77
kütləvi informasiya vasitələrinin məzmunu, nəşri və yayılması üzərində dövlət nəzarəti ləğv olunmuşdu.
Azərbaycanın 1918-20 illərdəki dövri mətbuatı əhalinin mü xtə lif zü mrə lərinin ma raqlarını ə ks etdirirdi. Be lə ki,
gənclərə mə xsus "Gənclər yurdu", tələbə və müəllimlərə a id "Əfkari-mütəə llimin", e lm və incəsənət xadimlərinin
"Mədəniyyət" kimi qə zet və jurnalları nəşr olunurdu. Onların səhifələrində milli dirçəliş naminə təhsil, elm, maarif və
mədəniyyətin inkişafına, milli ruhlu yeni nəslin yetişdirilməsinə, eyni za manda, ölkədə baş verən ictimai-iqtisadi, siyasi
hadisələrə dair məqalə lər dərc olunurdu.
1919 il martın 11-də nəşrə başlayan "Övraqi-nəfisə" jurnalı Azərbaycan mətbuatı tarixində ədəbiyyat və incə-
sənətdən bəhs edən ilk dövri mətbuat orqanı idi. 1919 ilin ma rt-avqust aylarında Bakıda cə mi 6 nö mrəsi nəşr edilmiş hə min
jurnalın redaktoru Əlabbas Müznib, naşiri bəstəkar Zülfüqar bəy Hacıbəyli, rəssamı Əzim Əzimzadə idi. Jurna lın
səhifələrində Firidun bəy Köçərli, Abdulla Şa iq, Ca mo bəy Cəbrayılbəyli, Zülfüqar Hacıbəyli, Əlabbas Müznib, Əmin
Abid, Məhə mməd Hadi və başqa müəlliflər çıxış edirdilər. Jurnalda musiqi, teatr, me marlıq abidələri haqqında məqa lələ r və
fotoşəkillə r dərc olunur, aktyorların həyatı və səhnə fəaliyyəti barədə yazılar verilirdi. Ermən ilə rin a zərbaycanlıla ra qarşı
törətdikləri soyqırımına, qanlı daşnak irticasına dair yazılar da topluda geniş yer tuturdu. "Övraqi-nəfisə"də milli
özünüdərkin, milli ruhun aşılan ması, türkləşmək, islamlaş maq, müasirləş mək ideyalarının təbliğ i məsələləri böyük
əhəmiyyət kəsb edirdi. Jurnalın 5-ci sayında yazıldığ ına görə, "Övraqi-nəfisə" kağız qıtlığ ı üzündən bağlanmışdı.
İlk nö mrəsi 1920 ilin əvvəlində çıxmış "Qu rtuluş" jurnalı da ədəbi-mədəni sahədə xey li iş görmüş, Azərbaycan
xalq ının milli mədəniyyətinin təbliğinə çalışmışdır. Vətənpərvər və milliyyətçi ziyalılardan Abdulla Şaiq, Hüseyn Cavid,
Salman Mü mtaz, Feyzulla Sacid, Əli Yusif, Əbdürrəhman Dai və başqaları topluda əməkdaşlıq etmişlər.
1918-20 illə rdə Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət inə mü xa lifətdə olan mətbuat içərisində ən fəa lı və
güclüsü bolşevik mətbuatı idi. Bu mətbuat həmin illərdə Şimali Azərbaycanın Sovet Rusiyası tərkibinə qatılması uğrunda
mübarizə aparırd ı. Rusiyadan təkcə ideolo ji deyil, həm də maddi-texniki cəhətdən yardım alan Azərbaycan bolşevikləri
geniş mətbuat şəbəkəsi yaratmağa nail olmuşdular. Bolşeviklər 1917-20 illərdə A zərbaycanda qırxdan artıq adda qəzet və
jurnal ç ıxarmışlar. Bolşevik mətbuatını ço x hazırlıqlı siyasi qüvvələr idarə edirdi.
