78
zaman ı böyük dərinlikdə kustar mis və mis məmu latı istehsal olunduğunu göstərən mis
şlakı qalaqlarının, daş üzərində ehtimal ki, metal yu maq üçün çala izləri aşkar
edilmişdir.
29
İçərişəhərdəki bir sıra qazıntı sahələrində də mir şla kı topaları, də mirçi
çəkici, gürz və digər dəmir əşyalar, bıçaq tiyələri və dəstəklərinin qırıqları, ayaqqabı və
heyvan nalları, mismarlar, halqalar, toqqalar və digər metal əşyalar tapılmışdır. Burada,
daha sonrakı XVII əsr mənbələrində deyild iyi kimi, silah, nal, qab-qacaq və təsərrüfat
alət-lə ri istehsal edən dəmirçilər və misgərlər yaşayırdı. Qərb qala d ivarın ın
yaxınlığında q iy mətli metalın ərid ilməsi üçün daş alətin və qala ərazisində bir sıra
zərgərlik mə mu latların ın tapılması Bakıda zərgərlik işlə rin in aparıldığ ını göstərir. Belə
ki, arxeolo ji qazıntılar zaman ı bu xtadakı qala tikilisind ə (XIII əsr) gü müş nəlbəki
tapılmışdır.
30
Qədim müsəlman qəbiristanlığında torpaq işləri aparılarkən incəliklə işlən miş
qızıl sancaq, gümüş bilərzik, üç gümüş üzük, gü müş asma, hər b irində iki xırda mirvari
olan iki halqavarı qızıl sırğa, dörd içi boş qızıl muncuq, q ızıl asmalı q ızıl sırğa, asılma
muncuqlu iki cüt gümüş sırğa və digər əşyalar tapılmışdır. Həmin əşyalar, oradan
tapılmış sikkələr (Tey mu ri və Şirvanşah) kimi, XV əsrin əvvəlinə aid edilir.
31
Şirvanşahların zərb etdird iyi gümüş sikkələr (birincisi h.833 (1429/30)-cü il,
sonuncusu h.844 (1140/41)-cü il) dəfinəsi ilə birlikdə keç miş Ale ksandr Nevski
kilsəsinin ya xın lığında tapılmış iri qızıl bilərzik də hə min dövrə aiddir.
32
Şirvanşahlar sarayında şirvanşahlara məxsus türbədə açılmış sərdabələrdən
birində altıbucaqlı şəklində qızıl sancaq tapılmışdır. Onun üz tərə findəki 7 yuvadan
5-də qırmızı daş, ehtima l ki, yaqut, ortadakı yuvada firu zə var. Yuvaların biri is ə
boşdur. Həmin sancaq XV əsrin ortalarına aid edilir.
33
Bu cür bə zək əşyalarına Ba kıda
və Azərbaycanda indi də rast gəlinir ki, bu da maddi mədəniyyətin irsiliy indən və öz
sənətini nəsildən nəslə ötürən xa lq sənətkarla rın ın möhkə m ənənələrindən xəbər verir.
Sənətkarlıq, o cü mlədən onun dəmirç ilik, dulusçuluq, to xuculuq, sikkə kəsmə və
s. sahələri daha da inkişaf et mişdi. Bu zə mində mühüm proses - mü xtəlif sənətkarlıq
sahələrində istehsalın ixt isas laşması baş vermişdir.
Qərb qala d ivarları yanında tikinti işləri za manı q ırmızı gildən qayrılıb sarı və
qəhvəyi şirlə örtülmüş ço xlu ç ıraq tapılmışdır. Qala divarlarından bayırda çıraq
ustaların ın emalatxanaları olmuşdur. Bakı ərazisində böyük miqdarda tapılmış şirsiz
sarı və boz g il qablara gəldikdə isə, onlar keramika istehsalı üçün yararlı gili olan Bakı
və Abşeronda hazırlan mışdır.
Bakı yüksəkliyin in zirvəsində şüşəvarı şlakın tapılması, Bakı ərazisində aşkar
olunmuş keramikanın analizi və tədqiqi X-XIII əsrlərdə və sonralar Bakı və Abşeronda
şəffaf yaşıl və əlvan şir çəkilmiş naxışlı qablar, sonralar - XIV-XV əsrlərdə isə açıq sarı
anqobla, yaxud qırmızı sa xsı üzərində açıq sarı na xışla işlən miş kera mika mə mu latı
istehsal olunduğunu təsdiq etməyə imkan verir.
34
Yu xarıda göstərdiyimiz kimi, Ba kı
ərazisində bu cür keramika istehsal etmək üçün dulus kürələrinin qalıqları, habelə Bakı
yüksəkliy inin zirvəsində, köhnə qəbiristanlığın yerində, İçərişəhər qalasının
yaxınlığında və dördkünc Mərdəkan qalasının quyularında ço xlu belə qablar
tapılmışdır.
