0f11aztitul(1-7)

8 
 
 
 
 
•
 
ELEKTROMAQNİT
 
SAHƏSİ 
I fəsil 
 
Güclü elektromaqnit sahəsi insan orqanizminə mənfi təsir göstərir – 
mərkəzi əsəb sistemi zədələnir, beyin xərçəngi yaranır, qanda he-
moqlobinin miqdarı azalır, yaddaş pozğunluğu və diqqətsizlik artır. 
 Elektromaqnit sahəsi nədir?  
 O necə müəyyən edilə bilər?  
  Ətrafımızda  güclü  elektromaqnit  sahəsi  yaradan  mən-
bələr  hansılardır?  Onların  təsirindən  necə  qorunmaq 
olar? 
 Elektromaqnit sahəsinin insan orqanizminə hansı faydalı 
təsirlərini bilirsiniz? 
 
 
_______________________________________________ 
 
 
2004-cü il yanvarın 1-dən Şanxay (Çin) Beynəlxalq Hava Limanını 
metro stansiyası ilə birləşdirən maqnit yastıqlardan ibarət dəmir yolu 
xətti istifadəyə verildi.  
Qatarlar “Şanxay MaqLev” adlanan 30 km uzunluqlu bu xətt üzrə 
431
 sürətlə hərəkət edərək məsafəni cəmi 7,5 dəqiqəyə başa 
vurur.  
 “MaqLev”in tikintisi çox baha (hər 1 km uzunluq 43 mil-
yon  ABŞ  dollarına  başa  gəlmişdir)  və  çox  mürəkkəb 
sistemdən  ibarət  olmasına  baxmayaraq  onun  iş  prinsipi 
çox sadə fiziki hadisəyə əsaslanır. O hansı hadisədir? 
 
 
_______________________________________________ 
 
 
 
Alimlər milyonlarla dərəcə temperatura malik plazmanı saxla-
ya bilən qeyri-adi “qazan” hazırlamaqla Yerdə süni Günəş al-
mağa çalışırlar. TOKAMAK adlanan bu “qazan”ın qeyri-adiliyi 
ondadır ki, qaynar plazma onun divarlarına toxunmur. 
 Buna necə nail olunur? 
  LAYİHƏ

---

9 
 
 
 
 
ELEKTROMAQNİT 
SAHƏSİ 
SABİT 
MAQNİT 
SAHƏSİ 
SABİT 
ELEKTRİK 
SAHƏSİ 
Sınaq yükünə təsiri ilə 
– elektrik qüvvəsi  
Hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciyə təsiri ilə – 
maqnit qüvvəsi 
Elektrik 
sahəsinin 
potensialı: 
?????? =
??????
??????
 
Maqnit 
sahəsinin 
induksiya 
seli: 
Ф = ???????????????????????????????????? 
və ya 
Ф = ???????????? 
aşkar edilir
 
enerji 
xarakteristikası
enerji 
xarakteristikası
 
Hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciklərə təsiri ilə – 
Lorens qüvvəsi  
aşkar edilir
Elektrik və maqnit 
qüvvələrinin cəmi: 
??????⃗ = ??????⃗ + ??????⃗   
?????? = ???????????? + ?????????????????????????????????????????? 
ifadə olunur
asılıdır
 
Sınaq yükündən və 
sahənin 
intensivliyindən: 
??????⃗ = ????????????⃗ 
aşkar edilir
 
Sınaq yükündən, onun 
sürətindən və sahənin 
induksiyasından: 
?????? = ?????????????????????????????????????????? 
asılıdır
 
İnduksiya EHQ: 
?????? = −
∆Ф
∆??????
 
