12
Qobustanın qədim daşlarında u zaq keçmişdəki nəsillərin həyat lövhələri -
qadının başçılıq etdiy i ə kin, ko lle ktiv ə mə k; ov, döyüş, kişinin qız, ya xud qadın
qaçırması səhnələri, qaya rəs mlərini həkk edənlərin əhatəsindəki heyvanat aləmin in
təsviri əksin i tap mışdır. Qobustan və Abşeron bölgəsində vəhşi heyvan ovlayan qədim
insan daş və qaya üzərində gördüyü və ovladığı heyvanların şəklini həkk edirdi. Adsız
rəssamlar bir neçə min illə r ərzində qaya təsvirlə rində qədim qəbilə adamla rın ın
fəaliyyətinin, həyat və məişətinin mü xtə lif cəhətlərini ə ks etdirmişlər. Qobustan
qayalarında dini ay inlər, qurbankəsmə, " Yallı"nı xatırladan mərasim rəqsləri bo l təmsil
olunmuşdur. Bu Daş dövrü rəsmləri dünyanın ən qədim incəsənət - qrafika, rəssamlıq,
rəqs, musiqi və s. örnəkləridir. Qaya rəs mlə ri Qobustanın qədim sakinlə rin in
təsərrüfatından, mə işətindən, incəsənətindən söhbət açır. Qobustan petroqliflərində
qədim insanların təsərrüfat həyatının, mə işətinin, dünyagörüşünün başqa mənbələrdən
təsəvvür əldə etmə k mü mkün olmayan cəhətləri ə ksini tap mışdır.
Daş dövründə Qobustanın landşaftı isti və rütubətli iq limə, zəngin b itki və
heyvanlar alə minə, bol ye m ehtiyatına ma lik savannadan ibarət idi. Burada iri və vəhşi
öküz, saqqallı keçi, maral, vəhşi at, gur ceyran sürüləri var id i; şir (yaxud pələng),
canavar, çöldonuzu və digər heyvanlara da rast gəlinirdi.
8
Dənizin yaxın lığ ı və balıq ehtiyatının bolluğu Mezolit dövründə Qobustan
bölgəsində yığıcılıq və ovçuluqla məşğul olan qəbilələrin yaşayış yerlərin in oturaq
xarakter daşıdığ ını ehtimal etməyə imkan verir. Balıq rəs mləri balıqçılığın mövcud
olduğunu göstərir. Qobustanda torla balıq (ağbalıq ) tutulmasının təsvir edilməsi,
Mezolit layla rındakı balıq (ağbalıq və digər nərə balıq ları) və suiti sümüklə rin in
qalıqları e.ə. X-IX min illiklərə aid edilir və şəksiz, Qafqazın bütün ərazisində ən erkən
inkişaf etmiş dəniz ovçuluğuna sübutdur.
9
Suiti sümüyünün tapılması ço x maraqlıd ır.
Suiti əti çətin ki, yeyilmiş olsun. Ehtima l ki, suitin in yağından işıq landır ma vasitəsi,
dərisindən isə paltar kimi istifadə edilmişdir. Strabon (I əsr) massagetlərdən danışarkən
yazırdı: "Bataqlıq adamları balıq la qidalan ır və burada dənizdən keçən suiti dərisi
geyirlər".
10
Görünür Qobustanın qədim sakinlə ri suiti dərisindən paltar kimi istifadə
etmişlər.
E.ə . VI-IV minilliklərdə təsərrüfat fəaliyyətinin yeni sahələri -ə kinç ilik və
maldarlıq qədim qəbilələrin istehsal həyatına möhkəm daxil o ldu.
11
C.N.Rüstəmov və F.M.Muradovanın Qobustanda apardığı arxeoloji qazıntılar
Daş-Mezolit və Neolit dövrlərində qəbilələrin uzun müddət bu bölgənin qayaaltı
mağaralarında yaşaması ehtimalını təsdiq edir. Qəb ilələrin Tunc dövrünün (e.ə. III
minilliyin əvvəlindən I min illiyədək) qədim yaşayış yerlərində uzun müddət yaşadığını
Ana zağa, Ça rdağ zağa daşaltı sığınacaqların ın, Firu z düş ərgəsinin, habelə dairəvi
planlı möh kəmləndirilmiş Dairə, təbii istehkam olan Böyükdaş yaşayış yerlərin in
materialları təsdiq edir. Ana zağa mağarasında mədəni təbəqənin alt ında bəzək şeyləri
xırda çaydaşından, habelə molyusk çanağından deşmə yolu ilə hazırlan mış asmalar
tapılmışdır.
Məlu mdur ki, qədim insanlar balıqqulağından boyunbağı, ehtimal ki, hə m də
mübadilə vasitəsi kimi istifadə etmişlər. Bu balıqqulaqları içərisində Qobustandakı
13
6N°-li kurqandan tapılmış "kauri" adlandırılan balıqqulağı növü tropik dəniz və
okeanlara (Hind okeanı) məxsusdur.
