03-Evliya Chelebiye Gore Guneybati Anadolu (Aydin, Denizli, Muyula)

30 
 
Buğz edib mesbud edenler daim ola nâ murad
137
Şehir içinde Ali Han Baba Sultan tekkesi bulunur. Aydınoğulları ile 
Horasan’dan gelmiştir. Kendiside burada defnedilmiştir. Kuddüse sırrıhu ulu 
sultandır.”
138
“Aydın Tire yolu üzerinde Balpınarı mevkisinde Tekye-i âli isimli tekke 
bulunmaktadır. Süleyman Paşa tarafından yaptırılmış bir namazgâh, mihrab, 
minber, çimenlik sofa, mutfak, köşe köşe havuzlu şadırvanlar, kat kat setler ve 
hamamların bulunduğu bir külliye inşa edilmiş. Nice sahan, tencere, bakır eşyaları 
vakfedilmiş. Şimdi tekye olarak kullanılmaktadır. Tekyenişini ve hücreleri vardır.”
139
Aydın’da ki diğer önemli sosyal binalarda hamamlardır. Bu hamamlar 
içerisinde Evliya Çelebi’nin üzerinde durduğu Yeni Hamam’dır. Çarşı içinde dört 
hamamı vardır.
140
Yeni Hamam, “dört merdiven ile câmekanına çıkılır, hamamı hoş havadır. 
Baştanbaşa kurşun örtülüdür. Ne lafı uzatalım Allah büyüktür. Anadolu 
memleketinde her yönden tamdır. Güya Ebu Ali Sinan’ın simya ilmi ile inşa ettiği 
hamam-ı sinadır. Misli Manisa’da Valide Hamamı, veyahut Merzifon’da Pir Dede 
Hamamı’dır. Ama Yeni Hamam bunlardan daha iyi ve hoş havaya sahiptir. Hizmet 
edenleri ve havası o kadar latiftir ki insan gece gasl eylese asla başı ağrımaz.
141
Bütün duvarları ve kubbelerinden bir damla su sızmayıp billur camları necef, 
moranlı gece gök kubbesindeki yıldızlar gibi görünür. Dört köşe duvarlarını 
dolaşanın aselbend ve laden kokusundan insanın dimağı kaplanır.
142
Mühendis sekiz 
duvar üzerine bir kubbe inşa etmiş ki baş aşağı duran bir kase gibi gökyüzünü 
andırır. Kubbe gökyüzündeki yedi gezegen yıldızları gibi parlayan renkli camlar ile 
süslenmiş ki gören hayran olur. Bütün camlar hendese ile hesaplanmış sanki pergel 
                                                           
137
Seyahatname, s.84
138
Seyahatname, s.84
139
Seyahatname, s.84
 
140
 
Seyahatname, s.81
141
Seyahatname, s.81
142
Seyahatname, s.81

---

31 
 
ve cetvel aletleri ile düzenlenmiştir.
143
Dört bir tarafında yarım kubbeler altında yine 
yarım sofalar üzerinde ikişer kadeh gibi kurnalar var ki her biri birer tarzla 
süslenmiş havuzlardır. Altın yaldızlı lülelerinden sıcak ve soğuk sular akmaktadır. 
Dört köşesinde dört halvet haneleri var, bunlar ikişer kurnalıdır.
144
Kubbenin 
ortasında asılı avize kandilleri her akşam yakılır. Onun altında bir beyaz sahra misal 
orta sofası var. Yeşim, yerekâni, fağfuri, somaki, akik ve yemeni taşlar ile üstat öyle 
ham mermerden o kadar güzel döşemiş ki yekpare macun nakşı ile bukalemun deseni 
gibi dikkate değer bir sofadır. Bütün taşları bir birine öyle girmiştir ki zerre kadar 
tırnak iliştirecek yeri yoktur. Sanat eseri bir şaheserdir.
145
Bu sofanın ortasında iki 
kadehli ham mermerden bir şadırvanı var. Her tarafındaki oluklarından aşağıya 
sular akmaktadır. Sofanın aşağısı etrafından ham renkli taşlarla süslüdür. Methine 
lisan yetişmez. Havasının letafetinde, hiçbir taşının üzerinde zerre kadar pislik 
yoktur. Lakin taşlar kaygan olduğundan üzerinde nalınla gezerken dikkatli olmak 
gerekir. Bu hamamın güzelliğini anlatmaya kelime yetişmez abartıya gerek yok.
146
Evliya Çelebi’nin oldukça ayıntılı bilgiler verdiği bu hamam hakkında 
günümüzde çok sağlıklı bilgilere ulaşamıyoruz. Aydın’ın Gazi Bulvarı üzerinde 
Gümrük Önü denilen yerde iki hamam kalıntısına birde hana rastlanmaktadır. 
Hamam üstleri camsız iki büyük kubbeli ve dörder küçük kubbeli birbirine bitişik iki 
hamam yapısı halindedir. Bu iki yapının iç ve dış yapı tarzları Aydınoğulları çağına 
ait Selçuk yapı tarzını hatırlatmaktadır. Bu yapılar depo olarak varlıklarını 
sürdürmektedirler.
147
Evliya’nın belirttiğine göre; Yeni Hamam’ın dışında, Ulu Camii yakınında
Orta Hamam ve Ramazan Efendi kurbunda Hamza Beşe Hamamı vardır.
148
Bu 
şehir içinde yedi kurşunlu sebilhane vardır. Bunlar içinde en latifi çarşı içinde 
Kurşunlu Han’a bitişik Paşa Sebili’dir. Beyaz ham mermer ile meydana getirilmiştir. 
                                                           