Elektromaqnit 
induksiyası 
dəyişməsi
toplamaq olur
 
Kondensator
 
Elektrik tutumu
asılıdır
xarakteristikası
?????? =
???????????? ??????
??????
 
xarakteristikası
zamana 
görə 
dəyişməsi 
qoşulan elektrik 
dövrəsində 
sahənin enerjisi
?????? =
??????
2??????
=
????????????
2
=
?????? ??????
2
?????? =
Ф
2??????
=
????????????
2
=
Ф??????
2
 
sarğac qoşulan 
elektrik dövrəsində 
sahənin enerjisi
 
mənbəyi
Elektrik 
yükü 
 (
?????? )
 
Cərəyan 
elementi 
 (
????????????)
 
mənbəyi
Fəslin “Anlayışlar xəritəsi”
  LAYİHƏ

---

10 
 
1.1. ELEKTRİK YÜKÜ. ELEKTROMAQNİT SAHƏSİ 
 
Cisimləri  bir-birinə  sürtdükə  onların  səthlərində  elektrik 
yükləri  yaranır.  Bu  halda  deyilir  ki,  cisimlər  elektriklənir  – 
o
na elektrik yükü verilmişdir və ya o, elektrik yükü itirmişdir.  
 Elektriklənmiş cisimlər arasında 
elektrik qarşılıqlı təsiri onların yüklərinin işarəsindən 
asılı olaraq ya itələmə, ya da cazibə xarakterli olur:
 
– eyni növ elektrik yükünə malik cisimlər bir-birini itələyir; 
– müxtəlif növ elektrik yükləri ilə elektriklənən cisimlər bir-birini cəzb edir.
 
 Təbiətdə iki növ elektrik yükü mövcuddur:
 müsbət elektrik yükü (+) və mənfi elektrik 
yükü (–). Eyni işarəli elektrik yükləri bir-birini itələyir, müxtəlif işarəli elektrik yükləri 
isə bir-birini cəzb edir.
 Artıq elektrik yükü olmayan cisimlər elektroneytral (elektrik cə-
hətdən neytral) və ya yüksüz cisim adlanır. 
  Elektrik  yükü q hərfi  ilə  işarə  edilir. Onun  BS-də vahidi  fransız  fiziki  Şarl  Kulonun 
şərəfinə kulon (Kl) qəbul edilmişdir: [q]=1Kl. 
 Elektrostatik sahə – sükunətdə olan elektrik yüklərinin yaratdığı materiya növüdür. 
 Elektrik sahəsinin intensivliyi bu sahənin qüvvə xarakteristikasıdır. Elektrik sahəsinin 
intensivliyi vektorial kəmiyyət olub bu sahədəki müsbət yükə təsir edən elektrik qüvvə-
sinin istiqamətində yönəlir.  
Maqnit xassəsini uzun müddət özündə saxlayan maddələr sabit maqnitlər və ya sadəcə, 
maqnitlər adlanır. Hər bir maqnitin iki qütbü olur: şimal (N) və cənub (S). Maqnitlərin 
müxtəlifadlı qütbləri bir-birini cəzb edir, eyniadlı qütbləri isə bir-birini itələyir. 
 Maqnit sahəsi – hərəkətdə olan elektrik yüklərinin yaratdığı materiya növüdür. 
 Maqnit sahəsinin induksiyası (və ya maqnit induksiyası) bu sahənin qüvvə xarakteris-
tikasıdır.  Maqnit  induksiya  vektorunun  istiqaməti  –  bu  sahənin  verilmiş  nöqtəsində 
yerləşən maqnit əqrəbinin şimal qütbünün yönəldiyi istiqamətdədir.
 
 

 
Müəyyən edilmişdir ki, arı uçarkən müsbət yük-
lə  elektriklənir.  Çiçəklər  isə  mənfi  elektrik 
yükünə  malikdir.  Ona  görə  də  arı  çiçəyə  qon-
duqda onun  tozcuqları  arının  bədəninə  yapışır. 
Ən maraqlısı odur ki, arının çiçəklə təmasından 
sonra bitkinin elektromaqnit sahəsi dəyişir. Belə 
dəyişmə  havada  olan  digər  arılara  sanki  “Bu 
çiçəkdə daha tozcuq yoxdur!” işarəsini verir.  
 
 
 
Niyə havada uçan arı müsbət 
yüklə elektriklənir? 
 Çiçəklərin mənfi yüklə 
elektriklənməsinin səbəbini 
nə ilə izah etmək olar? 
 Arının çiçəklə təmasından 
sonra bitkinin elektromaqnit 
sahəsi niyə dəyişir? 
 
 
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • 
Fizika – 6, 8 və 9
  LAYİHƏ

---