03-Evliya Chelebiye Gore Guneybati Anadolu (Aydin, Denizli, Muyula)

9 
 
olarak bilinir. Bölgede bulunan ovaların başında; Köyceğiz, Ortaca ve Bezkese 
yöreleriyle Dalaman vadisinin güneyinde olan ve bu bölge için oldukça geniş 
sayılabilecek Dalaman ovası yer almaktadır. Bölgenin önemli tarım alanlarından biri 
de ortasından Muğla-Antalya il sınırını oluşturan Eşen çayının geçtiği Eşen ovasıdır. 
Bu ovanın iç kesimdeki toprakları verimli iken denize yakın olan bölümlerde aynı 
verimlilik yoktur. Dipsiz çay vadisinin genişleyen tabanında yer alan ve 25 km 
boyunca doğu-batı yönünde uzanan yatağan ovasının doğusuna Bozöyük batısına 
Leyne ovaları da denilmektedir. Dipsiz çayının taşıdığı alüvyonlarla oluşmuş verimli 
bir ovadır. Hamzabey ve Yaşyer gibi büyüklü küçüklü düzlüklerin birleşmesiyle 30 
km uzunluğunda ve 15 km genişliğinde olan Milas ovası oluşmuştur. Ayrıca Muğla 
ilinde ikinci derecede tarım yapılan ovalarda bulunmaktadır. Bunların başlıcaları 
Gökova körfezinin kuzey kıyısında yer alan Ören ovası, Bodrum yöresinde Bitez, 
Akçaalan ve Karaova ovaları, Ula yöresinde Gökova ve Kızılyaka ovası, 
Köyceğiz’de Kargın ovası ve merkez ilçede Muğla ovasıdır
20
.
Denizli Anadolu yarımadasının güneybatısında yer almaktadır. Ege, İç 
Anadolu ve Akdeniz bölgeleri arasında bir geçit noktası olarak önemli bir coğrafi 
konuma sahiptir. Adalar denizi kıyılarını İç Anadolu üzerinden Suriye ve 
Mezopotamya’ya bağlayan yol ile Karya ve Frigya arasındaki intikal sahasında 
bulunmaktadır
21
. Denizli ili yüzey şekilleri bakımından dalgalıdır. Yaylalar, alçak ve 
yüksek ovalar ile dağlar birbirini tamamlar. Şehir, Babadağ ve Honaz dağı gibi 
yüksek dağlara dayanan bir ovanın güney kenarında kurulmuştur
22
. Sarayköy, 
Buldan ve merkez ilçenin Böceli, Akköy, Ecirli ve Goncalı köyleri ile Buldan, 
Yenice bucağının tüm köylerini içine alan ve doğu-batı doğrultusunda uzanan Büyük 
Menderes ve Çürüksu vadilerinin tabanında çok geniş düzlükler bulunmaktadır. Bu 
düzlükler doğuda Denizli (Çürüksu) ovası ile batıda Sarayköy(Büyük Menderes) 
ovasını oluşturur. XV.-XVI. Yüzyılda kaza coğrafyasının esasını teşkil eden Büyük 
Menderes ve Çürüksu ovaları bu yörenin en verimli toprak parçalarını oluşturur. 
                                                           
20
“Muğla”, Yurt Ansiklopedisi VIII, s. 5848-5852.
21
Darkot,, “Denizli” , İA,III, s.528.
22
Gerçekte Denizli yüksekliği 250 m. daha az olan Çürüksu ovası üzerinde olmayıp, buradan bir 
tepeler dizisi ayrılan ve kuzeyden güneye tatlı bir meyil ile yükselen hafif dalgalı düzlükler üzerinde 
ve deniz seviyesinden 400-450 m. irtifada yer alır. Bkz. Besim Darkot, “Denizli”, İA, III, s.527.

---

10 
 
Denizli’de bulunan dağların bir kısmı bitki örtüsü bakımından yetersiz olmasına 
rağmen çoğu gür ormanlarla kaplıdır. Bu ormanlarda, göçebeler ve hayvanlarının 
ihtiyacını karşılayan bol su kaynakları, yeterli otun bulunduğu otlaklar ve oldukça 
büyük genişlikte yaylalar bulunmaktadır. Önemli yaylalar Kale ilçesinde 
Kartalkayanın güneyinde Karayayla ve Çameli yaylası, merkez ilçede Bağbaşı ve 
Uzunpınar yaylaları, Tavas’ta Yoran ve Sahman yaylaları, Acıpayam’da Eşeler 
yaylası, Buldan’da Sazak dağı üzerinde Süleymaniyye yaylası, Çivril’de Akdağ 
üzerinde Homa yaylası ve Çal’da Beşparmak dağındaki Kuyucak yaylasıdır
23
. Dağ 
ve yaylalar geçitlerle birbirine bağlıdır. Bu imkânlar Denizli’ye eski çağlardan beri 
bir iskan bölgesi olma özelliğini kazandırmıştır
24
.
Aydın Batı Anadolu’da, Büyük Menderes vadisinin kuzey kenarında Aydın 
Dağları’nın güney eteğinde kurulmuş bir şehirdir
25
. Aydın, Adalar denizi kıyılarını 
Anadolu içlerine bağlayan anayol üzerinde ve tabiî bir yol olup Menteşe Bölgesini 
Aydın’a bağlayan Çine çayının kavuşma noktasında bulunması açısından önemli bir 
yerleşme yeridir. Bir dağ yolu da şehri Aydın Dağlarının kuzeyinde Küçük Menderes 
vadisi üzerinden Tire’ye bağlamaktadır. Bu özelliklere sahip olmasına rağmen 
müdafaa imkanları dolayısıyla incelenen dönemde Aydın şehri ovada değil ovaya ve 
yollara dik yamaçlarla hakim olan ve etrafından derin vadilerle ayrılmış 160-170m. 
yüksekliğinde dört köşeli bir düzlükte kurulmuştur
26
. Aydın ili topraklarının 
%63,4’ünü dağlar oluşturur. Bu dağlar kuzey ve güney dağlık kütleleri olmak üzere 
iki kısımdır. Kuzeyde bulunan dağ kütlesi Aydın dağları olarak bilinir. Bu dağ sırası 
doğudan batıya doğru Çamlık, Oyuk, Karlık, Malkaç(Malgaç, Malkoç) ve Cevizli 
dağlarından oluşur. Güneyde kalan dağ kütlesini ise Menteşe dağlık bölgesinin bir 
kısmı oluşturur. Toros dağlarının uzantısı durumunda olup Aydın iline doğudan Baba 
dağının uzantısı olarak girer. Batıya doğru Karıncalı, Madran(Madranbaba), Gökbel 
                                                           
