76
iyul ayına qədər qəzetin nəĢrinə redaksiya heyəti rəhbərlik edird i. Bu dövrdən etibarən isə qəzetin baĢ
redaktorluğu partiya sədrinin müavini Qazi Əh məd bəy
Məhəmmədbəyova həvalə olundu. Ayda iki-üç nö mrəsi çap
olunurdu. Aprel işğalından (1920) sonra nəĢri dayandırılmıĢdır.
ĠYĠRMĠ ALTI ĠYUN (1918) - Azərbaycan Milli ordusunun yaranma günü. Azə rbaycan Respublikas ın ın
ümu mxalq bayramlarından biri. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 1998 il 22 may tarixli Fərman ı
ilə təsis edilmiĢdir (ba x Milli ordu günü).
ĠYĠRMĠ SƏKKĠZ APREL Ġġ ĞALI (1920) - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ərazisin in təcavüzkar sovet-
bolĢevik qoĢunları tərəfındən iĢğalı və A zərbaycanın nıüstəqilliyinə son qoyulması. 28 Aprel A zərbaycan xalqının
tarixində on faciəli günlərdən biridir. Ba x həmç inin Aprel işğalı (1920).
ĠYĠR MĠ SƏ KKĠZ MAY (1918) - A zərbaycan Respublikasın ın ən mühüm dövlət və ü mu mxa lq
bayramlarından biri; Respublika günü. Müsəlman ġərqində ilk demo kratik respublikanın - Azərbaycan Xalq
Cü mhuriyyətinin yarandığı və Azərbaycan dövlətçiliyinin bərpa edild iyi gün. 1918 ildə həmin gün Azərbaycan Milli
ġurasının iclasında 6 bənddən ibarət Azərbaycanın İstiqlal bəyannaməsi qəbul olundu. Bəyannamədə müstəqil
Azərbaycan dövlətinin idarə formasımn xa lq cü mhuriyyəti olduğu; bütün millətlər və dövlətlə rlə ya xın münasibətlər
qurmaq ə zmi; millət, mə zhəb, sin if, silk və c ins fərq i gözlə mədən, bütün vətəndaĢların mülki və siyasi hüquqlarının
təmin edilməsi; xalq cü mhuriyyəti əra zisi da xilində yaĢayan millət lərin sərbəst inkiĢaflarına geniĢ meydan verilməsi
təntənə ilə vəd edilirdi. Bu tarixi s ənədə əsasən, Müəssislər Məclisi çağırılana qədər M illi ġura ölkədə qanunverici,
müvəqqeti höku mət isə icraedici orqan hesab olunmuĢdur. Beləliklə, Azərbaycan dövlətçiliy i tarixində ilk
konstitusiya aktı - Ġstiqlal bəyannaməsinin qəbulu ilə A zərbaycan dövlətçiliy i dünyəvi xalq cü mhuriyyəti fo rmasmda
elan olundu. Milli ġuranın elə həmin iclasında bitərəf Fətəli xan Xoyskinin baĢçılığı ilə Xosrov PaĢa bəy Sultanov,
Məmməd Həsən Hacınski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Xə lil bəy Xasmə mmədov, Məmməd Yusif Cəfə rov, Əkbər ağa
ġey xülislamov, Xudadat bəy Məlik-Aslanov, Camo bəy Hacmskidən ibarət ilk A zərbaycan Höku məti yaradıld ı.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti qısa müddət ərzində həyata keçirdiyi ciddi tədbirlər sayəsində bütün
dövlətçilik atributlan - öz parlamenti, hökuməti, ordusu, bayrağı və pul vahidi olan müstəqil suveren bir dövlətə çevrildi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti cəmi 23 ay yaĢasa da, demokratik dövlət quruculuğu, iqtisadiyyat, mədəniyyət, təhsil,
səhiyyə, hərbi quruculuq sahələrində atdığı mühüm addımları baĢa çatdıra bilməsə də, onun qısa müddətdə həyata
keçirdiyi tədbirlər xalqımızın tarixində silinnıəz iz buraxmıĢ, milli dövlətçilik ənənələrimizin bərpası iĢində mühüm ro l
oynamıĢdır.
Azərbaycan Respublikası Pre zidentinin Fərmanı (1992) ilə 28 may - Respublika günü hər il ü mu mxa lq
bayramı kimi dövlət səviyyəsində qeyd olunur.
