0f11aztitul(1-7)

13 
 
 
Elektrik yükləri necə paylanır? 
• Məsələ 2. 
Rezin dayağı olan iki eyni metal kürənin elektrik 
yükü uyğun olaraq 
?????? = +39???????????? və ?????? = −11????????????-
dur 
(b)
. Kürələri bir-birinə toxundurub uzaqlaşdır-
dıqda  onların  hər  birində  nə  qədər  elektrik  yükü 
qalar? 
 
 
 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Elektriklənmiş metal 
kürələri bir-birinə 
toxundurduqda nə baş 
verər?  
 Kürələri bir-birindən 
uzaqlaşdırdıqda hansı 
fiziki hadisə baş verər? 
Bu zaman hər bir 
kürədə nə qədər yük 
qalar?
 
 
a. Darağı saçınıza sürtməklə elektrikləndirib zərif qu 
tükünə toxundurun... 
 Bu zaman nə  baş verər, niyə? 
 
b. Qu tükünü daraqdan çırparaq 
qoparın və o, havada olduğu zaman 
darağı altda elə məsafədə yerləş-
dirin ki, tük havada eyni hündürlük-
də süzsün 
(c)
... 
 Niyə tük yerə düşmür, onu havada süzməyə məcbur edən nədir?  
Cavabınızı əsaslandırın. 
 
№ 
Suallar 
Bilirəm 
zəif 
orta 
yaxşı 
1 
 “Elektrik yükü diskretdir” müddəasını necə izah edə bilərsi-
niz? 
 
 
 
2 
Cisimlərin sürtünmə ilə elektriklənməsi elektrik yükünün hansı 
xüsusiyyətindən irəli gəlir? 
 
 
 
3 
Elektriklənmiş cisimlər arasındakı qarşılıqlı təsiri məsafədən 
ötürən nədir? 
 
 
 
4 
Hansı təcrübə ilə iki növ elektrik yükünün mövcud olduğunu sübut 
edə bilərsiniz? 
 
 
 
 
 
• NƏ ÖYRƏNDİNİZ?  
“Elektrik yükü” və “elektromaqnit sahəsi” anlayışlarının xəritəsini qurun. 
 
 
 
 
 
 
+39Kl
–11Kl
(b)
ARAŞDIRMA 
2 
TƏTBİQETMƏ  
 
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN 
 
ÖZÜNÜZÜ QİYMƏTLƏNDİRİN 
(c) 
  LAYİHƏ

---

14 
 
1.2. ELEKTROSTATİK SAHƏ. ELEKTROSTATİK SAHƏNİN İNTENSİVLİYİ 
 
 Sükunətdə olan elektrik yüklərinin yaratdığı sahə elektrostatik 
sahə adlanır. 
  Elektrik  sahəsinin  intensivliyi  –  elektrik  sahəsində  sınaq 
yükünə təsir edən elektrik qüvvəsinin bu yükün miqdarına olan 
nisbəti ilə ölçülən fiziki kəmiyyətdir:  
E⃗ =
⃗
.   
Elektrik sahəsinin intensivliyinin BS-də vahidi: 
E =
= 1 = 1  -dir. 
 Elektrik qüvvəsi elektrik sahəsinin intensivliyi ilə sınaq yükünün miqdarı hasilinə bəra-
bərdir:   
F⃗ = ??????E⃗.  
 Kulon qanunu: sükunətdə olan iki nöqtəvi yükün vakuumda qarşılıqlı təsir qüvvəsi 
yüklərin modulları hasili ilə düz, aralarındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir: 
F = k
|q ||q|
r
.  
 Kulon qüvvəsini intensivlik düsturunda nəzərə aldıqda elektrik sahə intensivliyinin asılı 
olduğu kəmiyyətlər müəyyən olunur. 
  Nöqtəvi  yükün  verilmiş  nöqtədə  yaratdığı  elektrik  sahəsinin  intensivliyinin  modulu 
yükün miqdarı ilə düz, yükdən olan məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir:  
E = k
|q |
r
.
 
 
 

 
Şəkildə verilən 
hesablama sisteminə 
nəzərən sükunətdə 
olan müsbət 
??????  
yükünün yaratdığı 
sahə təsvir edilmiş-
dir.
 
