• Zərflik cümlənin ikinci dərəcəli üzvüdür. • Hərəkətin icrasını müxtəlif cəhətdən izah edir
Yüklə 34,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zərflər
- 1. Tərzi-hərəkət zərfliyi
- Məqsəd zərfliyi ilə səbəb zərfliyinin fərqi Tərzi-hərəkət zərfliyinin işləndiyi cümləni
- Yer zərfliyinin zərf ilə ifadə olunduğu cümləni göstərin.
- Kəmiyyət zərfliyinin işləndiyi cümləni göstərin.
- Məqsəd zərfliyinin işləndiyi cümləni göstərin.
- Səbəb zərfliyinin işlənmədiyi cümləni göstərin.
- Həmcins zərfliklərin işləndiyi cümləni göstərin.
- Zaman zərfliyinin işlənmədiyi cümləni göstərin.
| Zərflik • Zərflik cümlənin ikinci dərəcəli üzvüdür. • Hərəkətin icrasını müxtəlif cəhətdən izah edir. • Cümlənin feli xəbərlərinə aid olur • Yanaşma və idarə əlaqəsi ilə xəbərə bağlanır. Məsələn: Əsgərlər irəli atıldılar. Bu cümlədəki irəli zərfliyi iş və hərəkətin icra olunduğu yeri bildirir.
Zərfliyin ifadə vasitələri: • Zərflər Məsələn: Mən onu çoxdan tanıyıram.
• İsim Məsələn: Dağlara qar yağdı bu gün. • Feli bağlama Məsələn: Əşrəf gülə-gülə dedi. • Qoşmalarla işlənən məsdərlər Məsələn: Ana yıxılmamaq üçün divara
Zərfliyin quruluşu Zərflik quruluşca sadə və mürəkkəb olur. • Nitq hissələri ilə ifadə olunan zərfliklər sadədir.
• İsmi birləşmələr və feli bağlama tərkibləri ilə ifadə olunan zərfliklər isə mürəkkəb olur.
Zərfliyin məna növləri ZƏRFLİK
Tərzi- hərəkət
zərfliyi. Zaman
zərfliyi Yer
zərfliyi Kəmiyyət zərfliyi Səbəb
zərfliy i Məqsəd zərfliyi :
1. Tərzi-hərəkət zərfliyi. • İş və hərəkətin icra tərzini bildirir. • Necə? nə cür? suallarından birinə cavab verir. • Feli bağlama, feli bağlama tərkibləri, qoşmalı söz və söz birləşmələri ilə ifadə olunur. Məsələn: Əsgərlərimiz qəhrəmancasına vuruşur. Qapı taybatay açıldı. • Təyin ilə tərzi-hərəkət zərfliyini bir-binndən fərqləndirmək üçün onların hansı cümlə üzvünə aid olduğuna fikir vermək lazımdır. • Təyin isimlə ifadə olunan üzvləri izah edir. Məsələn: Sərvər yaxşı oğlandır • Tərzi-hərəkət zərfliyi isə feli xəbərlə bağlı olur. Məsələn: Sərvər yaxşı oxuyur.
2. Zaman zərfliyi • İş və hərəkətin, hadisənin zamanını bildirir. • Nə vaxt? nə zaman? haçan? suallarından birinə cavab verir. • Zaman zərfləri, zaman mənalı isimlər, feli
Məsələn: Xalam dünən gəlib. Zəngdə görüşərik. O gələndə mən evdə idim. O işini bitirən kimi getdi. İlin əvvəlində getmək lazımdır. 3. Yer zərfliyi. • İş və hərəkətin icra olunduğu yeri, istiqamətini, başlanğıc və bitmə nöqtəsini bildirir. • Hara? haraya? harada? haradan? suallarından birinə cavab verir. • Yer zərfləri, yer mənalı isimlər və ismi birləşmələrlə ifadə olunur. Məsələn: Yuxarıda hava çox soyuq idi.
4. Kəmiyyət zərfliyi • İş və hərəkətin nə qədər, hansı kəmiyyətdə icra
olunduğunu bildirir. • Nə qədər? bəzən də nə dərəcədə? sualına cavab verir. • Miqdar zərfləri, feili bağlama və ismi birləşmələr- lə ifadə olunur. Məsələn: Mən sizi çox gözlədim. Doyunca yedi. Bu gün az işlədik. 5. Səbəb zərfliyi • İş, hərəkət və ya əlamətin səbəbini bildirir. • Niyə? nə üçün? nə səbəbə? suallarına cavab verir. • Üçün, ötrü, görə qoşmaları ilə işlənən söz və birləşmələrlə; • Məsdər və məsdər tərkibləri, feli bağlama və feli bağlama tərkibləri ilə; • İsim, sifət və ismi birləşmələrlə; • Sual əvəzlikləri və s. ilə ıfadə olunur. • Səbəb zərfliyinin ifadə etdiyi iş xəbərdəki işdən əvvələ aid olur.