ĠYĠRMĠ YEDDĠ AVQUS T ALMANĠYA-RUS ĠYA S AZĠġ Ġ (1918) - Almaniya ilə Rusiya Sovet
Federativ Sosialist Respublikası arasında 1918 il avqustun 27-də bağlan mıĢ Brest-Litovsk müqaviləsinə əlavə məxfı
saziş.
"ĠYUN BÖHRANI" -
Nuru paşanın Azərbaycan Milli ġurasına və hökumətinə etimadsızlığı ilə bağlı 1918 il
iyunun 16-17-də yaranmıĢ siyasi böhran. Azərbaycan istiqlalı üçün son dərəcə təhlükəli olan bir dövrdə Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti və Milli ġura 1918 il iyunun 16-də Tiflisdən Gəncəyə köçdülər. Onların Azərbaycan
hüdudlarına daxil olduqları zaman qarĢılaĢdıqları ilk ciddi məsələ bolĢevik-daĢnak qüvvələrinin Cənubi Qafqazın
müsəlman olan əhalisinə qarĢı həyata keçird ikləri soyqırımlarına son qoymaq üçün Osmanlı dövləti tərəfindən
göndərilən Qa fqaz İslam Ordusunun komandanı təyin edilmiĢ Nuru paĢanm və onun ətrafındakı qüvvələrin Milli ġuraya
və Hökumətə soyuq və inamsız münasibəti oldu. Nuru paĢanın bu mövqeyi Azərbaycana gəldiyi ilk günlərdə milli
hökuməfə hörmət və etimad la yanaĢacağı, daxili siyasi proseslərə müdaxilə etməyəcəyi barədə verd iyi bəyanata tam
əks idi. Belə bir vəziyyət Azərbaycan istiqlalı üçün ciddi təhlükə yaradırdı.
Gə rginliyin dərinləĢməsinə Nuru paĢanı əhatə edən, ona güclü təsir göstərən "rus çinovnik lərinin qapısında
baş əyən qara qəlbli, xəbis adamlar"ın (R.Vəkiləv) " xid mətləri" mühüm rol oynamıĢdı. Özünün də etiraf etdiyi kimi.
siyasətçi olmayan Nuru paĢanın Azərbaycan hakimiyyətinə qarĢı tutduğu bu s ərt mövqe Azərbaycanın daxili və xa ric i
vəziyyətinin ço x mü rəkkəb olduğu bir durumda bild irilmiĢdi. Bakıda sovet hakimiyyəti pərdəsi alt ında fəaliyyət
göstərən daĢnak rejimi Osmanlı dövlətinin Qafqaz xalq ları üçün ciddi təhlükə doğurduğu, Osmanlı iĢğalın ın ağır
nəticələrinin bütüıı xalq lar üçün faciə li sonluqla bitəcəyi, yalnız "Sovet hakimiyyəti"nin xalq lara " xoĢbəxt gələcək"
bəxĢ edəcəyi və bu kimi cə fəngiyatlarla dolu təbliğat apardığ ı b ir Ģ əraitdə Nu ru paĢanın Azərbaycan istiqlalına
münasibəti onun siyasi proseslərə düzgün qiymət verə bilməməsi ilə bağlı id i.
Nuru paĢanı əhatə edən İlhaqçılar Azərbaycanın yeganə xilas yolunu Osmanlı imperiyası hüdudları daxilində
mövcudluqda görürdülər. On lar Nuru paĢanı Milli ġura höku mətin in guya Rusiyapərəst və inqilabi hakimiyyət
olmasına, anarxiyaya və xaosa gətirib çıxaracağına inandıra bilmiĢdilər. A zərbaycana yeni-yeni Osman lı hərbi qüvvə-
lərinin gəlməsi ilə Nuru paĢanın özünün Azə rbaycandakı rolu ba rəsində təsəvvürlərində c iddi dəyiĢikliklə r baĢ
verirdi. Belə ki, o, ö zünü burada mütləq hakim kimi aparmağa baĢlamıĢdı. Onun, əksər halla rda, Azərbaycan Höku məti
ilə ra zılaĢdırılma mıĢ və Höku mətin əhali qarĢısında bəyan etdiyi prinsiplərə zidd olan qərarları ölkənin siyasi
dairələ rində çaĢqınlıq və məyusluq doğururdu, hətta bəzi siyasi xadimlə r A zərbaycanın xa ric i siyas ət istiqamət inə
yenidən baxmaq zə rurətinin ya randığını bildirirdilər. Və ziyyətin anlaĢılma zlığ ı belə bir münasibətin Nuru paĢanın
Ģəxsi mövqeyi, yaxud Os manlı dövlətinin siyasəti