Bolşevik mətbuatının aparıcı orqanı "Hü mmət" qəzeti idi. Qəzet 1917-18 illərdə yazıçı və publisist Məmməd Səid
Ordubadi və inqilabçı-publisist Dadaş Bünyadzadənin redaktorluğu ilə çıxırdı. Bo lşevik mətbuatının ən fəa l nümayəndəsi
Əliheydər Qarayev id i. O, 1918 ildə bir müddət Tiflisdə Gürcüstan menşevik hökuməti daxilində "Hümmət" partiyasının
millətçi fraksiyasına mə xsus "Al bayraq" adlı qəzet in redaktoru o lmuş, 1919 ildən Ba kıya gəlib, bolşeviklə rlə fəa l
əməkdaşlığa başlamışdı. Ə.Qarayev 1918-20 illərdə rus və A zərbaycan dillərində nəşr ed ilən "Al bayraq", "Zəhmət sədası",
"Azərbaycan füqərası", "Bednota", "Raboçaya pravda", "Qolos truda", "Məşəl", "Oktyabr inqilab ı" kimi qəzet və jurnalla rın
redaktoru olmuşdur. Bütün bu dövri metbuat orqanları zahirən nə qədər rəngarəng olsa da, məzmunca bir o qedər yekrəng
idi. Bo lşevizmə xid mət edən bu mətbuat sosializm ideyalarını təbliğ edir, küt lələ ri sosialist inqilabı uğrunda mübarizəyə
çağınr, xalqın milli b irliyini, ənənəvi idealların ı sinfı qarşıdurma ideyası ilə zəhərləy irdi. 1918-20 illərdə Bakıda yerli
bolşeviklərlə bir mövqedə dayanan və Azərbaycanda Milli Höku mətlə mü xalifətdə olan "Bakinets" (1907-20),
"Bakinskayajizn", "Bakinskiy raboçiy" (1906-20, RSDFP Bakı ko mitəsinin orqanı), " Bakinskoye slovo", "Bakinskoye
utro", "İskra", "Nabat" (1919), "Naşa jizn" (1919), "Proletariy" və s. rus-dilli qəzet və jurnallar da çıxırdı. 1918-20 illərdə
Azərbaycanda erməni dilində çıxan qəzet və jurnallar içərisində milli Hö ku mətə qarşı qatı düşmənçilik mövqeyindən çıxış
edən "Artsax", "Aparaj" və s. qəzet və jurnallar xüsusilə fəallıq göstərirdi. Rus dilində çıxan daşnakyönlü "Znamya truda",
"Yedinaya Rossiya" ("İskra"), "Naşe vremya", "Vperyod" kimi qəzetlər Milli Höku mətin əleyhinə təbliğatda heç də
onlardan geri qalmırdı. Bu nəşrlərin redaksiya heyətləri Azərbaycan xalq ının milli mənafe lərinə xid mətdən və onu təmsil
etmə kdən çox uzaq idi. On lar milli partiya lara, hər cür milli ideyaya, milli ö zünüdərkə qarşı qızğ ın mübarizə aparır,
fəhlələ ri hər vasitə ilə milli a zad lıq hərə katından uzaq laşdırmağa çalışır, xalq ın hürriyyət və Cü mhuriyyət arzularına qarşı
çıxırd ılar. Sosialist və bolşevik mətbuatı Bakıda və Azərbaycanın bir ço x şəhər və kəndlərində erməni-bolşevik
quldurlarının türk-müsəlman əhaliyə qarşı 1918 il mart qırğının ı, sonrakı soyqrımları daha da qızışdırır, yeni təxribatlara əl
atırdı. "Znamya truda" qəzeti yazırdı ki, "Bakıdakı mart hadis ələrin in milyon izahı var". " Vperyod" qəzeti isə
müsavatçıların guya rusları Azərbaycandan sıxışdırıb çıxartd ığını iddia edird i.
1918-20 illə rdə Ba kıda gürcü, yəhudi, polyak, fars və başqa dillərdə də, əslində, Milli Höku mətə qarşı çıxan, ayrı-
ayrı xarici qüvvələrin mənafey ini müdafie edən bir sıra dövri mətbuat orqanları nəşr edilirdi.
Bu