 Bu sahənin hansı nöqtə-
sində elektrik sahəsinin 
qüvvə xarakteristikasının 
??????⃗  modulu ən böyükdür; 
ən kiçikdir? 
 
 
 
 
• Məsələ 1. 
Aşağıdakı sualları araşdırın: 
a) Elektrik sahəsinə gətirilən sınaq yükünün miq-
darını iki dəfə artırdıqda sahənin intensivliyi 
necə dəyişər? 
b)  Elektrik  sahəsini  yaradan  zərrəciyin  elektrik 
yükünün miqdarını iki dəfə artırdıqda sahənin 
intensivliyi necə dəyişər?
 
 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Elektrik sahəsinin 
intensivliyi nədən 
asılıdır? 
 
Elektrostatik sahə. Elektrodinamikanın məsələlərindən biri verilən yüklü zərrə-
ciyin  yaratdığı  elektromaqnit  sahəsinin  qüvvə  xarakteristikasını  təyin  etməkdir. 
ARAŞDIRMA  
1 
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • 
Fizika –  8
A
C
D
B
N
F
q
0
  LAYİHƏ

---

15 
 
Elektromaqnit  sahəsinin  xüsusi  hallarından  biri  sükunətdəki  elektrik  yükünün  ya-
ratdığı elektrik sahəsidir. 
 Elektrik sahəsi – verilən hesablama sisteminə nəzərən ??????⃗
0, ??????⃗ = 0 olan elek-
tromaqnit sahəsidir.  Əgər elektrik sahəsini verilən hesablama sisteminə  nəzərən 
sükunətdə olan elektrik yükləri yaradırsa, belə sahə elektrostatik sahə adlanır. Bun-
dan sonra sadəlik üçün elektrik sahəsi dedikdə elektrostatik sahə nəzərdə tutulacaq. 
Elektrik sahəsi bircins və qeyri-bircins ola bilir. 
 Bircins elektrik sahəsi – intensivliyi fəzanın bütün nöqtələrində qiymət və isti-
qamətcə eyni olan elektrik sahəsidir. Əks halda sahə qeyri-bircinsdir. 
Məsələn, biri müsbət, digəri eyni miqdar mənfi yükə malik paralel müstəvi löv-
hələrarası fəzadakı elektrik sahəsi bircins 
(a)
, nöqtəvi yükün yaratdığı elektrik sahəsi 
isə qeyri-bircinsdir 
(b)
. 
 
Nöqtəvi  elektrik  yükünün  vakuumda  və  mühitdə  yaratdığı  elektrik  sahə-
sinin intensivliyi. Məlumdur ki, nöqtəvi 
??????  yükünün vakuumda yaratdığı elektrik 
sahəsinə 
?????? sınaq yükü gətirilərsə, onlar arasında Kulon qarşılıqlı təsiri yaranacaq. 
 Vakuumda sükunətdə olan iki nöqtəvi yükün qarşı-
lıqlı  təsir qüvvəsi yüklərin modulları hasili ilə düz, 
aralarındakı  məsafənin kvadratı ilə  tərs mütənasib 
olub yükləri birləşdirən düz xətt boyunca yönəlir 
(c)
: 
?????? = ??????
|?????? ||??????|
??????
=
1
4????????????
|?????? ||??????|
??????
.          (1)  
Burada k mütənasiblik əmsalıdır, onun qiyməti:  
?????? =
1
4????????????
= 9 ∙ 10
?????? ∙ ??????
????????????
. 
Həmin sabit onu göstərir ki, hər birinin yükü 1Kl, aralarındakı məsafə 1 m olan 
iki nöqtəvi yük vakuumda bir-birinə 
9 ∙ 10 ?????? qüvvə ilə təsir edir.  
Burada 
?????? −elektrik sabitidir:  ?????? =
= 8,85 ∙ 10
∙
. 
Beləliklə, Kulon qanununun riyazi ifadəsi əsasında vakuumda 
??????  yükünün yarat-
dığı elektrik sahəsinin mənbədən ixtiyari r məsafəsindəki nöqtədə intensivliyin mo-
dulunu təyin etmək olar: 
?????? =
??????
|??????|
=
1
4????????????
|?????? |
??????
.                      (2) 
(a)
 
(b)
(c)
??????⃗
??????⃗ 
??????
0 
??????
0
?????? 
??????
0
??????
0 
??????⃗
?????? 
??????⃗ 
  LAYİHƏ

---