Qalib gəldiyi üçün çox sevinirdi. Çayı keçə bilməyib geri qayıtdılar. Toz – torpaq içində əlləşməkdən yorulmuşdu. Həyəcandan danışa bilmirdi. Soyuqdan dişi-dişinə dəyirdi. Qardaşının tənəsindən çəkinirdi. Niyə gəlməmişdi?
6. Məqsəd zərfliyi • İş və hərəkətin məqsədini bildirir. • Niyə? nədən ötrü? nəyə görə? nə məqsədlə? suallarına cavab verir. • Üçün, ötrü qoşmaları ilə işlənən isim, ismi birləşmələr, məsdər və məsdər tərkiblərilə; • Yönlük halda olan məsdər və məsdər tərkibləri; • Sual əvəzlikləri; • İkinci tərəfi məqsəd, uğur, yol, niyyət, bəhanə tipli birləşmələrlə və s. ilə ifadə olunur. Məsələn: Rauf dincəlmək üçün bağa getdi. Koroğlu
• Səbəb zərfliyinin ifadə etdiyi iş xəbərdəki işdən əvvələ aid olur. • Məqsəd zərfliyində isə onun ifadə etdiyi iş xəbərdəki işdən sonraya aid olur. • Məqsəd zərfliyinə nə məqsədlə? sualını vermək mümkün olduğu halda, səbəb zərfliyinə bu sualı vermək olmur. 1. O, şəhərdə darıxdığı üçün kəndə getdi (Səbəb zərfliyi). 2. O, anasını görmək üçün kəndə getdi (Məqsəd zərfliyi). • Birinci cümlədəki zərfliyə nə məqsədlə? sualını vermək olmaz, ikinci cümlədəki zərfliyə isə bu sualı vermək olar.
Tərzi-hərəkət zərfliyinin işləndiyi cümləni göstərin. A. Onların söhbətinə Şirin kişi də qoşuldu. B. Şirin-şirin almalardan doyunca yedilər. C. Onlar şirin-şirin söhbət edirdilər. D. Oğlunun dalınca şəhərə gələn Şirin kişidir.
Yer zərfliyinin zərf ilə ifadə olunduğu cümləni göstərin. A. Mehdi ensiz, dar cığırla qarşıdakı meşəyə tərəf yönəldi. B. Şəhərin küçələrində axşamdan bəri atışma səsi eşidilirdi. C. İrəlidə böyük xəndək qazılmış, su ilə doldurulmuşdu. D. Onlar məhəllədən qaça-qaça çıxırdılar. Kəmiyyət zərfliyinin işləndiyi cümləni göstərin. A. Onların sayı 300 nəfər idi. B. Gəmi üç saat sahildə qaldı. C. Saat 6-dan 8-ə qədər işdə olurduq. D. Beş-üç günə işi təhvil verəcəkdik.
Məqsəd zərfliyinin işləndiyi cümləni göstərin. A. Onlar gecikməmək üçün qaçmalı oldular. B. Tənək ağlamasa vaxtında zar-zar Yetirməz axırda sevinclərlə bar. ( N. Gəncəvi) C. İşığı söndürdüyüm üçün səni görmədilər. D. Dağın başına çıxa bilməyib ekskursiyanı dayan- dırdılar.
Səbəb zərfliyinin işlənmədiyi cümləni göstərin. A. Nigarançılıqdan bir yerdə dura bilmirdi. B. Sənin üçün çox darıxırdı, uzun-uzadı fikirləşirdi. C. Sevincdən gözləri doldu, danışa bilmədi. D. Həyəcandan rəngi saralmışdı.
Həmcins zərfliklərin işləndiyi cümləni göstərin. A. Füzuli sözün qədrini, əhəmiyyətini, onu işlədən şəxsin, sənətkarın qədr və qiyməti ilə müqayisə edir. B. Cavanşir elə uşaqlıqdan qorxmaz, iradəli və şücaətli bir gənc idi. C. Onu bacarıqsız və kobud adlandırırdılar. D. O, Azərbaycanda yaxşı tanınır və hörmətlə qarşılanırdı. Zaman zərfliyinin işlənmədiyi cümləni göstərin. A. Mərdan bütün qışı xəstə yatmışdı. B. Qış vaxtı qar üstündə sürüşmək uşaqların ən sevimli məşğuliyyətidir. C. O, evdən çıxanacan, axşam düşdü. D. XX-XXI əsr kosmos əsri, internet əsridir. Ədəbiyyat: • Ə. Abdullayev, Müasir Azərbaycan dili, IV cild, Sintaksis, Bakı, 2007. • Müasir Azərbaycan dili, III cild, Sintaksis, Bakı, “Elm”, 1981. Yüklə 34,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|