0f11aztitul(1-7)

19 
 
 
•  Məsələ  1. 
Şəkildə  intensivliyinin  modulu  50  N/Kl 
olan  bircins  elektrik  sahəsi  təsvir  edil-
mişdir. A, B, C və D nöqtələri tərəfi 10 
sm  olan  kvadratın  təpə  nöqtələridir. 
Nöqtəvi 
+10?????????????????? sınaq yükü bu sahədə 
hərəkət  etdirilir.  Elektrik  sahəsinin  yü-
kün düz xətt boyunca aşağıdakı nöqtələr 
arasında  yerdəyişməsi  zamanı  gördüyü 
işi təyin edin:  
1) A-dan  B-yə;  2) B-dən C-yə;   3) C-dən D-yə;      
4) D-dən A-ya;   5) C-dən A-ya;   6) B-dən D-yə; 
7)  sınaq  yükünün  kvadratın  bütün  tərəfləri  üzrə  – 
qapalı trayektoriya boyunca  yerdəyişməsi  zamanı 
elektrik sahəsinin gördüyü iş nəyə bərabər olar?
 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Sınaq yükünün verilən nöqtələr 
arasında yerdəyişməsi zamanı 
elektrik sahəsinin gördüyü iş 
nəyə bərabərdir? 
 Apardığınız hesablamalardan 
elektrik sahəsinin gördüyü iş 
haqqında hansı nəticəyə gəlmək 
olar? 
 
 
Bircins elektrik sahəsinin işi. Müsbət 
?????? sınaq 
yükü  bircins  elektrik  sahəsində  sabit 
??????⃗ = ????????????⃗ 
qüvvəsinin  təsiri  ilə  sahənin  ixtiyari  iki  nöqtəsi 
arasında 
??????⃗ yerdəyişməsi etdikdə elektrik qüvvəsi iş 
görür 
(a)
: 
?????? = ?????? ∙ ?????? ∙ ????????????????????????. 
Burada 
  –  sahənin  qüvvə  xətti  və  yükün  yerdə-
yişmə vektoru arasındakı bucaqdır. Yerdəyişmənin 
qüvvə  xətti  üzrə  proyeksiyası 
?????? = ?????? ∙ ????????????????????????  oldu-
ğundan sahənin gördüyü iş üçün alınır: 
?????? = ??????????????????.          (1) 
 Müsbət ?????? sınaq yükünün elektrik qüvvəsinin təsiri altında yerdəyişməsi zamanı 
bircins elektrik sahəsinin gördüyü iş bu yükün miqdarı, elektrik sahəsinin inten-
sivliyinin modulu, qüvvə xətti istiqamətində yükün yerdəyişməsinin modulu hasilinə 
bərabərdir.  
(1) ifadəsini belə də yazmaq olar: 
 ?????? = ????????????(?????? − ?????? ).          (2) 
Burada 
?????? və ??????  – uyğun olaraq mənfi yüklü lövhədən 1 və 2 nöqtəsinə qədər olan 
məsafədir. 
Elektrik sahəsinin işi sınaq yükünün miqdarından düz mütənasib asılı olduğundan 
??????
??????
  nisbəti də sınaq yükündən və onun hansı trayektoriya üzrə hərəkətindən asılı deyil-
dir. Həmin nisbət yalnız sahədən və bu sahədə yükün başlanğıcda və sonda olduğu 
nöqtələrin seçilməsindən asılıdır. Ona görə də deyilir ki, elektrik sahəsində sınaq 
yükünün sahənin bir nöqtəsindən digərinə hərəkəti zamanı elektrik qüvvəsinin gör-
düyü iş trayektoriyanın formasından asılı olmadığına görə elektrik qüvvəsi konser-
vativ qüvvə, elektrik sahəsi isə konservativ – potensiallı sahədir. 
ARAŞDIRMA  
1 
Elektrik sahəsinin gördüyü iş 
nədən asılı deyil?
 
A
B 
D
C 
??????⃗  
1
2 
??????
??????
??????
??????⃗
(a)

??????
  LAYİHƏ

---

20 
 

 Elektrik yükünün sahənin bir nöqtəsindən digərinə  hərəkəti zamanı sahənin 
gördüyü işin həmin yükün miqdarına nisbətinə bərabər olan kəmiyyət bu iki nöqtə 
arasındakı potensiallar fərqi və ya gərginlik adlanır: 
?????? = ?????? − ?????? =
??????
??????
.        (3) 
Burada (
?????? − ?????? ) – potensiallar fərqidir. İndeksdəki 1 və 2 rəqəmləri sınaq yükünün 
elektrik  sahəsinin  hansı  nöqtələri  arasında  hərəkət  etdiyini  göstərir.  Potensiallar 
fərqinin BS-də vahidi voltdur: 
?????? − ?????? = 1
= 1??????. 
(3) ifadəsindən yükün elektrik sahəsinin iki nöqtəsi arasında hərəkəti zamanı sahənin 
gördüyü iş təyin edilə bilər: 
 Yükün elektrik sahəsinin iki nöqtəsi arasında hərəkəti zamanı sahənin gördüyü 
iş yükün miqdarı ilə həmin nöqtələr arasındakı potensiallar fərqinin (gərginliyin) 
hasilinə bərabərdir: 
?????? = ??????(?????? − ?????? ) = ????????????.     (4) 
(1) və (3) düsturlarının müqayisəsindən bircins elektrik sahəsində intensivliklə gər-
ginlik arasında əlaqə düsturu alınır: 
?????? =
??????
??????
=
??????????????????
??????
= ????????????      →     ?????? =
??????
??????
 ??????ə ???????????? ?????? =
?????? − ??????
??????
.        (5) 
Sahənin intensivliyinin istiqaməti potensialı böyük nöqtədən kiçiyə doğrudur. 
Elektrik  sahəsinin  potensialı.  Elektrik  sahəsinin  ixtiyari  bir  nöqtəsinin  enerji 
xarakteristikasını ifadə etmək üçün potensial adlandırılan fiziki kəmiyyətdən istifadə 
olunur. Elektrik sahəsinin ixtiyari bir nöqtəsi ilə sahənin potensialının sıfır qəbul 
olunan digər nöqtəsi arasındakı potensiallar fərqi sahənin həmin nöqtəsindəki 
potensialı adlanır. Adətən, potensialın hesablanması sonsuzluğa nəzərən aparılır. 
 Potensial – ədədi qiymətcə müsbət vahid sınaq yükünün müsbət ?????? yükündən itə-
lənməsi nəticəsində onun sonsuzluğa yerdəyişməsi zamanı görülən işə bərabərdir: 
?????? = ?????? − ?????? =
??????
→
??????
.                                               (6) 
Potensial 
?????? simvolu ilə işarə olunur və BS-də vahidi voltdur:  ?????? = 1
= 1??????. 
Elektrik  sahəsində  yükün  potensial  enerjisi.  Elektrik  sahəsi  potensiallı  sahə 
olduğundan  elektrik sahəsi-yük  qapalı  sisteminə  potensial  enerji  haqqında  teorem 
tətbiq oluna bilər. 
 Potensiallı sahədə görülən iş əks işarə ilə potensial enerjinin dəyişməsinə bə-
rabərdir: 
?????? = ?????? − ?????? = − ?????? − ??????
= −∆?????? .         (7) 
Burada 
??????  və ??????  uyğun olaraq yükün sahənin 1 və 2 nöqtələrində olduğu zaman 
onun potensial enerjiləridir (
b
).  
 
 
 
??????⃗
1
d
2
q 
(b)
  LAYİHƏ

---