[]
Yüklə 19,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
12
La kin əra zi məsələ lərini dinc yolla həll et mək mü mkün olmad ı. Birinci dünya müharibəsində məğ lub olan Os manlı imperiyası hərbi qüvvələrini Cənubi Qafqazdan çıxaran kimi ermənilər daha da fəallaşdılar, ərazi iddiası ilə 1918 ilin sonunda Gürcüstanla apardıqları müharibə nəticəsində Bo rçalı mahalında Lorini və onun ətraflarını zəbt etdilər. Ermənistan Azərbaycanın tarixi torpaqlarına olan iddialarını həyata keçirmə k üçün Qarabağ, Zəngəzur, Na xçıvan və digər əra zilə rdə soyqırımların ı daha da genişləndirdi. Naxçıvanda bu siyasətin qarşısını almaq üçün 1918 ilin noyabrında Araz Tü rk Cü mhuriyyəti yaradıldı və bu Cü mhuriyyət sonra Cənub-Qərbi Qafqaz De mokratik Cü mhuriyyəti ilə birləşdirildi. Cənubi Qafqaz dövlətləri arasındakı ərazi mübahisələrini mü zakirə etmək üçün, nəhayət, 1919 il aprelin 25-də Tiflisdə konfrans çağırıldı. Lakin konkret nəticə verməyən Tiflis konfransı da iyunda işini dayandırdı. Son dərəcə mürə kkəb beynəlxa lq və da xili və ziyyətə ba xmayaraq, Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti əra zi və sər-həd məsələ lərinə həyati əhəmiyyət verirdi. Cü mhuriyyət Höku mət i Cənubi Qafqa zdakı bütün tarixi A zərbaycan torpaqlarını ö z nəzarəti alt ında saxla mağa çalışırd ı. 1920 ilin ünvan - təqvimində Xaric i İşlə r Nazirliyin in təqdim etdiyi xə ritə və mə lu matla r əsasında Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ə ra zisin i əks etdirən cədvəl nəşr olunmuşdu:
Ərazinin adı Kv. verst Kv. kilom etr Qeyd Bakı quberniyası 34276,45 39075,15 Mübahisəsiz ərazi Gəncə quberniyası 38922,22 44371,29
3502,24 3992,54
İrəvan quberniyası* 8647,99 9858,69
85348,90 97297,67
İrəvan quberniyası** 6941,41 7913,17
Mübahisəli ərazi Tiflis quberniyası*** 7618,56 8685,13
14559,97 16598,30
Yekun 99908,87 113895,97
* İrəvan quberniyasının mübahisəsiz ərazisinə daxildir:Şərur-Dərələyəz qəzasının I və II polis sahələri; Naxçıvan qəzasının I, II, III və IV polis sahələri; Yeni Bəyazid qəzasının I və II polis sahələri. ** İrəvan quberniyasının mübahisəli ərazisinə daxildir: İrəvan qəzasının I, II, III və IV poIis sahələri, Eçm iədzin qəzasının II və III polis sahələri; Sürm əli qəzasının I, II və III polis sahələri; Yeni Bəyazid qəzasının III polis sahəsinin bir hissəsi; *** Mübahisəli zonanın tərkibinə Tiflis quberniyasının aşağıdakı hissələri daxildir: Tiflis qəzasının II və III polis sahələri; Sığnax qəzasının V polis sahəsi; Borçalı qəzasının I, II, III və IV polis sahələrinin bir hissəsi. Gö ründüyü kimi, Cü mhuriyyətin ərazisi 113,9 min kv. km-ə bərabər id i (o cü mlədən, mübahisəsiz ərazi 97,3 min k v. k m; mübahisəli əra zi 16,6 min k v. k m). Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti yaşadığı qısa dövr ərzində əra zisin i və sərhədlərin i qoru maq sahəsində mühüm işlər gördü. Lakin Aprel işğalı (1920) və Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin devrilməsindən sonra Sovet Rusiyasının yeritdiyi ayrıseçkilik siyas əti nəticəsində Azərbaycan əraziləri daha da a za ldıldı. Yeni yaradılan Azə rbaycan Sovet Sosialist Respublikasının sərhədləri 86,6 min kv. km müəyyən edildi. Beləliklə, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ərazisin in 27,2 min
Əhali. Gü lüstan(1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrindən Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin yaran ma- sınadək olan dövrdə Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazın türk-müsəlman əhalisinə qarşı yeritdiyi ayrıseçkilik siyasəti, deportasiyalar və soyqırımla rı nəticəsində Şimali A zərbaycan əhalisinin etnik tərkibi, sayı və yerləşməsi məqsədyönlü şəkildə dəyişdirildi, burada yaşayan azərbaycanlıların sayı xeyli azaldı. Rusiya işğalından sonra ermən ilərin mü xtəlif ölkələrdən kütləv i şəkildə Şimali A zərbaycan torpaqlarına köçürülməsi etnik-siyasi vəziyyətə ciddi
13
14
Yüklə 19,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|