23
“Denizli”, Yurt Ansiklopedisi III, s. 2118.
24
Darkot, “Denizli”, İA, III, s.528.
25
Feridun .M. Emecen, “Aydın”, DİA, IV, s.235.
26
Bugünkü Aydın, burada 10 km. daha genişleyen ve deniz seviyesinden yüksekliği 40 metre olan 
Büyük Menderes ovasının kenarında, Tabakhane deresinin zamanla ova kenarına getirmiş olduğu 
alüvyonların takriben 60-80 metre yüksekliğindeki meyilli sahası üzerine kurulmuştur. Bkz. Besim 
Darkot, “Aydın”, İA, II, s.61.

---

11 
 
ve Beşparmak dağları uzanır. Bu dağ silsilesi Bafa gölünü yarım daire biçiminde 
çevirir. Tüm bu dağ dizisine tarihte Latmos Dağ silsilesi de denilmektedir. Aydın 
ilinde bulunan ova ve düzlük alanlar il topraklarının %21’ini oluşturur. Bunlar 
genelde Büyük Menderes vadisine yayılmıştır. Büyük Menderes ovası il 
topraklarının kuzey doğusundan güney batısına değin uzanan 20 km. genişliğinde bir 
ovadır. Bu ovanın kimi bölümleri bulundukları yörelerin adlarıyla bilinir. Bunlar 
arasında, Çerkez, Aydın, Koçarlı ve Söke ovaları sayılabilir. Aydın’ın güneyinde 
Madran ve Gökbel dağları arasında kalan düzlükte Çine ovası bulunmaktadır. Çine 
çayının getirdiği alüvyal birikintilerle oluşmuştur. Büyük Menderese ovasından sonra 
bölgenin ikinci büyük ovasıdır. Aydın ilinde geniş alanlar kaplayan platolar yoktur. 
Fakat dağlar üzerinde tipik plato özelliklerini yansıtan küçük düzlük ve yaylalar 
bulunur. Aydın kentinin kuzeyinde tarihi Tralles Kenti harabelerinin bulunduğu 
yerde eğimi kuzeyden güneye yaklaşık 1° olan  bir yayla bulunmaktadır
27
.
3. XVII. Yüzyılda Güney Batı Anadolu’da Osmanlı İdari Yapısı
(Aydın, Denizli, Muğla)
Osmanlı devletinde taşra idaresi en küçük birimden büyüğüne doğru şu 
şekilde teşkilatlanmıştır; Karye, nahiye, kaza, sancak ve eyalet. Kendisine bağlı 
köylerle birlikte nahiyelerin birleşmesiyle kazalar meydana gelmişti. Kazaların 
birleşmesiyle sancaklar, sancakların birleşmesiyle eyaletler oluşuyordu. Fakat bu 
tabirler Osmanlı Devleti’nin ilk zamanlarında birbirlerinin yerlerine kullanılmıştır
28
.
Rumeli Eyaletinin 1362 yılında kuruluşundan sonra 1393 yılında da Anadolu 
Eyaleti kurulmuştur. Anadolu Eyaletinin merkezi önceleri Ankara iken 1451 yılında 
Kütahya olmuştur. Anadolu Eyaleti her birinin başında devlet tarafından 
görevlendirilen bir idarecinin bulunduğu liva veya sancak denilen idari bölgelere 
ayrılmıştır. II. Bayezid(1481-1512) devrinde Anadolu’da 17 sancak bulunuyordu
29
. 
                                                           
27
“Aydın”, Yurt Ansiklopedisi II, s. 967-969.
28
Yusuf Halaçoğlu, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı,  Ankara 
1998, s.83; Feridun Emecen, XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara 1989, s.110.
29
Bu sancaklar; Kütahya, Saruhan(Manisa), Hüdavendigar(Bursa), Aydın, Menteşe(Muğla), Bolu, 
Hamid(Isparta), Ankara, Kangırı(Çankırı), Kastamonu, Karahisar-ı Sahip(Afyon), Kocaeli, Biga, 

---