79
Bakıda to xuculuq da in kişaf etmişdi. Abşerondakı ço xlu miqdarda yetişdirilən
qoyundan xalça to xun masında istifadə olunan yüksək keyfiyyətli yun q ırxılırd ı. Bakı və
Abşeronda, Əmircan (Xilə) kəndindəki karxanalarda, XVII əsrin əvvəlində səyyahların
xatırladıq ları gö zəl xalçalar to xunurdu. Bakı qalasında, eləcə də Abşeronda boyaqçılar
yunu boyamaq üçün əncir yarpağından, soğan qabığından, zəfərandan və digər
bitkilə rdən boyaq hazırlayırdılar. Bakıda pa mbıq parçala r da to xunurdu.
35
Bu haqda
daha sonrakı mənbələrdə xəbər verilir. Bakıda kənkanlar, dəyirmançılar, qayıqçılar
yaşayırdılar. Bu rada dabbaqlıq da inkişaf etmişdi. Qoyun və keçi dərisindən papaq,
paltar tikilird i.
Nu mizmatik mə lu matla r a rtıq XIV əsrin b irinci yarısının sonunda Bakıda h.744
(1343/44)-cü ilə aid, ü zərində Hüla kü sülaləsinə mənsub Süleyman ın və "Bakuyə"
şəhərinin adları həkk olun muş sikkələr (gü müş dirhəm) kəsildiyin i göstərir.
36
Polu xin
küçəsində, qala yaxınlığındakı köhnə müsəlman qəbiristanlığından tapılmış gümüş
sikkə dəfinəsində h.750 (1349/ 50)-c i ildə "Ba kuyə"də Hülakü süla ləsindən
Ənuşirəvanın adından kəsilmiş sikkələr aşkar olun muşdur.
37
Azərbaycanın mü xtəlif
bölgələrində tapılmış sikkə dəfinələrində Sü ley man və Ənuşirəvanın adından Bakıda
kəsilmiş sikkə lərə təsadüf edilmişdir.
38
Bu, hə min va xt Şirvanın iri şəhərlərindən biri
olan Bakıda zərb xana o lduğunu göstərir. Bakıda gü müş sikkələr XIV əsrin sonu - XV
əsrin əvvəllərinədək kəsilmişdir.
39
XI-XV əsrlərə a id arxeolo ji və nu mizmatik tapıntılar Bakı ə ra zisində və digər
bölgələrdə Bakıda kəsilmiş sikkə dəfinələrinin aşkar olun ması, dövrü müzədək gəlib
çatmış tam b ir sıra memarlıq abidələri, keramika qalıqları - bütün bunlar həmin dövrdə
Bakıda intensiv şəhər həyatının mövcud olduğunu, s ənətkarlığın, ticarət
münasibətlərinin inkişaf etdiyini, şəhərin iqtisadi və mədəni yüksəlişini göstərir.
Bakı dəfələrlə onun ərazisini viran qoyan, məhsuldar qüvvələrini məhv edən
yadelli işğalçıların basqınlarına məru z qalmasına baxmayaraq, bu qüvvələr q ısa bir
müddətdə bərpa olunur və əməksevər xalq yaradıb-qurmaqda, şəhərin təsərrüfat
həyatını inkişaf etdirmə kdə, yeni b inalar tikmə kdə davam ed irdi. Ba zar üçün ə mtəə
istehsalı isə ticarətə təkan verir, şəhərin varın ı artırırdı.
XI-XV əsrlərdə Bakın ın əlverişli liman kimi əhə miyyəti artır. Xə zə rsahili
ölkələrlə ticarət mübadiləsi aparılırd ı. Ticarət malları içərisində neft, duz, boyaqotu,
ipək var idi. Bu ma lla r uzaq ölkə lərə istər Ba kıdan (cənubda) və Bilgəhdən (şimalda)
dəniz yolu ilə, istərsə də quru ilə "daşınırdı.
XII əsrdə Bakının Şirvanın ən varlı şəhərlərindən biri, Xə zə r dənizində mühüm
liman və ticarət mərkə zi kimi əhə miyyəti Xaqanin in (XII əsr) şirvanşah Axsitan ibn
Mənuçöhrü
40
mədh edən qəsidəsində də qeyd olunur:
Bakı duasını unutmaz bir an,
Olub sayəsində Bəstam, Xavəran.
Qəsidənin 3 və 4-cü misrala rında Ba kının İran la, Xə zə rlə r ö lkəsi və Dağıstanla
dəniz t icarəti ilə bağlı liman kimi əhə miyyəti qeyd edilir. Köhnə Bakı əra zisində aşkar
Dostları ilə paylaş: |