak ed ird ilər.
Cə miyyətin fəaliyyəti qısa müddət ərzində ədəbi mühitdə canlanma yaratdı. 1919 il 19 sentyabr tarixli iclasında
Sabirin "Hophopnamə"sinin yenidən təb və nəĢri məsələsi" mü za kirə edilmiĢ, böyük Ģair " xa lq Ģairi" adlandırılmıĢdı.
"YaĢıl qələm" cəmiyyəti Bakıda Mart soyqrımı (1918) zamanı erməni daĢnakların ın vəhĢicəsinə yandırdıqları
binalardan biri - möhtəĢəm me ma rlıq abidəsi, milli istiqla l mübarizə mizin müqəddəs məbədgahı "Ġsmailiyyə"yə həsr
olunmuĢ əsərlər üçün müsabiqə elan etmiĢdi. Bu münasibətlə mətbuatda həmin mövzuda xeyli yazı dərc olun muĢdu. Bu
yazılar içərisində Sey id Hüseynin "Həzin bir xatirə. Ġsmailiyyə" (1919) sənədli-publisistik hekayəsi xüsusilə seçilirdi. Əsər
müsabiqənin mükafatına layiq görülmüĢdü.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ədəbi-mədəni həyatında əhəmiyyətli ro l oynayan "YaĢıl qələ m" cə miyyətinin bir
çox ü zvləri ko mmunist ideologiyasının uzun illər boyu unutdurmağa cəhd göstərdiyi milli istiqlal ədəbiyyatımızın görkəmli
nümayəndələri olmuĢlar.
Əd.: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (ədəbiyyat, dil, mədəniyyət quruculuğu), B., 1998.
YAYCILI Kərim (1913-1979) - mühacirətdə Azə rbaycan milli istiqlal hərəkat ının fəal iĢtira kçısı, Ģair, publisist,
nasir. Türkiyənin Qa rakəsə, Qaraqoyunlu və Ərzuru m ibtidai mə ktəblə rində dərs de miĢdir. Xəstəliyi ü zündən sistemli
təhsil a la b ilmə miĢdir. Ya lnız Ərzuru m litseyinin ədəbiyyat bölümünü bitirmiĢ, da xil o lduğu Ankara Un iversitetinin türk
dili və ədəbiyyatı bölü münü is ə yarımçıq bura xmıĢdır.
Yaycılı ilk poetik yaradıcılıq nü munələrin i Berlində çıxan "QurruluĢ" dərgisində dərc etdirmiĢ, Ankarada nəĢr
olunan "Azərbaycan" jurnalı ilə sıx ə laqə saxla mıĢdır. Sağlığında Ģairin ya lnız " Vətəni və milli Ģerlə r" (Anka ra, 1962) adh
kitabı buraxılmıĢdır. Kitaba onun mü xtəlif vaxtlarda yazdığ ı Ģeirlər və "Hacı Tağı" adlı hekayəsi daxil ed ilmiĢdir.
K.Yaycılın ın Ģerlərinin əsas möv zuları A zərbaycan, Türkiyə və Qafqazla bağlıd ır.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin ö lü mü ilə əlaqədar ya zdığ ı "Batan günəĢ" adlı Ģerindən iki misra Ankaranın Əsri
qəbiristanlığında uyuyan ulu öndərin mə za r daĢına həkk olun muĢdur:
Yaşatmazdı qəlblərdə ümidsizlik və məlal,
Oıııın məfkurəsiydi: haqq, müsavat, istiqlal.
Əd.: Su lt an l ı V.. Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı, B., 1998.
YEFREMOV Mixa il Qriqoryeviç (11.3.1897, Rusiya, Tarusa Ģ. - 19.4.1942, Smolensk v ilayətin in Ja rı kəndi ya-
xın lığ ında) - Rusiya hərbçisi, general-leytenant (1940). Birinci dünya müharibəsinin (1914-18), habelə Moskvada Oktyabr
silahh çevriliĢinin (1917) iĢtirakçısıdır. 1918 ilin fevralından sovet ordusunda xid mət etmiĢdir. 1920 ilin aprelində ġimali
Azərbaycanı iĢğal edən və A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətini süquta uğradan 11-c i Qırmızı ordunun dəmir yolla rını
müdafıə rəisi, sonra isə dəmir yolları döyüĢ məntəqəsinin rəisi id i. Yefremova 4 zirehli qatar və 28-ci diviziyanın 299-cu
atıcı alayının 2 rotasından ibarət desantla birlikdə sürətli hərəkətlə Bakıya so xulmaq tapĢırığ ı verilmiĢdi. 11-ci ordunun
onun baĢçılıq etdiyi zirehli qatarlar dəstəsi 1920 il aprelin 27-ə keçən gecə beynəlxalq hüquq normalarını kobud Ģəkildə
pozaraq, Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin dövlət sərhədlərini keç miĢ, iki saatlıq qanlı vuruĢmadan sonra Yala ma
stansiyasını, aprelin 27-si a xĢa m saat 9-da Biləcəri stansiyasını, aprelin 28-də səhər saat 4-də isə Ba kı stansiyasını ə lə
keçirmiĢdi. Həb ib Cəbiyev,