6
Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki 462 numaralı Pertev Paşa, Süleymaniye
Kütüphanesindeki 452 numaralı Hacı Beşir Ağa Yazmalarının Mukayeseli
Transkripsoyunu-Dizini adlı eserin 9. cilditir. Çünkü Seyahatname’nin 9. Cildinin
müellif yazması bulunamamıştır dolayısıyla bu çalışmayı tezimizde kullanmanın
daha yararlı olacağını düşündük.
Bizim inceleme alanımız olan Aydın, Denizli ve Muğla şehirleri Evliya
Çelebi Seyahatnamesi’nin XI. Cildi içerinde yer almaktadır. Bilindiği gibi bu cild ilk
defa yeni harflerle 1935’te yayımlanmıştı. Ancak bu yayımda okuma hataları hatta
zaman zaman atlamalar olduğundan buna dayanılarak yapılan araştırmalarda oldukça
dikkatli olunması gerekir. Biz de araştırma konumuz olan Evliya Çelebiye Göre
Güney Batı Anadolu (Aydın, Denizli, Muğla) adlı çalışmamızda yukarıda
belirttiğimiz eseri kullandık. Evliya Çelebi Hacca gitmek gayesiyle yola çıkıp henüz
görmediği Batı Anadolu’yu, Adaları, ve Güney Anadolu’yu gezmek için uzun ve
dolambaçlı bir yolu tercih etmiş ve 1671 yılında buraları dolaşmıştır. 1671 tarihinde
İstanbul’dan yola çıkan Evliya Çelebi Bursa, Kütahya, Afyon, Uşak güzergahı
üzerinden Manisa’ya ordan İzmir’e geçerek Ege Adalarına çıkmıştır. Sakız Adası’nı
ziyaret ettikten sonra tekrar Anadolu kıyılarına çıkmıştır. Teke Burnu kıyılarına
çıkan Seyyahımız Sığla Snacağı içerisnde olduğunu belirttiği Sivrihisar, Ayasuluk,
Balat üzerinden Aydın Vilayetine girmiştir. Bu vilayetin kazaları olan Güzelhisar,
Tire, Bayındır, Birgi, Keles, Arpaz, Nazilli şehirlerini ziyaret eden Evliya Aydın
Vilayeti Yolculuğunu tamamlamıştır. Ezine – Abâd üzerinden Denzili Snacağı’na
giriş yapan seyyah Honaz’ı geçip Denzili şehrine ulaştı. Buradan da yola çıkarak
birtakım kasabaları ve köyleri geçtikten sonra Menteşe Vilayeti’ne ulaşmıştır. Tavas
yoluyla Muğla şehrine giren Evliya burada Ula, Milas, Peçin gibi şehirleri gezip
Bodrum üzerinden İstanköy Adası’na ulaşmıştır. 25 Cemaziye’l-evvel 1082
(29.10.1671) tarihinde buradan ayrılan Seyyah tekrar Menteşe kıyılarına çıkmış
Marmaris’ten Sönbeki Adasına ulaşmıtır. Buradan da Rodos’a ulaşan Evliya
Kurdoğlu Burnu’ndan Mekri (Fethiye)’ye çıkmış ve konumuz olan Güney Batı
Anadolu kısmından ayrılarak, Güney Anadolu’ya doğru yolculuğuna devam etmiştir.
7
2. Güneybatı Anadolu’nun (Aydın, Denizli, Muğla) Coğrafi Konumu
ve Tarihçesi
Tarihe yardımcı ilim dallarından olan beşeri coğrafya toplum ile üzerinde
yaşadıkları coğrafi mekân arasında ki ilişkiyi ve karşılıklı tesirleri inceler
10
.
Medeniyetlerin gelişmesinde ya da gerileyip yok olmasında insanların kültürleriyle
birlikte tabii ortam ve yeryüzü şekillerinin de önemli bir yeri vardır
11
. Kısaca ifade
edilirse coğrafi şartlar tarihe şekil verir ve gelişmesine yardım eder
12
.
Bir şehirin coğrafi konumu o şehirin sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal
özelliklerinin tümünü etkilemektedir. Sınır belirleyicisi olarak sıradağlar, tarihi yollar
ve dağ geçitleri büyük önem arzeder. Osmanlı devrinde Anadolu coğrafyasında
bulunan sancak merkezlerinin seçiminde ve sınırlarının belirlenmesinde ilkçağ
kavimlerinin izledikleri göç veya ticaret yolları üzerinde olmalarına özen
gösterilmiştir
13
. Genelde vadiler içinde ve nehirleri takip ederek ilerleyen bu yollar
sancakların sınır güzergâhlarının belirlenmesinde etkili olmuş ve tabiî olarak
sınırların başka yönlerden oluşmasına pek imkân tanımamıştır
14
.