12
Bu, Qobustanda yaşayan tarixə qədərki
insanların hələ u zaq erkən - Tunc dövründə okean dünyası ilə ə laqəsindən xəbər verir.
Qazıntı zamanı qalıq ları tapılmış qırmızı o xradan bəzək materialı kimi, habelə
qaya təsvirlərini rənglə mək məqsədilə istifadə o lunmuşdur. Böyükdaş dağının yuxa rı
hissəsində qırmızı o xra ilə işlən miş, üzərinə xa llı bəbirə o xşar vəhşi heyvanın hücum
etdiyi buynuzlu mara l təsviri tapılmışdır.
13
Qobustanın Tunc dövrü kurqanları a rxeo loq F.M.Muradova tərəfindən tədqiq
olunmuşdur. Bu yaşayış yerlərinin mədəni təbəqələri arxeolo ji materiallarla - ço xlu
keramika, yap ma qab qırıntıları, dən daşları, to xa, y ığ ma oraq dişləri və s. əmək alətləri
ilə , silahlarla - o x və nizə ucluq ları, toppuzla r, xəncər t iyələri - zəngindir.
14
E.ə . III-I min illiklə rin hüdudunda Azərbaycanın əhalisi artıq meta lla , əkinçilik
və ma ldarlıq la tanış idi. E.ə. III minillikdən etibarən Azə rbaycanın yerli qəbilələ rin in
təsərrüfatı müvəffəqiyyətlə in kişaf edird i. Təsərrüfatın əsasını metallurgiyanın inkişafı
ilə yanaşı, heyvandarlıq, istər iri, istərsə də xırda buynuzlu mal-qaranın yetiş dirilməsi
təşkil ed irdi.
Qobustanın qaya təsvirləri bu dövrün zəngin heyvanlar alə min i əyani şəkildə
illüstrasiya etdirir, at təsviri isə ondan e.ə. IV minillikdə təsərrüfatda istifadə
olunmasından xəbər verir.
15
Əlində oraq tutmuş biçinçi rəs mi əkinçiliyin inkişaf
etdiyini göstərir. Arxeolo ji qazıntılar zaman ı qayaaltı mağaralardan tapılan ço xlu
(xüsusilə, tunc) əşyalar həmin dövrdə metallurgiyanın inkişafına dəlalət edir. Bunu
qaya rəsmlərində əlində silah - üçbaşlı əsa, nizə, balta və s. tutmuş insan təsvirləri də
təsdiqləyir.
16
Qobustan kurqanlarının mədəni təbəqələrində kera mika, ə mə k a lətlə ri və
silahlarla yanaşı, bəzək şeyləri - tunc qolbağılar, mü xtəlif yarımq iy mətli daşlardan
hazırlan mış ço xlu muncuqlar və ehtimal ki, M isirdən, Hindistandan və İrandan
gətirilmə şüşə muncuqlar
17
da aşkar edilmişdir. A zərbaycanda aparılan qazıntılar
zaman ı tapılmış həmin gətirilmə bəzək şeyləri ölkəmizin İran vasitəsilə Qədim Şərq
ölkələri - Suriya, Finikiya, M isir və Hindistanla ço x qədim əlaqələrini sübut edən
qiymət li mənbələrd ir. Qa fqaz və A zərbaycanın qədim qəbilə ləri Qədim Şə rq
sivilizasiyası ölkələri ilə təkcə Assuriya, Mesopotamiya, İran, M isir və Hindistan
vasitəsilə dənizlə deyil, e ləcə də, şima lda Də rbənd, cənubda isə Na xçıvan vasitəsilə
quru - ka rvan yolu ilə ə laqə saxlayırdılar.
Qobustanda Böyükdaş dağının aşağı hissəsində içərisində avarçəkənlər, o xla
silahlan mış adamlar oturmuş çoxlu qayıq rəsmləri var. Qayıq ların burun tərəfində şüa
saçan günəş şəkli çəkilmişdir. On lardan daha aydın seçilən ikisi Xəzər dənizin in
səviyyəsinin indiki qayalıqların həndəvərinə çatdığı e.ə. III min illiyə aid edilir.
Era mızdan təqribən dörd min il əvvəl Xə zər dənizin in səviyyəsi daha yüks ək olmuş,
yuxarı hissədə qədim insanın mağarasını tez-tez su basmışdır. Buradakı mədəni
təbəqələrdə üzərində Daş dövrü adamlarının qa mış qayıqlarının ibtidai təsviri o lan
uçulub tökülmüş yastı əhəngdaşı parçaları qalmışdır. On lar təbəqələrinə görə,
İ.M.Cəfərzadənin fikrincə, e.ə. VI minilliyə aid edilə bilər. Qay ıqların Qobustan
Dostları ilə paylaş: |