143
Seyahatname, s.81
144
Seyahatname, s.81
145
Seyahatname, s.82
146
Seyahatname, s.82
147
 Bayındır-Poyrazoğlu, a.g.e, s.70; Bayındır- Poyrazoğlu, a.g.e, s.174
148
Seyahatname, s.82

---

32 
 
Evkafından bin katır yükü kârıyla İman Dağı’ndan suyu getirilmiştir, içenin ateşini 
alır. “Hüseyin-i Kerbela aşkına sahha” derler.
149
Seyyahımız Aydın’da bulunan ziyaretgâhlar hakkındada şu bilgileri 
vermektedir.  “Kalenin kuzeyinde eski kale, iç kalenin derecesinde olmuştur ki bu 
kalenin bulunduğu yere İman Dağı derler. İmanım Baba Sultan bu dağda ağaçlar 
içerisindeki türbesinde yatmaktadır. Sulu çeşmeleri akmakta olan güzel bir mesire 
yeridir.”
150
Aydın’daki diğer türbeler ise şunlardır. Kavak Baba Sultan, kıble 
tarafında Madran Baba, Bardaklı Baba ruhlarına fatiha.
151
Evliya Çelebi Aydın’daki eğitim kurumları hakkında ise şu bilgileri 
vermektedir. “Aydın’daki medreseler içinde en büyüğü evkaf-ı metin lahmiye ve 
şemiyye talebeleri olan Ramazan Efendi Medrese’sidir.
152
Üveys Paşa, Ulu Camii, 
Yeni Camii Medreseleri vardır bu medreseler camilerin bahçelerini çevreleyen 
hücrelerdir.
153
Kubbe Mescit Medresesi, Yarbaşı Mahallesi Medresesi, Tekye 
Medresesi.
154
Güzelce Mahallesinde iki medresesi, Ali Baba, Sultan Medresesi, 
Bunlar mamur ve meşhur medreselerdir.
155
Aydın’da tamamı kırk tane sıbyan 
mektebi vardır.”
156
Evliya’nın isimlerini verdiği bu medreselerin çoğu camilerle birlikte bir 
külliye şeklinde inşa edilmiş olmalıydı. Günümüzde bu medreselerle ilgili 
Seyyahımızın belirttiği dışında herhangi bir bilgiye ulaşamadık.
Evliya çelebi Aydın’ın etrafındaki eski eserlerden de bahseder. “Kalenin 
kuzeyindeki dağın üzerinde Üç Göz dedikleri bağlar içinde mesiregâh bir yer vardır. 
Üçgöz tarafında bulunan kalıntılar sanki Kisra’dan kalan saraylardır. Üçgöz 
gökyüzüne baş vermiş Tak-ı Havernak’tan nişan verir. Halk bunların Hz. 
                                                           
149
Seyahatname, s.83
150
Seyahatname, s.80
151
Seyahatname, s.84
152
Seyahatname, s.81
153
Seyahatname, s.81
154
Seyahatname, s.81
155
Seyahatname, s.81
156
Seyahatname, s.82

---