Muğla ilinin bulunduğu bölge XV.-XVII. yüzyılda Menteşe diye
adlandırılmaktadır
15
. Kuzeyden Menteşe dağları ile çevrilmiş olan Menteşe
bölgesinin kuzey kısımları geniş ormanlarla kaplıdır. Bu bölge özellikle keçi
besleyen göçebeler için uygun otlaklar sağlamakta ve güneye doğru indikçe yer yer
ziraata uygun sahalarda bulunmaktadır. İç bölgelerin dışarı ile olan ekonomik
bağlantıları Büyük Menderes vadisine inen doğal yollar ile sağlanmaktadır. Bunlar
10
Bahaeddin Yediyıldız, Ordu Kazası Sosyal Tarihi, Ankara 1985, s. 16.
11
Yunus Koç, XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağının İskan ve Nüfus Yapısı, Ankara 1989, s. 6.
12
Ariel-Will Durant, Tarih Üzerine, Ankara 1983, s. 17.
13
Bu yollar için bkz. W. M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (Çev. Mihri Pektaş), Ankara
1960, s.52-64.
14
Adnan Gürbüz, XV. XVI. Yüzyıl Osmanlı Sancak Çalışmaları Değerlendirme ve Bibliyografik Bir
Deneme, İstanbul 2001, s.23.
15
Menteşe isminin bölgeye ad olarak verilmesi konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. Paul Wittek,
Menteşe Beyliği(13-15’inci Asırda Garbî Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik), (Türkçeye Çev. O.Ş.
Gökyay), Ankara 1986, s.28-29.
8
Çine suyu vadisi ile Milas üzerinden Büyük Menderes’in aşağı bölümüne ulaşan
güzergahtır
16
. Büyük Menderes nehri Aydın dağları ile Menteşe dağları arasında
bulunan 200 km’lik ovayı geçerek adalar denizine dökülmektedir. Büyük Menderes
havzası 24.250 km
2’
lik alan kaplamakta ve yerleşim kenardaki dağların eteğinde
oluşmuştur
17
. Nehrin denize döküldüğü yer ile Balat arasında kayık ve gemilerle XV.
yüzyılda ticaret yapıldığı rivayet edilmiştir
18
.
Muğla kıyıların girintili çıkıntılı olması gemilerin barınmasına müsait birçok
tabiî limanın oluşmasını sağlamıştır. Fakat coğrafi şartlar bu limanların iç bölgelerle
olan bağlantısını kesmektedir
19
.
Menteşe Bölgesinin kuzey ve doğu sınırlarını çizen dağların yükseltilerinin
fazla olması Antalya, Burdur ve Denizli ile olan bağlantıları güçlendirmektedir.
Bölgenin kuzeybatısında bulunan Menteşe ve Beşparmak Dağları Aydın ile sınırı
çizmektedir. 2249 m. yüksekliğindeki Sandraz dağları Denizli ile Menteşe
Bölgesinin sınırını belirlemektedir. Kuzeybatıya doğru Burdur ile olan bağlantıyı
2234 m. ile Göktepe dağı ve 2225 m. ile Kapaklı dağı kesmektedir. Torosların
önemli yüksekliklerinden olan Akdağ (3024m.) ve Dumanlı Dağı (1973m.) Antalya
ile olan sınırı çizmektedir. Dağlar bölge topraklarının %77’sini oluşturmaktadır.
Muğla’da bulunan platolar il topraklarının %12,3’ünü oluşturmaktadır. Bu platolar su
kaynakları bakımından zengindir. İç kesimlerde bulunan platolarda zengin otlaklar
bulunmaktadır. Bölgenin en önemli platoları Doğu ve Batı Menteşe dağlarının güney
eteklerinde sıralanan Menteşe platolarıdır. Bunların yanında Boncuk ve Akdağlar’ın
Eşen havzasına uzanan eteklerinde de önemli platolar vardır. Bunlar Seki yaylası
16
Besim Darkot, “Menteşe”, İA, VII , s.723.
17
Doğudan batıya doğru başlıca şehir ve kasabalar şunlardır. Kuyucak, Nazilli, Atça, Sultan-Hisar,
Aydın Bkz. Besim Darkot, “Menderes”, İA, VII , s.711-712.
18
Bugün bu kısımda ve kıyı göllerinde balıkçılık yapılmaktadır. Bkz. Besim Darkot, a.g.m., s.712;
“Ticaret cihetinden Menderes nehri’nden istifade eden Germiyanlılar bir kısım ihracat eşyalarını bu
vasıta ile Ayasluğ(Selçuk) ve Palatya(Balat) yoluyla denizden ihraç ederlerdi. Bkz. İ.H. Uzunçarşılı,
Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1980, s.52-53.
19
Bu limanlar “Cenupta kadim Telmessos’un yerini almış olan Makri= şimdiki Fethiye, Köyceğiz gölü
ağzına yakın Kaunos, Dadya yarımadası ucunda Knidos, garpta kadim Halikarnassos’un yerini almış
bulunan Petronion= şimdiki Bodrum” bkz. Besim Darkot, “Menteşe”, İA, VII, s.723.
Dostları ilə paylaş: |